Lidová latina – podzim 2010 – texty
I. ŘÍMŠTÍ GRAMATIKOVÉ
Quintilianus, INSTITVTIO ORATORIA (12, 10)
XL. Adhuc quidam nullam esse naturalem putant eloquentiam nisi quae sit cotidiano sermoni
simillima, quo cum amicis coniugibus liberis servis loquamur [...].
XLIII. [...] Nam mihi aliam quandam videtur habere naturam sermo vulgaris, aliam viri
eloquentis oratio.
Cicero, AD FAMILIARES (XXI)
Verumtamen quid tibi ego videor in epistulis? nonne plebeio sermone agere tecum? nec enim
semper eodem modo; quid enim simile habet epistula aut iudicio aut contioni? [...] causas [...]
agimus [...] ornatius; epistulas vero quotidianis verbis texere solemus.
Quintilianus, INSTITVTIO ORATORIA (1, 6)
XIX. Sed Augustus quoque in epistulis ad C. Caesarem scriptis emendat, quod is calidum
dicere quam caldum malit, non quia id non sit Latinum, sed quia sit odiosum.
Festus Sextus Pompeius, résumé k: Verrius Flaccus, DE VERBORUM SIGNIFICATIONE
Ausculari dicebant antiqui pro osculari quod est os cum ore conferre.
Velius Longus, DE ORTHOGRAPHIA
Ingredienti mihi rationem scribendi occurrit statim ita quosdam censuisse esse scribendum, ut
loquimur et audimus, nam ita sane se habet non numquam forma enuntiandi, ut litterae in ipsa
scriptione positae non audiantur enuntiatae. Sic enim cum dicitur illum ego et omnium
optimum aeque m terminat, nec tamen in enuntiatione apparet.
Flavius Caper, ORTHOGRAPHIA
„Haec via quo ducit?“ dicemus, non ubi.
Suffragor, non suffrago, sic suffragatus sum, non suffragaui.
Mihi dativus est, mi vocativus.
Pinnas murorum, pennas avium.
Felix non filix dicere debemus.
1
Lidová latina – podzim 2010 – texty
Polenta non pulenta dicendum est.
Vado ad grammaticum vel ad medicum, disco apud istos dicendum.
Oblitus ne sis nostri, non nos [...].
Pulchrum cum h scrivendum [...].
Illud scamnum dicendum, at ipsum, non ipsud.
Pauper vir et mulier dicendum, non paupera mulier.
Formosus sine n scribendum est.
Quintus Papirianus, DE ORTHOGRAPHIA
Formosus sine n secunda syllaba scribendum est, ut arenosus, frondosus, aquosus, herbosus,
participia vero habent n, ut tonsus, tunsus, mensus, pensus.
Consentius, ARS DE BARBARISMIS ET METAPLASMIS
Nam ecce qui dicat nominativo casu fontis cum debuerit fons dicere, una orationis parte
peccaverit; sic enim peccavit, quo modo si fontem feminino genere dixisset.
[...] magis maxime pro conparativo et superlativo, minus et minime pro diminutione ponuntur.
II. NÁPISY
NÁHROBEK BRATŘÍ SCIPIONŮ
Honc oino ploirume cosentiont Romai
duonoro optumo fuise viro
Luciom Scipione. Filios Barbati
consol censor aidilis hic fuet apud vos,
hec cepit Corsica Aleriaque urbe,
dedet Tempestatebus aide meretod.
NÁPISY Z POMPEJÍ
Puteolanis felicia, omnibus Nucerinis felicia et uncu/m/ Pompeianis Petecusanis.
Optume Maxime Iupiter, dominus omnipotes! Acratus servo nequa!
Myrtile, habias propitium Caesare!
2
Lidová latina – podzim 2010 – texty
Omnia formonsis cupio donare puellis, set mihi de populo nulla puella placet.
Quisquis ama, valia, peria qui nosci amare;
Bis tanti peria, quisquis amare vota.
Da fridam pusillum.
Admiror, pariens, te non cecidisse ruinis,
Qui tot scriptorum taedia sustineas.
KŘESŤANSKÉ NÁPISY
Fuit mihi natibitas Romana. Nomen si queris, Iulia Bocata so, que uixi munda cum byro meo
Florentio, cui demisi tres filios superstetes.
Florentia pia bona crestiana. Dulcissimae coiugi ego Maius feci. Que uixit mecum sene nula
querela seper.
Ic requiescit in pace domna Bonosa [...] et domno Menna [...], abeat anatema a Iuda si quis
alterum omine super me posueri [...].
Florentius, famulus Dei, uixit annos septuazinta et cinqu. Requiebit in pace.
III. TEXTY
Petronius, CENA TRIMALCHIONIS (SATYRICON 46.1.)
„Videris mihi, Agamemnon, dicere: ‚Quid iste argutat molestus!?‘ – Quia tu, qui potes
loquere, non loquis! Non es nostrae fasciae et ideo paperorum verba derides. Scimus te prae
litteras fatuum esse. Quid ergo est? Aliqua die te persuadeam,ut ad villam venias et videas
casulas nostras: inveniemus quod manducemus: pullum, ova. Belle erit [...].“
PUTOVÁNÍ EGEŘINO (II.1)
Vallis autem ipsa ingens est valde, iacens subter latus montis Dei, quae ahbet forsitan,
quantum possumus videntes estimare aut ipsi dicebant, in longo milia passos forsitan sedecim
[...]. Ipsam ergo vallem nos traversare habebamus, ut possimus montem ingredi.
Apicius, DE RE COQUINARIA (VII, III)
FICATUM ALITER: Ficatum praecidis ad cannam, infundis in liquamine, teres piper,
ligusticum, bacas lauri duas, involves in omento et in craticula assas et inferes.
3
Lidová latina – podzim 2010 – texty
MULOMEDICINA CHIRONIS (III.II.158-159)
Si iumentum [...] suffusionem in pedibus habuerit [...] pocionem dato hanc: si gems fuerit,
calda fomentato, state autem frigida. Si tardius rectus factus fuerit, furfurem et resinam [...] in
ungulis depones [...] aliquotiens diurnum, donec rectus ambulet.
Anthimus, DE OBSERVATIONE CIBORUM (14)
De crudo vero laredo, quod solent, ut audio, domni Franci commedere, miror satis, quis illis
ostendit talem medicinam, ut non opus habeant alias medicinas, qui sic crudum illut
manducant, quia beneficium grandem et pro antidotus sanitatem illis praestat.
AFRA, ITALA, VULGATA (LVC., IV, 24-27)
AFRA: Ille autem dixit illis: “Amen dico uobis, quia multae uiduae fuerunt in diebus Heliae
in Isdrahel, quando conclusum est caelum annis tribus et mensibus sex, quomodo facta est
famis in omnem terram; et ad nullam illarum missus est Elias [...]. Et multi leprosi erant in
Isdrahel tempore Eliae profetae; et nemo ex eis emundatus est, nisi Neman Syrus.”
ITALA: Ait autem Jesus: “Amen dico uobis, quod [...] multae uiduae fuerunt in diebus Heliae
in Istrahel, quando clusum est caelum annis tribus et mensibus sex, cum facta est famis magna
in omni terra; et ad nullam illarum missus est Helias [...]. Et multi leprosi erant in Istrahel sub
Heliseo propheta; et nemo eorum mundatus est, nisi Neman Syrus.”
VULGATA: Ait autem: “Amen dico uobis, quia [...] multae uiduae erant in diebus Heliae in
Israhel, quando clausum est caelum annis tribus et mensibus sex, cum facta est fames magna
in omni terra; et ad nullam illarum missus est Helias [...]. Et multi leprosi erant in Israhel sub
Helisaeo propheta: et nemo eorum mundatus est, nisi Neman Syrus.”
LEX SALICA (XCIII)
De terra uero Salica nulla in muliere hereditates transiat porcio, se ad virili sexus tota terra
proprietatis sue posediat.
VERONSKÁ HÁDANKA
Se pareba boves,
albo versorio teneba,
alba pratalia araba,
negro semen seminaba.
4
Lidová latina – podzim 2010 – texty
5
APPENDIX PROBI
3: speculum non speclum
4: masculus non masclus
5: uetulus non ueclus
6: uitulus non uiclus
8: a/o/rticulus non a/o/rticlus
17: Marsias non Marsuas
19: Hercules non Herculens
20: columna non colomna
25: formica non furmica
29: auus non aus
30: miles non milex
37: equus non ecus
41: acre non acrum
42: pauper mulier non paupera mulier
53: calida non calda
54: frigida non fricda
55: uinea non uinia
56: tristis non tristus
62: ostium non osteum
63: flauus non flaus
75: formosus non formo/u/nsus
76: ansa non asa
77: flagellum non fragellum
79: digitus non dicitus
80: solea non solia
82: iecur non iocur
83: auris non oricla
88: facies non fac/i/s
94: supellex non superlex
97: uulpes non uulpis
103: fames non famis
108: proles non prolis
110: oculus non oclus
120: vir non vyr
123: occasio non occansio
127: terebra non telebra
133: fax non facla
138: teter non tetrus
140: amygdala non amiddula
141: fasseolus non fassiolus
148: persica non pessica
152: /tensa/ non /t/esa
154: auctoritas non autoritas
156(?): ipse non ipsus
157(?): linteum non lintium
159: terraemotus non terrimotium
169: nurus non nura
170: socrus non socra
171: neptis non nepticla
172: anus non anu/i/cla
174: riuus non rius
176: pauor non paor
179: sibilus non sifilus
180(?): frustrum non frustum
183: plebs non pleps
191: tymum non tumum
206: orilegium non orologium
208: februarius non febrarius
214: grundio non grunnio
217: passim non passi
219: numquam non numqua
220: nobiscum non noscum
224: olim non oli
227: amfora non ampora
Lidová latina – podzim 2010 – texty
REICHENAUSKÉ GLOSY
binas duas et duas
pulcra bella
ingrederetur intraretur
quaeso preco
feruore ardore, calore
adferam adportam
optimum ualde bonum
semel una uice
anus uetulae
tulisti accepisti
ait dixit
iacere iactare
statuit stare fecit
ius legem vel potestatem
quin ut non
ager campus
cuncti omnes
orta nata
umo terra
dem donem
cerno uedeo
liberos infantes
detulit adportauit
emit comparauit
reus culpabilis
flare suflare
biennium est duo anni sunt
micare splendescere
aras altaria
flaueos rubeos, candidos
ulciscere uindicare
ictus colpus
ob metum propter timorem
iecore ficato
inermes sine arma
rerum causarum
peperit infantem habuit
pueros infantes
ostendit monstrauit
munus donum
reconciliare repacare
nosse scire
oriri nasci
canere cantare
induere uestire
arenam sabulonem
si vis si uoles
fletus planctus
vorax manducator
potator bibator
ita sic
hedunt manducant
tego cooperio
egimus fecimus
femur coxa uel a renibus
usque ad genua
atram nigram
caseum formaticum
galea helmus
is ille
6
Lidová latina – podzim 2010 – texty
KASSELSKÉ GLOSY
homo man
caput haupit
oculos augun
aures aorun
coxa deoh
nares nasa
iunuclu chniu
dentes zendi
pedes foozi
timporibus chinnapahun
uncla nagal
mantun chinni
pectus prust
maxillas chinnpein
brachia arm
collo hals
manus hant
digiti fingra
polix dumo
ordigas zaehun
tundi meo capilli skir min fahs
radi meo colli skir minan hals
radi meo parba skir minan part
mutus tumper
albios oculos staraplinter
figido lepara
pulmone lungunne
latera sitte
costis rippi
cauallus hros
boues ohsun
uaccas choi
pecora skaaf
agnelli lempir
porci suuinir
troia suu
scrua suu
callus hano
galina hanin
casa hus
martel hamar
mallei slaga, hamar
unde estu uuanna pistdu
dequale patria fon uueliheru lant
skeffi
stulti sunt tole sint
romani uualha
sapienti sunt spahe sint
paioari peigira
modica est luzic ist
sapienti[a] spahe
in romana uualhum
plus habent mera hapent
stultitia tolaheiti
quam sapientia denne spahi
7
Lidová latina – podzim 2010 – texty
GLOSY EMILIÁNSKÉ
quidam qui en fot
repente lueco
indica amuestra
pauperibus reddet qui dat alosmisqinos
[non] odio habet nonaborrescet
adtentius buena mientre
alicotiens alquandas beces
et tu ibis etuiras
asperius plusaspero mas
GLOSY SILÓSKÉ
ceteris conosaltros
pudoris de la uergoina
fuerit lapsus kadutu fuere
ad rectum alazierta
hii estos
habeat aiat
esse sedere
eos akelos
ferre levare
8