Скланенне назоўнікаў мужчынскага роду Skloňování substantiv mužského rodu Да назоўнікаў мужчынскага роду адносяцца назоўнікі 1) з нулявым канчаткам (сын, стэп, агонь, дом, роў, іней); 2) невялікая па колькасці група назоўнікаў з канчаткамі -a, -я (тата, дзядуля, мужчына, старшыня, сабака); назоўнікі тыпу паляўнічы. Склонавыя канчаткі назоўнікаў мужчынскага роду залежаць 1) ад тыпу асновы (на цвёрды зычны, зацвярдзелы зычны, зычныя г, к, х, мяккі зычны); 2) ад канчатка ў назоўным склоне адзіночнага ліку (нулявы, на –а, -я); 3) націскны ці ненаціскны канчатак ва ўскосным склоне. I Аснова на цвёрды зычны. Нулявы канчатак Základ na tvrdou souhlásku. Nulová koncovka 1.1. Варыянты канчаткаў усіх тыпаў заканчэння асноў залежаць ад месца націску у парадыгме. Націск можа падаць як на аснову слова (а), так і на канчатак, ад чаго залежаць варыянты канчаткаў у творным склоне адзіночнага ліку, родным склоне множнага ліку, вінавальным склоне множнага ліку (толькі адушаўлённыя назоўнікі) (b). Аднак націск у адзіночным і множным ліку не заўсёды супадае (с). Канчаткі роднага (з паметкай ^1) і меснага (з паметкай ^2) склонаў будуць разгледжаны асобна. a) Націск на аснову/Přízvuk na základ Неадуш./Neživ. Адуш./Živ. Адз.лік. /Sing. Мн.лік./ Pl. Адз.лік/ Sing. Мн.лік./ Pl. +----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ |Н. |Завод |завод-ы |Н. |студэнт |студэнт-ы | |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------| |Р. |завод-а^1 |завод-аў |Р. |студэнт-а^1 |студэнт-аў | |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------| |Д. |завод-у |завод-ам |Д. |студэнт-у |студэнт-ам | |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------| |В.=Н.|завод |завод-ы |В.=Р.|студэнт-а |студэнт-аў | |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------| |Т. |завод-ам |завод-амі|Т. |студэнт-ам|студэнт-амі| |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------| |М. |на |на |М. |пры |пры | | |заводз-е^2*|завод-ах | |студэнц-е^2* |студэнт-ах | +----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ b) Націск на канчатак/ Přízvuk na koncovku Неадуш./Neživ. Адуш./Živ. Адз.лік. /Sing. Мн.лік./ Pl. Адз.лік/ Sing. Мн.лік./ Pl. +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ |Н. |Дыван |дыван-ы |Н. |слон |слан-ы | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Р. |дыван-а^1 |дыван-оў |Р. |слан-а^1 |слан-оў | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Д. |дыван-у |дыван-ам |Д. |слан-у |слан-ам | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |В.=Н.|дыван |дыван-ы |В.=Р.|слан-а |слан-оў | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Т. |дыван-ом|дыван-амі|Т. |слан-ам|слан-амі| |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |М. |на |на |М. |на |на | | |дыван-е |дыван-ах | |слан-е |слан-ах | +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ c) Націск у адз. і мн.ліку не супадае/ Přízvuk se v Sg. a Pl. neshoduje Sing./Адз.лік Pl./Мн.лік +--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ |Н. |Горад |гарад-ы | |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------| |Р. |горад-а^1 |гарад-оў | |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------| |Д. |горад-у |гарад-ам | |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------| |В.=Н.|горад |гарад-ы | |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------| |Т. |горад-ам |гарад-амі| |-------------------+------------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------| |М. |у |у | | |горадз-е^2*|гарад-ах | +--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ * У месным склоне перад е адбываюцца чаргаванні: цвёрды т змяняецца на мяккі ц [ц’] (студэнт//пры студэнце, рот//у роце, плот//у плоце); цвёрды д – на мяккі дз [дз’] (горад//у горадзе, лёд//на лёдзе, год//у годзе). Пры скланенні назоўнікаў, якія заканчваюцца на -ў у назоўным склоне адзіночнага ліку ва ўсіх астатніх склонавых формах –ў змяняецца на в, ужываюцца прыведзеныя канчаткі Sing./Адз.лік Pl./Мн.лік +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ |Н. |Спеў |спев-ы | |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Р. |спев-у^1 |спев-аў | |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Д. |спев-у |спев-ам | |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |В.=Н.|спеў |спев-ы | |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Т. |спев-ам|спев-амі| |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |М. |аб |аб | | |спев-е^2* |спев-ах | +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ 1.2. Аснова на г, к, х У скланенні назоўнікаў гэтага тыпу адрозненне уяўляюць назоўны і вінавальны (неадушаўленныя назоўнікі) склоны, дзе замест канчатка -ы пасля заднеязычных г, к, х з’яўляецца –і. Неадуш./Neživ. Адуш./Živ. Адз.лік. /Sing. Мн.лік./ Pl. Адз.лік/ Sing. Мн.лік./ Pl. +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ |Н. |Парог |парог-і |Н. |юнак |юнак-і | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Р. |парог-а^1 |парог-аў |Р. |юнак-а^1 |юнак-оў | | | | | | | | | | |мяшк-оў | | |рак-аў | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Д. |парог-у |парог-ам |Д. |юнак-у |юнак-ам | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |В.=Н.|Парог |парог-і |В.=Р.|юнак-а |юнак-оў | | | | | | | | | | | | | |рак-аў | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Т. |парог-ам|парог-амі|Т. |юнак-ом|юнак-амі| | | | | | | | | |мяшк-ом | | |рак-ам | | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |М. |на |аб |М. |аб |пры | | |пароз-е^2* |парог-ах | |юнак-у* |юнак-ах | +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ * У месным склоне перад е чаргуюцца гукі г // з [з’]; х // с [ с’] (луг – на лузе, бераг – на беразе, гарох – у гаросе, паверх – на паверсе) 1.3. Аснова на зацвярдзелы зычны (ж, ш, дж ч, р, ц) Гэты падтып адрознівае канчатак меснага склону адзіночнага ліку (-ы) Неадуш./Neživ. Адуш./Živ. Адз.лік. /Sing. Мн.лік./ Pl. Адз.лік/ Sing. Мн.лік./ Pl. +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ |Н. |Двор |двар-ы |Н. |Чытач |чытач-ы | |-------------------+---------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+-------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------| |Р. |двар-а^1 |двар-оў |Р. |чытача-а^1 |чытач-оў | | | | | | | | | | |сквер-аў| | |выхадц-аў | |-------------------+---------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+-------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------| |Д. |двар-у |двар-ам |Д. |чытач-у |чытач-ам | |-------------------+---------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+-------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------| |В.=Н.|двор |двар-ы |В.=Р.|чытач-а |чытач-оў | | | | | | | | | | | | | |выхадц-амі| |-------------------+---------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+-------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------| |Т. |двар-ом |двар-амі|Т. |чытач-ом |чытач-амі | | | | | | | | | |сквер-ам| | |выхадц-ам| | |-------------------+---------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+-------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------| |М. |на |на |М. |аб |аб | | |двар-ы^2 |двар-ах | |чытач-ы^2 |чытач-ах | +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ 2. Аснова на мяккі зычны Неадуш./Neživ. Адуш./Živ. Адз.лік. /Sing. Мн.лік./ Pl. Адз.лік/ Sing. Мн.лік./ Pl. +-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ |Н. |медаль |медал-і |Н. |конь |кон-і | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+-------------------------------------------------| |Р. |медал-я^1 |медал-ёў |Р. |кан-я^1 |кан-ёў | | | | | | | | | | |цен-яў | | |вучн-яў| |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+-------------------------------------------------| |Д. |медал-ю |медал-ям |Д. |кан-ю |кан-ям | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+-------------------------------------------------| |В.=Н.|медаль |медал-і |В.=Р.|кан-я |кан-ёў | | | | | | | | | | | | | |вучн-яў| |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+-------------------------------------------------| |Т. |медал-ём|медал-ямі|Т. |кан-ём |кан-ямі| | | | | | | | | |цен-ем | | |вучн-ем| | |-------------------+---------------------------------------------------------+-----------------------------------------------------------------+-------------------+-------------------------------------------------+-------------------------------------------------| |М. |аб |аб |М. |аб |аб | | |медал-і |медал-ях | |кан-і |кан-ях | +-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ Назоўнікі, якія заканчваюцца на –й у назоўным склоне, скланяюцца як назоўнікі з асновай на мяккі зычны па прыведзенаму ўзору. Пры скланенні такіх назоўнікаў канцавое ы-й апускаецца і дадаецца канчатак мягкага ўзору скланення: Адз.лік. /Sing. Мн.лік./ Pl. +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ |Н. |герой |геро-і | |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Р. |геро-я^1 |геро-яў | |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Д. |геро-ю |геро-ям | |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |В.=Р.|геро-я |геро-і | |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |Т. |геро-ем|геро-ямі| |-------------------+-------------------------------------------------+---------------------------------------------------------| |М. |аб |аб | | |геро-і |геро-ях | +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+