Titus Livius, Ab urbe condita VIII.9; Devotio Ducis – Publius Decius Mus

   

   Romani consules, priusquam educerent in aciem, immolauerunt. Decio caput iocineris a familiari
   parte caesum haruspex dicitur ostendisse: alioqui acceptam dis hostiam esse; Manlium egregie
   litasse. 'atqui bene habet' inquit Decius, 'si ab collega litatum est.' instructis, sicut ante
   dictum est, ordinibus processere in aciem; Manlius dextro, Decius laeuo cornu praeerat. primo
   utrimque aequis uiribus, eodem ardore animorum gerebatur res; deinde ab laeuo cornu hastati
   Romani, non ferentes impressionem Latinorum, se ad principes recepere. in hac trepidatione
   Decius consul M. Valerium magna uoce inclamat. 'deorum' inquit, 'ope, M. Valeri, opus est;
   agedum, pontifex publicus populi Romani, praei uerba quibus me pro legionibus deuoueam.'
   pontifex eum togam praetextam sumere iussit et uelato capite, manu subter togam ad mentum
   exserta, super telum subiectum pedibus stantem sic dicere: 'Iane, Iuppiter, Mars pater,
   Quirine, Bellona, Lares, Diui Nouensiles, Di Indigetes, Diui, quorum est potestas nostrorum
   hostiumque, Dique Manes, uos precor ueneror, ueniam peto feroque, uti populo Romano Quiritium
   uim uictoriam prosperetis hostesque populi Romani Quiritium terrore formidine morteque
   adficiatis. sicut uerbis nuncupaui, ita pro re publica [pouli Romani] Quiritium, exercitu,
   legionibus, auxiliis populi Romani Quiritium, legiones auxiliaque hostium mecum Deis Manibus
   Tellurique deuoueo.' haec ita precatus lictores ire ad T. Manlium iubet matureque collegae se
   deuotum pro exercitu nuntiare; ipse incinctus cinctu Gabino, armatus in equum insiluit ac se
   in medios hostes immisit, conspectus ab utraque acie, aliquanto augustior humano uisu, sicut
   caelo missus piaculum omnis deorum irae qui pestem ab suis auersam in hostes ferret. ita omnis
   terror pauorque cum illo latus signa primo Latinorum turbauit, deinde in totam penitus aciem
   peruasit. euidentissimum id fuit quod, quacumque equo inuectus est, ibi haud secus quam
   pestifero sidere icti pauebant; ubi uero corruit obrutus telis, inde iam haud dubie
   consternatae cohortes Latinorum fugam ac uastitatem late fecerunt. simul et Romani exsolutis
   religione animis, uelut tum primum signo dato coorti pugnam integram ediderunt; nam et rorarii
   procurrerant inter antepilanos addiderantque uires hastatis ac principibus et triarii genu
   dextro innixi nutum consulis ad consurgendum exspectabant.