Punkiem jest się
zawsze. Tokim być
w szkole? - zapytuje
podczas szkolnej przerwy
na papierosa Sid.
Strzelisty włos, kilka
kolczyków w twarzy,
kurtka typu ramoneska
z łańcuchami,
spodnie skropione
płynem Domestos
oraz glany. Tkwi
w tym pytaniu, jak
iw wyglądzie
Sida, dylemat zasadniczy:
czy szkoła ma
formatować człowieka
pod normy społeczne,
czy też przygotowywać
do swobodnej
ekspresji?
AGNIESZKA NIEZGODA
FOTOGRAFIE GRZEGORZ
PRESS, LESZEK ZYCH
ˇ
orma I nor
Ola Ignaciuk, Julia Przedpełska i Marta
Jaśkowiak. Przebierają się w szkole, bo głupio
po lekcjach iśćw mundurku do Coffee Heaven.
PIlIlIlA nr 14 (2549), 8 kwietnia 2006 117
ˇ Karol Czerniakiewicz. Punkowiec, acz z rysem indywidualnym. Wygląda kolorowo jak icała jego szkoła.
G
imnazjum i liceum w podwarszawskim
Aninie, powszechnie
znane jako Kąt, stawia na ekspresję.
Wśród pokrytych kolorowym
graffiti ścian niespiesznym krokiem
wracają z papierosa uczniowie. Prezentują
przegląd stylów i mód, jak również
całkowicie osobistych koncepcji. Włosy
w barwach tęczy albo łysiny skryte pod
kapturami. Czarne ćwiekowane skóry, arafatki,
łańcuchy. Spodnie wiszące w kroku
i sportowe bluzy. Kuse mini, podpępkowe
spodnie, nadpępkowe jaskrawe topy. Albo:
rozchełstana koszula, rozmemłane trampki,
sportowa kurtka plus krawat. Gdyż w Kącie,
szkole dla młodzieży skomplikowanej emocjonalnie,
uczniowie mają zupełnie inny
problem z wyglądem niż ci w masowych
placówkach. Tutaj pewien kłopot jest z tym,
co zrobić, aby z barwnej plejady czymkolwiek
się wyróżnić.
118
Punk's not dead
- Lubię zwracać na siebie uwagę, podkreślać
sioojq indywidualność - klaruje Sid, licealny
pierwszoklasista. -l z tym akurat to było łatwiej
w gimnazjum. Dwóch nas punków było,
a reszta masowa. A tu każdy się jakoś wyróżnia.
Sid powiada, że być punkiem, to znaczy
nienawidzić nazioli. To znaczy skinheadów.
Jak również słuchać zespołu Armia i być za
wolnością. Kreśląc perspektywę na przyszłość
Sid dostrzega ewentualność kompromisów.
Wpracy doraźnej, wakacyjnej może
pozostać wierny swojej estetyce. Co do dorosłej
przyszłości Sidnie ma takiej pewności:
- Może zmienię fryzurę. Ale w środku, psychicznie,
na zawsze pozostanę punkiem.
- Dzieciaki mamy klimatyczne - stwierdza
Łukasz Ługowski,dyrektor szkoły czyteż, jak
zwracają się do niego klimatyczne dzieciaki,
Łukasz (tak też widnieje na tabliczce na
POLllYlA nr 14 (2549), 8 kwietnia 2006
drzwiach dyrektorskiego gabinetu). Dla człowieka
skorego do buntu przyjście do tej szkoły
jest pewnym szokiem. Łukaszwyjaśnia:wcześniej
wystarczał bylekolorowy szalik.WKącie
nosić sięmożna dowolnie.Więcniektórzy popadają
w kontrbunt. JakArtur,który przez pewien
czas paradował po Kącie w garniturze
niczym w biznesowej korporacji.
Z kolei Piotrek uderzył w pewne ekstremum.
Pod kolczyk poszły u niego uszy, wargi,
brwi, reszta twarzy i znów uszy, mocniej
jeszcze dociążone, aż wreszcie język wysadzany
kolejnymi ćwiekami. To bodaj jedyny
przykład, kiedy wygląd ucznia trafił
pod obrady ciała pedagogicznego w Kącie.
Dyskusja toczyła się wokół granic wolności
człowieka. Czy tą granicą jest deformacja
ciała? Amoże nabyta poprzez nadmierne
kolczykowanie języka wada wymowy? Wygrała
wolność jednostki. Nawet do samo-
okaleczania.
Agata Retke
i Piotr PodeIski
(u dołu).
W podwarszawskim
Kącie styl
nad- i podpępkowy
uchodzi, ale
wyćwiekowane
brwi ijęzyk
Piotrka trafiły
pod obrady ciała
pedagogicznego.
POUIYKA nr 14 (2549), 8 kwietnia 2006
Nijaki wygląd,
nijaka osobowość
W gimnazjum i liceum przy Bednarskiej
- jednej z warszawskich szkół społecznych
o wizerunku elitarnym intelektualnie, demokratycznym
organizacyjnie oraz snobistycznym
towarzysko - wygląd uczniów
łączy niekiedy te trzy elementy. Wewnątrz
spowitych starówkową patyną murów tętni
kolorowe życie. Kolorowe są sale, kolorowi
uczniowie.
Kolorowo wygląda Karol - punkowiec,
acz z rysem indywidualnym. W glanach,
koszulce w paski, marynarce wysadzanej
znaczkami, rogowych okularach oraz kaszkiecie
w pepitkę. Na rękach Karola widnieją
równie eklektyczne tatuaże. Na ramieniu:
panorama Warszawy w sercu z piszczelami.
Na drugim: Sherlock Holmes. a kostce:
czaszka. Ajutro Karol pójdzie dorobić
dwie niesymetryczne gwiazdy. - Bardzo
zwracam uwagę na wygląd - tłumaczy. Nijaki,
przeciętny wygląd świadczy o takiej
samej osobowości. A człowiek ciekawy wygląda
ciekawie.
Ów walor nie przekłada się jednak w opinii
Karola na wyniki w nauce. Chyba żeby
przyjąć, że się przekłada na zasadzie kontry.
Interesujący człowiek bowiem do nauki
się nie ogranicza. Jak Karol, który prócz tego,
że jest uczniem, jest też punkowym didżejem,
w klubie Aurora grywa "Tango szemrane"
- cykliczną imprezę tematyczną, inspirowaną
warszawskim folkiern. Stąd też
kaszkiet w pepitkę - z miłości do szemranej
starej Warszawy. Do Grzesiuka, Kapeli Czerniakowskiej,
Tyrmanda i Hłaski. Na równi
z miłością do punk rocka oraz muzyki ska.
Ideologia subkulturowa, filozofia życiowa?zasępia
się Karol. Nihilizm? Bunt?Anarchia?
Nie bardzo. Bardziej muzyka oraz zabawa.
Przyszłość przed Karolem jeszcze nieznana,
ale na pewno humanistyczna. Ubiór, jak sądzi,
przykroi nieco pod normy, jeśli będzie
tego wymagała praca. Ale nie przykroi do
końca. Bo jeśliby poszło na przykład o marynarkę,
to w imię obrony wolności da się
wywalić z pracy. Tak przynajmniej mówi
Karol dzisiaj.
Ciało pedagogiczne Bednarskiej też rozważało
rzecz stroju. Uznano, iż wygląd powinien
wpisywać się w normy ogólne pożycia
szkolnego, w obowiązujący tu program
"Zero tolerancji" dla narkotyków, używek,
agresji słownej i fizycznej, faszyzmu. Granicawolności
ekspresji jednostki kończy się na
wolności drugiej jednostki, stwierdzono. Jeśliktoś
manifestuje strojem agresję, na przykład
poprzez treści wulgarne, pornograficzne,
narusza prawa innych. Podobnie, jeśliby
przyszedł wyzywająco roznegliżowany. Ale
już nadruk z listkami marihuany na koszulce
uchodzi. Od walki z narkotykami są bowiem
antynarkotykowe zajęcia.
- Długo na ten temat rozmawialiśmy
- opowiada Kuba Mikoszewski, wychowawca
i nauczyciel biologii w gimnazjum,
absolwent szkoły. - Cozrobić, jeśli nastolatka
przychodzi z mocnym makijażem, co nam,
nauczycielom, się nie podoba? Uznaliśmy, ~
119
~~~~y----------------------~ że jest to jednak sfera prywatna. Więc dredy
- tak. Ale jeśli ktoś by się zapuścił i te dredy
by mu śmierdziały, to można uznać, że narusza
prawo innych do czystości.
Dylemat powstał jakiś czas temu, gdy
dwaj uczniowie przychodzili do tolerancyjnej
Bednarskiej ogoleni na łyso, w śnieżnobiałych
koszulkach, w prasowanych w kant
czarnych spodniach na szelkach iwypolerowanych
glanach. Ale, choć podejrzewani
o światopogląd skinowski, nigdy nie dali
wyrazu agresji. Toteż nie można się było
przyczepić do samego ubioru - kodu subkultury
faszyzującej.
Mundurek nie pasuje
do Coffee Heaven
W prywatnym gimnazjum i liceum
Sióstr Nazaretanek w Warszawie od progu
czuć pewną sterylność. Lśnią wylakierowane
dębowe parkiety, ani jednego na
nich pyłku, cisza wypełnia sędziwe mury.
W poniedziałkowy poranek uczennice
bezszelestnie mkną na lekcje. W obcisłych
dżinsach biodrówkach, kusych kurtkachprzedpępkach
w modnych kolorach, jedna
po drugiej znikają w szatni. Wychodzą
z niej odmienione, w granatowych swetrach
albo żakietach (to w klasie z maturą
międzynarodową), białych koszulkach,
spódnicach do kolan w szkocką kratkę,
czarnych trzewikach. Znać ducha tradycji
sięgającej 1918r. W gablotach na parterze
z przedwojennych fotografii w sepii uśmiechają
się nienagannie ufryzowane panienki
w mundurkach.
- Przebieramy się w szkole, bo głupio
by było iść po lekcjach do Coffee Heaven
w mundurku - tłumaczą pierwszoklasistki
Julia, Ola i Marta. Ola, miłośniczka baletu,
muzyki poważnej oraz klasycznego stroju
bez udziwnień, podaje przykład Anglii.
gdzie uczyła się przez rok. Tam mundurek
był na porządku dziennym. Marta, fanka
futbolu, prywatnie woli strój sportowy:
bojówki, bluzę, buty skejtowskie. Mundurek
w postaci bluzy marynarskiej miała też
w poznańskim gimnazjum. Mundurki coraz
częściej pojawiają się w szkołach prywatnych.
Niekiedy z inicjatywy rodziców,
którzy chcą w ten sposób - nieco snobistycznie
- podkreślić elitarność fundowanej
dzieciom edukacji.
Marcie w każdym razie, jak wspomina,
gimnazjalny mundurek wadził. Licealny
już nie. Dziewczyny od nazaretanek jednym
niemal głosem argumentują: mundurek
uczy ogłady. Jak chodzić i siadać ładnie
w spódnicy. Już nie wyobrażają sobie, by
pójść do teatru w spodniach. Stonowana kolorystyka
nie rozprasza nauczycieli, sprzyja
skupieniu. Mundurek jest zatem wyrazem
szacunku dla pracy nauczycieli. o i sprawa
metek. Dzięki mundurkom nikt nikomu
nie zagląda w kołnierz. - W przyszłości i tak
będę musiała wejść w spódnicę i żakiet, bo
takie są wymagania w pracy - prognozuje
Marta. - Po tym, czy człowiek potrafi się dopasować
do sytuacji, poznaje się jego wychowanie
i klasę.
120
Przykrojeni
pod butik i bazar
a spotkanie warszawskiej młodzieży
anarchizującej prowadzą przez śródmiejskie
podwórko odręcznie sporządzone
kierunkowskazy. W sobotnie popołudnie
w piwnicznym klubie Czarna Emilka rozpoczyna
się wykład. Temat: szkolnictwo wolnościowe.
Wykładowczyni - Kasia, nauczycielka
anarchistka. Zgromadzeni uczniowie
w większości przyodziani są w czerń, gdzieniegdzie
irokez na głowie, gdzieniegdzie
dredy, gdzieniegdzie kolczyki w wargach
i nosach. Na początek idą sprawy organizacyjne:
kto ma farbę w sprayu do sprzedania?
Akto ma szablony? W piwnicy unosi się
duch konspiracji iwalki o sprawę.
PDlImA nr 14 (2549), 8 kwietnia 2006
Karolina Bojanowska i Stanisław Bogusławski
(u do/u). Dredy iwięcej niż dwa synte-
l
tyczne kolczyki nie leżą w kręgu kultury europejskiej,
powiadają niektórzy urzędnicy.
Po wykładzie wywiązuje się dyskusja.
Stawiana jest sprawa zasadnicza: czy
w ogóle powinien obowiązywać przymus
nauki w narzuconym przez państwo systemie?
Dyskusja wzbija się w abstrakcyjne
przestworza.
Młodzież anarchizująca sprowadzona na
ziemię pytaniami o rzeczywistość szkolną
sypie przykładami piętnowania uczniów
w gimnazjach i ogólniakach. Irokez bywa
powodem do dyrektorskich drwin na forum
szkoły. Przez kolczyk w wardze nie
można reprezentować szkoły na wyjazdach
międzyszkolnych. Wzywani i przepytywani
są rodzice.
Wielkomiejscybuntownicy mają problemy
z ubiorem niejako na własne życzenie. Większość
polskiej młodzieży z prowincjonalnych
szkół ma je z musu. Chodzą w tym, na
co ich stać, czyli przykrojeni pod butik i bazar.
Atam dziewczętom oferuje się image
pastelowej lolity, a chłopcom - dziwną mieszankę
ni to sportowca, ni to dresiarza, ni to
hiphopowca. Spór szkolny toczy się więc wokół
narzuconych przez tę straganową modę
prowokujących rozwiązań: poodsłanianych
pępków, dekoltów. - Zdarzało mi się odsyłać
uczennice do domu - opowiada Piotr Warchlewski.
dyrektor liceum w Zduńskiej Woli.
- Mówiłem dziewczynom, żeby mnie nie molestowały
seksualnie. Ale one tłumaczyły: Panie
dyrektorze, innych rzeczy w handlu nie ma!
O dredy, o pępek, o makijaż-szkolna wojna
prawdopodobnie nigdy się nie skończy.
Bo izawsze w szkole o coś walczono. O długość
włosów, pomalowane paznokcie, kolorowe
kapcie. Zwykle ostateczną wyrocznią
jest, jak i był, dyrektor, który ma prawo interpretować
szkolny statut - w niemal każdym
znajduje się sformułowanie o estetycznym,
schludnym wyglądzie ucznia.
PIlIlYU nr 14 (2549), 8 kwietnia 2006
- Żadnych makijaży, żadnych pazurków
malowanych, żadnych obcasów - ze względów
zdrowotnych, żadnych włosów farbowanych,
choć tutaj - przyznam - w trzeciej klasie
pozwalam na delikatne rozjaśnianie albo
przyciemnianie, ale żadne fiolety ostre nie
wchodzą w grę-wylicza Janusz Bąk, dyrektor
XXI LO w Łodzi, z uśmiechem wspominając
szaleństwo młodości, kiedy to sam jako
licealista przyszedł na lekcje w nieprzepisowej
marynarce koloru bordo. W rejonie
łódzkim właśnie ostatnio rozgorzała
dyskusja na łamach lokalnej prasy, a potem
w ogólnopolskiej telewizji - jak można, a jak
nie powinno się wyglądać w szkole. Szkolni
urzędnicy dawali wytyczne: dredy i więcej
niż dwa symetryczne kolczyki nie leżą
w kręgu kultury europejskiej.
Dyrektor Bąk tak uzasadnia ścisły regulamin:
od malowanych paznokci krótka jest
droga do prezerwatyw. Chodzi mu o erupcję
wolnościowych żądań. U dyrektora Bąka
zjawiła się już zresztą grupa chłopców
z petycją, że oni by chcieli w szkole automat
do prezerwatyw. Wydrwił chłopców, żartem
pokonał tę bezczel ną prośbę: niech dadzą
mu tydzień, a zorganizuje w szkole salę
cichej miłości.
Dredy i irokezy
tylko na imprezy
- Była w szkole pewna Ania, jedna z najlepszych
uczennic, feministka, pozytywna
osoba wyrobiona intelektualnie - wspomina
dyrektor Bąk. - Ale miała dredy, to dałem
termin. Taki, żeby włosy przez ferie zdążyły
odrosnąć. Matka Ani szalała, na konwencje
praw dziecka i swobody obywatelskie się powotywała.
Ania w końcu ścięła, w chusteczce
przychodziła, ślicznie uiyglqdała. Był również
punk z irokezem. Bystry chłopak. Antyglebalista.
Też dałem termin. Dostał się na filozofię,
to teraz sobie filozofuje. A szkoła to szkoła.
Szkoła uczy tego, co dorosłe życie. Że trzeba
się podporządkować.
Psycholog rozwojowy dr Barbara ArskaKaryłowska
przytacza doświadczenie amerykańskie
z miasta na Florydzie, w którym
mieszkała. Wdrożono tam program: jeżeli
nastolatek popełnił wykroczenie, łamiące
kod ucznia, na sześć tygodni odsyłano
go do alternatywnej szkoły. Obowiązywał
w niej detaliczny regulamin zachowania,
ale i wyglądu. Że koszula musi być z kołnierzykiem,
wpuszczona w spodnie, te spodnie
zapięte paskiem, a spódnica nie krótsza niż
na dłoń ponad kolanem.
- Poczqikotuo byłam przeciwna temu rozwiązaniu,
że to takie tworzenie getta - opowiada
dr Arska-Karyłowska, -Ale potem już
nie. Okazało się, że uczniowie wracali z tamtej
szkoty bardzo zadowoleni. Właśnie z tych
precyzyjnych norm. I że warto ich przestrzegać.
Mówili, że to pierwsze miejsce, w którym
okazano im szacunek.
Pytanie tylko, na ile te normy przy współczesnej
modzie trafnie określają wartość
człowieka?
AGNIESZKA NIEZGODA
FOTOGRAFIE: GRZEGORZ PRESS, LESZEK ZYCH
121