Odmiana rzeczowników Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -0 Podklasa: twardotematowe Przegląd końcówek Lp. Lm. M. -0 -'i, -'y D. -a -ów C. -owi -om B. -a (= D.) -ów (= D.) N. -em -ami Ms. -'e, -u -ach W. -'e, -u (= Ms.) -'i, -'y (= M.) I. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -'i, -'y, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite (niewelarne): agent, aktor, bokser, brat, pan, portier, prezes, znachor Rzeczowniki pospolite (welarne): elektryk, mnich, biolog, kierownik, psycholog, technik Paradygmat niewelarny: student, aktor Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. student, aktor studenci, aktorzy D. studenta, aktora studentów, aktorów C. studentowi, aktorowi studentom, aktorom B. studenta, aktora studentów, aktorów N. studentem, aktorem studentami, aktorami Ms. studencie, aktorze studentach, aktorach W. studencie, aktorze studenci, aktorzy Typowe alternacje (nie welarne): twarda spółgłoska : miękka spółgłoska (Ms. lp., W. lp., M. lm.), np.: s : ś prezes : prezesie, prezesi r : ż znachor : znachorze, znachorzy z : ź Francuz : Francuzie, Francuzi ł : l anioł : aniele a : e sąsiad : sąsiedzie o : e anioł : anieli (także: aniołowie, anioły) u (ó) : o Mrzygłód : Mrzygłoda e : 0 diabeł : diabła Paradygmat welarny: mnich, technik, biolog Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. mnich, kierownik, biolog mnisi, kierownicy, biolodzy D. mnicha, kierownika, biologa mnichów, kierowników, biologów C. mnichowi, kierownikowi, biologowi mnichom, kierownikom, biologom B. mnicha, kierownika, biologa mnichów, kierowników, biologów N. mnichem, kierownikiem, biologiem mnichami, kierownikami, biologami Ms. mnichu, kierowniku, biologu mnichach, kierownikach, biologach W. mnichu, kierowniku, biologu mnisi, kierownicy, biolodzy Typ biolog, socjolog – w M.lm. też -owie Typowe alternacje: twarda spółgłoska : miękka spółgłoska (M. lm., NIE: Ms. lp., W. lp.), np.: k : c technik : technicy g : dz psycholog : psycholodzy ch : ś Czech : Czesi W. lp. tylko: Kozacze (przest., dziś Kozaku), człowiecze (podn., częściej człowieku) Paradygmat: chłop, diabeł, kat (chłopu, diabłu, katu) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. chłop, diabeł, kat chłopi, diabły (diabli), kaci D. chłopa, diabła, kata chłopów, diabłów, katów C. chłopu, diabłu, katu chłopom, diabłom, katom B. chłopa, diabła, kata chłopów, diabłów (diabły), katów N. chłopem, diabłem, katem chłopami, diabłami, katami Ms. chłopie, diable, kacie chłopach, diabłach, katach W. chłopie, diable, kacie chłopi, diabli, kaci Niech to diabli (porwą, wezmą)! Diabli wiedzą. Diabli kogoś biorą, wzięli coś lub kogoś. Paradygmat: brat (brat-, brać-; bratu, braćmi) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. brat bracia D. brata braci C. bratu braciom B. brata braci N. bratem braćmi Ms. bracie braciach W. bracie bracia Paradygmat: człowiek (człowieku, ludzie) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. człowiek ludzie D. człowieka ludzi C. człowiekowi ludziom B. człowieka ludzi N. człowiekiem ludźmi Ms. człowieku ludziach W. człowieku, podn. człowiecze ludzie II. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -'y, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite (-ec, -owiec): chłopiec, głupiec, goprowiec, jeździec, kupiec, malec, mędrzec, młodzieniec, ojciec, rajdowiec, sportowiec, szewc, tubylec, związkowiec Paradygmat: sportowiec, tubylec Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. sportowiec, tubylec sportowcy, tubylcy D. sportowca, tubylca sportowców, tubylców C. sportowcowi, tubylcowi sportowcom, tubylcom B. sportowca, tubylca sportowców, tubylców N. sportowcem, tubylcem sportowcami, tubylcami Ms. sportowcu, tubylcu sportowcach, tubylcach W. sportowcu, tubylcu sportowcy, tubylcy Paradygmat: mędrzec, szewc (mędrcze, szewcze) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. mędrzec, szewc mędrcy, szewcy D. mędrca, szewca mędrców, szewców C. mędrcowi, szewcowi mędrcom, szewcom B. mędrca, szewca mędrców, szewców N. mędrcem, szewcem mędrcami, szewcami Ms. mędrcu, szewcu mędrcach, szewcach W. mędrcu, podn. mędrcze szewcu, fraz. szewcze mędrcy, szewcy Typowe alternacje: c : č zob. formy wołacza lp. e : 0 malec : malca chłopiec : chłopca alternacji e : 0 towarzyszy depalatalizacja miękkiej spółgłoski występującej w M. lp., np.: w’ : w sportowiec : sportowca p’ : p kupiec : kupca Paradygmat: ojciec (ojc-; ojcu, ojcowie) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. ojciec ojcowie D. ojca ojców C. ojcu ojcom B. ojca ojców N. ojcem ojcami Ms. ojcu ojcach W. ojcze ojcowie Formy wołacza lp.: Chłopiec chłopcze Głupiec głupcze, pot. głupcu Jeździec jeźdźcze, pot. jeźdźcu Kupiec kupcze Malec malcze Mędrzec mędrcu, podn. mędrcze Młodzieniec młodzieńcze, pot. młodzieńcu Ojciec ojcze Szewc szewcu, fraz. szewcze (Pilnuj, szewcze, kopyta!) III. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -owie, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite (niewelarne): car, filozof, generał, kapitan, mer Rzeczowniki pospolite (welarne): bóg, druh, mag, potomek, świadek, skoczek, wróg, ziomek Paradygmat niewelarny: generał, mer Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. generał, mer generałowie, merowie D. generała, mera generałów, merów C. generałowi, merowi generałom, merom B. generała, mera generałów, merów N. generałem, merem generałami, merami Ms. generale, merze generałach, merach W. generale, merze generałowie, merowie Typowe alternacje: twarda spółgłoska : miękka spółgłoska (Ms. lp., W. lp.), np.: ł : l generał : generale r : ż car : carze Wahania -y / -owie w M. lm.: Doktor doktorzy, doktorowie (tylko stopień naukowy) Fundator fundatorzy, rzad. fundatorowie Inkwizytor inkwizytorzy, rzad. inkwizytorowie Magister magistrzy, magistrowie Profesor profesorowie, rzad. profesorzy Rektor rektorzy, rzad. rektorowie Paradygmat welarny: mag, świadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. mag, świadek magowie, świadkowie D. maga, świadka magów, świadków C. magowi, świadkowi magom, świadkom B. maga, świadka magów, świadków N. magiem, świadkiem magami, świadkami Ms. magu, świadku magach, świadkach W. magu, świadku magowie, świadkowie Typowe alternacje: e : 0 (zakończone na -ek), np.: świadek : świadka potomek : potomka ziomek : ziomka u (ó) : o bóg : boga wróg : wroga Paradygmat: pan (C., Ms. panu) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. pan panowie D. pana panów C. panu panom B. pana panów N. panem panami Ms. panu panach W. panie panowie Paradygmat: syn (Ms., W. synu) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. syn synowie D. syna synów C. synowi synom B. syna synów N. synem synami Ms. synu synach W. synu synowie Paradygmat: Bóg (Bogu, Boże) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. Bóg (bóg) bogowie, przest. bogi D. Boga (boga) bogów C. Bogu (bogu) bogom B. Boga (boga) bogów N. Bogiem (bogiem) bogami Ms. Bogu (bogu) bogach W. Boże (boże) bogowie Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -0 Podklasa: miękkotematowe Przegląd końcówek Lp. Lm. M. -0 -e D. -a -i, -y C. -owi -om B. -a (= D.) -i, -y (= D.) N. -em -ami Ms. -u -ach W. -u (= Ms.) -e (= M.) Tylko nieliczne alternacje – kilka paradygmatów: ą : ę mąż : męża e : ó uczeń : uczniów u (ó) : o wódz : wodzów e : 0 przechodzień : przechodnie (+ depalatalizacja) e : u (ó) : o przyjaciel : przyjaciół : przyjaciołom I. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -e, D.lm. -i, -y Rzeczowniki pospolite: gość, ksiądz, nauczyciel, przyjaciel, rywal, stolarz, ślusarz, tokarz Paradygmat: nauczyciel, stolarz Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. nauczyciel, stolarz nauczyciele, stolarze D. nauczyciela, stolarza nauczycieli, stolarzy C. nauczycielowi, stolarzowi nauczycielom, stolarzom B. nauczyciela, stolarza nauczycieli, stolarzy N. nauczycielem, stolarzem nauczycielami, stolarzami Ms. nauczycielu, stolarzu nauczycielach, stolarzach W. nauczycielu, stolarzu nauczyciele, stolarze Paradygmat: przyjaciel (przyjaciele, przyjaciół...) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. przyjaciel przyjaciele D. przyjaciela przyjaciół C. przyjacielowi przyjaciołom B. przyjaciela przyjaciół N. przyjacielem przyjaciółmi Ms. przyjacielu przyjaciołach W. przyjacielu przyjaciele Paradygmat: ksiądz (ksiądz-, księdz-, księż; księdzu, księże, księża, księżmi) Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. ksiądz księża D. księdza księży C. księdzu księżom B. księdza księży N. księdzem księżmi (gośćmi) Ms. księdzu księżach W. księże księża II. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -e, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite (-ic, -icz): carewicz, dorobkiewicz, dziedzic, kibic, królewicz, karierowicz, przechodzień, wczasowicz Paradygmat: królewicz Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. królewicz królewicze D. królewicza królewiczów C. królewiczowi królewiczom B. królewicza królewiczów N. królewiczem królewiczami Ms. królewiczu królewiczach W. królewiczu królewicze Carewicz – M.lm. carewicze, rzad. carewiczowie Wahania między grupą I. i II. w D. i B. lm.: Dyskobol dyskoboli, dyskobolów Gracz graczy, rzad. graczów Pasterz pasterzy, rzad. pasterzów Pisarz pisarzy, przest. pisarzów III. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -owie, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite: król, mąż, paź, uczeń Paradygmat: król, paź, mąż Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. król, paź, mąż królowie, paziowie, mężowie D. króla, pazia, męża królów, paziów, mężów C. królowi, paziowi, mężowi królom, paziom, mężom B. króla, pazia, męża królów, paziów, mężów N. królem, paziem, mężem królami, paziami, mężami Ms. królu, paziu, mężu królach, paziach, mężach W. królu, paziu, mężu królowie, paziowie, mężowie Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -0 Podklasa: zakończone sufiksem -anin Przegląd końcówek Lp. Lm. M. -0 -'e D. -a -0, -ów C. -owi -om B. -a (= D.) -ów (= D.) N. -em -ami Ms. -'e -ach W. -'e (= W.) -'e (= M.) Typowe alternacje: n : ń (Ms. lp., W. lp., M. lm., W. lm.) Meksykanin : Meksykaninie, Meksykanie - nazwy mieszkańców kontynentów: Amerykanin, Afrykanin - nazwy mieszkańców krajów i regionów: Meksykanin, Rosjanin, Wielkopolanin, Małopolanin, Mazowszanin - nazwy mieszkańców miast: warszawianin, łodzianin, krakowianin, wrocławianin, poznanianin, gdańszczanin, szczecinianin, bydgoszczanin, lublinianin, katowiczanin - nazwy członków zakonów: franciszkanin, dominikanin, augustianin, salezjanin - wyrazy pospolite: mieszczanin, niebianin, włościanin, chrześcijanin, poganin, wegetarianin I. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -'e, D.lm. -0 Paradygmat: krakowianin, Rosjanin Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. krakowianin, Rosjanin krakowianie, Rosjanie D. krakowianina, Rosjanina krakowian, Rosjan C. krakowianinowi, Rosjaninowi krakowianom, Rosjanom B. krakowianina, Rosjanina krakowian, Rosjan N. krakowianinem, Rosjaninem krakowianami, Rosjanami Ms. krakowianinie, Rosjaninie krakowianach, Rosjanach W. krakowianinie, Rosjaninie Krakowianie, Rosjanie Końcówka D. lm.: Rosjanin Rosjan-0 Wielkopolanin Wielkopolan-0 Mazowszanin Mazowszan-0 Warszawianin warszawian-0 Łodzianin łodzian-0 Krakowianin krakowian-0 Wrocławianin wrocławian-0 Paryżanin paryżan-0 Prażanin prażan-0 Mieszczanin mieszczan-0 Niebianin niebian-0 Włościanin włościan-0 Chrześcijanin chrześcijan-0 Poganin pogan-0 Amerykanin Amerykanów Afrykanin Afrykanów Meksykanin Meksykanów Mohikanin Mohikanów Franciszkanin franciszkanów Dominikanin dominikanów Wegetarianin wegetarianów II. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -'e, D.lm. -ów Paradygmat: dominikanin Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. dominikanin dominikanie D. dominikanina dominikanów C. dominikaninowi dominikanom B. dominikanina dominikanów N. dominikaninem dominikanami Ms. dominikaninie dominikanach W. dominikaninie dominikanie Należą tu także niektóre rzeczowniki, które nie mają tematu rozszerzonego o -in-: Cygan, Hiszpan, Krajan, Młodzian, Zakrystian Paradygmat: Hiszpan Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. Hiszpan Hiszpanie D. Hiszpana Hiszpanów C. Hiszpanowi Hiszpanom B. Hiszpana Hiszpanów N. Hiszpanem Hiszpanami Ms. Hiszpanie Hiszpanach W. Hiszpanie Hiszpanie Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -0 Podklasa: z nieosobowym wykładnikiem M. lm. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -y, -i, D.lm. -ów 1. dziad, cham, filut, kłamczuch, lizus, łobuz, łotr, nieuk, samouk, śpioch 2. studenci → studenty, aktorzy → aktory, biolodzy → biologi 3. franciszkanin → franciszkany, Amerykanin → Amerykany, Mohikanie → Mohikany Zmiana końcówki M. i W. lm. powoduje zmianę semantyki, takie formy są nacechowane pogardliwie, lekceważąco! Paradygmat: Hiszpan Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. śpioch, profesor śpiochy, profesory D. śpiocha, profesora śpiochów, profesorów C. śpiochowi, profesorowi śpiochom, profesorom B. śpiocha, profesora śpiochów, profesorów N. śpiochem, profesorem śpiochami, profesorami Ms. śpiochu, profesorze śpiochach, profesorach W. śpiochu, profesorze śpiochy, profesory Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -a Podklasa: twardotematowe Przegląd końcówek Lp. Lm. M. -a -'i, -'y D. -y, -i -ów C. -'e -om B. -ę -ów (= D.) N. -ą -ami Ms. -'e -ach W. -o -'i, -'y (= M.) I. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -a, M. lm. -'i, -'y, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite: artysta, karateka, kolega, mężczyzna, poeta Paradygmat: poeta, kolega Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. poeta, kolega poeci, koledzy D. poety, kolegi poetów, kolegów C. poecie, koledze poetom, kolegom B. poetę, kolegę poetów, kolegów N. poetą, kolegą poetami, kolegami Ms. poecie, koledze poetach, kolegach W. poeto, kolego poeci, koledzy Typowe alternacje: twarda spółgłoska : miękka spółgłoska (C. lp., Ms. lp., M. lm., W. lm.), np.: t : ć artysta : artyście, artyści g : dz logopeda : logopedzie, logopedzi r : ż pediatra : pediatrze, pediatrzy Paradygmat: mężczyzna Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. mężczyzna mężczyźni D. mężczyzny mężczyzn C. mężczyźnie mężczyznom B. mężczyznę mężczyzn N. mężczyzną mężczyznami Ms. mężczyźnie mężczyznach W. mężczyzno mężczyźni II. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -a, M. lm. -owie, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite: bonza, drużba, junga, monarcha, patriarcha, starosta, tata, wojewoda, woziwoda Nazwiska: Labocha, Libera, Ligęza, Noworyta, Zaręba Paradygmat: Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. wojewoda, Zaręba wojewodowie, Zarębowie D. wojewody, Zaręby wojewodów, Zarębów C. wojewodzie, Zarębie wojewodom, Zarębom B. wojewodę, Zarębę wojewodów, Zarębów N. wojewodą, Zarębą wojewodami, Zarębami Ms. wojewodzie, Zarębie wojewodach, Zarębach W. wojewodo, Zaręba wojewodowie, Zarębowie Nazwiska – W. lp. = M.lp. tato, drużbo, monarcho X Panie Zaręba, Ligęza, Ligara, Jucha, Noworyta ! Typowe alternacje: twarda spółgłoska : miękka spółgłoska (C. lp., Ms. lp.), np.: b : b’ drużba : drużbie t : ć tata : tacie g : dz junga : jundze z : ź Ligęza : Ligęzie r : ż Libera : Liberze ch : š patriarcha : patriarsze, Labocha : Labosze Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -a Podklasa: miękkotematowe Przegląd końcówek Lp. Lm. M. -a -y D. -y, -i -ów C. -y, -i -om B. -ę -ów (= D.) N. -ą -ami Ms. -y, -i -ach W. -o -y (= M.) Całkowity brak alternacji I. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -a, M. lm. -y, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite: kierowca, kłamca, mówca, wykładowca, zawiadowca Paradygmat: radca, kierowca Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. radca, kierowca radcy, kierowcy D. radcy, kierowcy radców, kierowców C. radcy, kierowcy radcom, kierowcom B. radcę, kierowcę radców, kierowców N. radcą, kierowcą radcami, kierowcami Ms. radcy, kierowcy radcach, kierowcach W. radco, kierowco radcy, kierowcy II. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -a, M. lm. -owie, D.lm. –ów Rzeczowniki pospolite: baca, basza, doża, dziadzia, pasza, radża, maharadża Nazwiska: Borejsza, Dziurdzia, Kania, Kucia, Taja Paradygmat: doża, Kucia Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. doża, Kucia dożowie, Kuciowie D. doży, Kuci dożów, Kuciów C. doży, Kuci dożom, Kuciom B. dożę, Kucię dożów, Kuciów N. Dożą, Kucią dożami, Kuciami Ms. doży, Kuci dożach, Kuciach W. dożo, Kucio dożowie, Kuciowie Paradygmat: sędzia Liczba pojedyncza Liczba mnoga - mężczyzna Liczba mnoga - kobieta M. sędzia, sędziowie sędzie D. sędziego, przest. sędzi sędziów sędzi C. sędziemu, przest. sędzi sędziom sędziom B. sędziego, przest. sędzię sędziów sędzie N. sędzią sędziami sędziami Ms. sędzi, przest. sędzim sędziach sędziach W. sędzio sędziowie sędzie Tendencja do dwurodzajowości: tego sędziego, temu sędziemu X tej sędzi Idę do sędziego Kowalskiego. Idę do sędzi Kowalskiej. Widziałem sędziego Kowalskiego. Widziałem sędzię Kowalską. Obaj sędziowie prowadzili sprawy rozwodowe. Obie sędzie prowadziły sprawy rozwodowe. Paradygmat: hrabia, margrabia, burgrabia Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. hrabia hrabiowie D. hrabiego, przest. hrabi hrabiów C. hrabiemu, przest. hrabi hrabiom B. hrabiego, przest. hrabię hrabiów N. hrabią hrabiami Ms. hrabi, przest. hrabim hrabiach W. hrabio hrabiowie III. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -a, M. lm. -e, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite: cieśla, pijanica, woźnica, wścieklica Paradygmat: woźnica, cieśla Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. woźnica, cieśla woźnice, cieśle D. woźnicy, cieśli woźniców, cieśli, rzad. cieślów C. woźnicy, cieśli woźnicom, cieślom B. woźnicę, cieślę woźniców, cieśli, rzad. cieślów N. woźnicą, cieślą woźnicami, cieślami Ms. woźnicy, cieśli woźnicach, cieślach W. woźnico, cieślo woźnice, cieśle Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -0 Podklasa: z nieosobowym wykładnikiem M. lm. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -a, M. lm. -y, -i, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite: fajtłapa, klecha, łamaga, niedołęga, niezdara, oferma, powsinoga, Paradygmat: oferma, niedołęga Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. oferma, niedołęga ofermy, niedołęgi D. ofermy, niedołęgi ofermów, niedołęgów oferm, niedołęg C. ofermie, niedołędze ofermom, niedołęgom B. ofermę, niedołęgę ofermów, niedołęgów ofermy, niedołęgi (= M.) N. ofermą, niedołęgą ofermami, niedołęgami Ms. ofermie, niedołędze ofermach, niedołęgach W. ofermo, niedołęgo ofermy, niedołęgi Paradygmat: sługa Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. sługa sługi, słudzy D. sługi sługów, sług C. słudze sługom B. sługę sługi, sługów N. sługą sługami Ms. słudze sługach W. sługo sługi M.lp.: wierny sługa x wiernej sługa D. lp.: wiernego sługi x wiernej sługi M.lm.: wierni słudzy x wierne sługi Typowe alternacje: twarda spółgłoska : miękka spółgłoska (C. lp., Ms. lp.), np.: m : m’ oferma : ofermie ch : š klecha : klesze g : dz łamaga : łamadze Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -o Podklasy: twardotematowe - miękkotematowe - nazwiska: twardotematowe: Fredro, Jagiełło, Kościuszko, Matejko, Oczko miękkotematowe: Cyzio, Pazio, Puzio, Trapszo - zdrobniałe imiona: twardotematowe: Mieszko, Stacho, Wiecho, Zbyszko, Zdzicho miękkotematowe: Franio, Jasio, Juzio, Tadzio, Zdzisio, - zdrobniałe nazwy pokrewieństwa twardotematowe: tato, wujko miękkotematowe: dziadzio, dziadziunio, stryjcio, tatulo, wujcio Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. –o Podklasa: twardotematowe Grupa paradygmatyczna: M. lp. -o, M. lm. -owie, D.lm. -ów 1) typ samogłoskowy – rzeczowniki odmieniające się jak rzeczowniki męskie zakończone na -a (starosta, wojewoda): nazwiska, rzeczownik tato Paradygmat: Fredro, Kościuszko, tato Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. Fredro, Kościuszko, tato Fredrowie, Kościuszkowie, tatowie D. Fredry, Kościuszki, taty Fredrów, Kościuszków, tatów C. Fredrze, Kościuszce, tacie Fredrom, Kościuszkom, tatom B. Fredrę, Kościuszkę, tatę Fredrów, Kościuszków, tatów (= D.) N. Fredrą, Kościuszką, tatą Fredrami, Kościuszkami, tatami Ms. Fredrze, Kościuszce, tacie (= C.) Fredrach, Kościuszkach, tatach W. Fredro, Kościuszko, tato (= M.) Fredrowie, Kościuszkowie, tatowie (= M.) Typowe alternacje: twarda spółgłoska : miękka spółgłoska (C. lp., Ms. lp. przed -‘e): k : c Kościuszko : Kościuszce r : ž (rz) Fredro : Fredrze t : ć tato : tacie 2) typ spółgłoskowy – rzeczowniki odmieniające się jak rzeczowniki męskie zakończone na spółgłoskę welarną: zdrobniałe imiona, rzeczownik wujko Paradygmat: Zbyszko, Stacho, wujko Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. Zbyszko, Stacho, wujko Zbyszkowie, Stachowie, wujkowie D. Zbyszka, Stacha, wujka Zbyszków, Stachów, wujków C. Zbyszkowi, Stachowi, wujkowi Zbyszkom, Stachom, wujkom B. Zbyszka, Stacha, wujka (= D.) Zbyszków, Stachów, wujków (= B.) N. Zbyszkiem, Stachem, wujkiem Zbyszkami, Stachami, wujkami Ms. Zbyszku, Stachu, wujku Zbyszkach, Stachach, wujkach W. Zbyszku, Stachu, wujku (= Ms.) Zbyszkowie, Stachowie, wujkowie (= M.) Imiona Bruno, Iwo, Hugo (też Brunon, Iwon, Hugon) mają poszerzony temat – Brunona, Iwona, Hugona i w Ms. Lp. końcówkę -‘e (Brunonie, Iwonie, Hugonie) Typowe alternacje: twarda spółgłoska : miękka spółgłoska (N. lp.): k : k’ Zbyszko : Zbyszkiem typ Bruno (Ms. lp.) n : n’ Bruno(n) : Brunonie Deklinacja: męska Typ: męskoosobowy Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. –o Podklasa: miękkotematowe Grupa paradygmatyczna: M. lp. -o, M. lm. -owie, D.lm. –ów 1) typ samogłoskowy – rzeczowniki odmieniające się jak rzeczowniki męskie zakończone na -a (doża, baca): nazwiska mające przed -o spółgłoskę stwardniałą (Trapszo) Paradygmat: Trapszo Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. Trapszo Trapszowie D. Trapszy Trapszów C. Trapszy (= D.) Trapszom B. Trapszę Trapszów N. Trapszą Trapszami Ms. Trapszy (= D., C.) Trapszach W. Trapszo (= M.) Trapszowie Typowe alternacje: brak alternacji 2) typ spółgłoskowy – rzeczowniki odmieniające się jak rzeczowniki miękkotematowe typu paź, król: nazwiska mające przed -o spółgłoskę miękką (Cyzio, Pazio, Puzio, Boccaccio, Pirandello) rzeczowniki hipokorystyczne (imiona, nazwy pokrewieństwa) Paradygmat: Puzio, wujcio, Jasio, tatulo Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. Puzio, wujcio, Jasio, tatulo Puziowie, wujciowie, Jasiowie, tatulowie D. Puzia, wujcia, Jasia, tatula Puziów, wujciów, Jasiów, tatulów C. Puziowi, wujciowi, Jasiowi, tatulowi Puziom, wujciom, Jasiom, tatulom B. Puzia, wujcia, Jasia, tatula (= D.) Puziów, wujciów, Jasiów, tatulów (= D.) N. Puziem, wujciem, Jasiem, tatulem Puziami, wujciami, Jasiami, tatulami Ms. Puziu, wujciu, Jasiu, tatulu Puziach, wujciach, Jasiach, tatulach W. Puzio (= M.) wujciu, Jasiu, tatulu (= Ms.) Puziowie, wujciowie, Jasiowie, tatulowie (= M.) Swoisty paradygmat: książę, arcyksiążę Częściowy supletywizm tematu: książ-, księć-, książęt-, książąt Paradygmat: książę, arcyksiążę Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. książę książęta D. księcia książąt C. księciu książętom B. księcia książąt N. księciem książętami Ms. księciu książętach W. książę książęta Klasa leksemów o fleksji zmodyfikowanej a) rzeczowniki o końcówkach przymiotnikowych b) rzeczowniki nieodmienne Rzeczowniki o końcówkach przymiotnikowych I. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -y, -i, M. lm. -‘y, -‘i, D.lm. -ych, -ich rzeczowniki pospolite: bliźni, dyżurny, myśliwy, śledczy, uczony, woźny nazwiska zakończone na -ski (-owski), -cki Paradygmat: uczony, bliźni Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. uczony, bliźni uczeni, bliźni D. uczonego, bliźniego uczonych, bliźnich C. uczonemu, bliźniemu uczonym, bliźnim B. uczonego, bliźniego uczonych, bliźnich N. uczonym, bliźnim uczonymi, bliźnimi Ms. uczonym, bliźnim uczonych, bliźnich W. uczony, bliźni uczeni, bliźni Odmiana nazwisk: Kowalski – M. lm. (W. lm.) Kowalscy Malicki – M. lm. (W. lm.) Maliccy Typowe alternacje: twarda spółgłoska: miękka spółgłoska w M. lm. (z wyjątkiem miękkiego typu bliźni) n : ń dyżurny : dyżurni woźny : woźni w : ‘w myśliwy : myśliwi o : e uczony : uczeni II. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -y, -i, M. lm. -owie, D.lm. -ych, -ich rzeczowniki pospolite (na -czy, -ży): budowniczy, chorąży, leśniczy, motorniczy, imiona: Antoni, Bonifacy, Ignacy, Pankracy, Serwacy, Wiki nazwiska: Batory, Saloni Paradygmat: chorąży, Batory, Wiki Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. chorąży, Batory, Wiki chorążowie, Batorowie, Wikowie D. chorążego, Batorego, Wikiego chorążych, Batorych, Wikich C. chorążemu, Batoremu, Wikiemu chorążym, Batorym, Wikim B. chorążego, Batorego, Wikiego chorążych, Batorych, Wikich N. chorążym, Batorym, Wikim chorążymi, Batorymi, Wikimi Ms. chorążym, Batorym, Wikim chorążych, Batorych, Wikich W. chorąży, Batory, Wiki chorążowie, Batorowie, Wikowie M. lm.: Budowniczy : budowniczowie Chorąży : chorążowie Leśniczy : leśniczowie Motorniczy : motorniczowie Antoni : Antoniowie Bonifacy : Boniacowie Ignacy : Ignacowie Pankracy : Pankracowie Serwacy : Serwcowie Wiki : Wikowie Batory : Batorowie Saloni : Saloniowie III. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -e, M. lm. -owie, D.lm. -ów Nazwiska na -e: Goethe, Handke, Linde, Wende Paradygmat: Linde, Goethe Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. Linde, Goethe Lindowie, Goethowie D. Lindego, Goethego Lindów, Goethów C. Lindemu, Goethemu Lindom, Goethom B. Lindego, Goethego Lindów, Goethów N. Lindem, Goethem Lindami, Goethami Ms. Lindem, Goethem Lindach, Goethach W. Linde, Goethe Lindowie, Goethowie - odmiana według typu Batory (D. B. lm. Lindych, C. lm. Lindym, N. lm. Lindymi, Ms. lm. Lindych) jest niepoprawna! Rzeczowniki nieodmienne attaché, burżua, kamikadze, nazi, rabbi, guru nowy attaché bogaty burżua odważny kamikadze niebiezpieczny nazi czcigodny rabbi szanowany guru Odmiana rzeczowników męskożywotnych Deklinacja: męska Typ: męskożywotny Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -0 Podklasa: twardotematowe Przegląd końcówek Lp. Lm. M. -0 -y, -i D. -a -ów C. -owi -om B. -a (= D.) -y, -i (= M.) N. -em -ami Ms. -'e, -u -ach W. -'e, -u (= Ms.) -y, -i (= M.) I. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -y, -i, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite (niewelarne): baran, gad, komar, kozioł, krab, orzeł, osioł, pies, wół Rzeczowniki pospolite (welarne): baranek, chomik, rak, raróg, wałach, wilk Paradygmat niewelarny: baran, komar Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. baran, komar barany, komary D. barana, komara baranów, komarów C. baranowi, komarowi baranom, komarom B. barana, komara barany, komary N. baranem, komarem baranami, komarami Ms. baranie, komarze baranach, komarach W. baranie, komarze barany, komary Wyjątkowe końcówki 1. D. lp. -u: wołu, bawołu 2. C. lp. -u: lwu, kotu, psu, orłu : orłowi, osłu : osłowi Typowe alternacje: Spółgłoskowe: twarda spółgłoska: miękka spółgłoska w Ms. i W. lp. n : ń baran : baranie d : dź gad : gadzie r : ż (rz) komar : komarze ł : l kozioł : koźle b : b’ krab : krabie s : ś osioł : ośle s : ś pies : psie t : ć kot : kocie w : w’ lew : lwie Samogłoskowe: e : 0, ó : o e : 0 pies : psa e : 0 lew : lwa ó : o wół : wołu, woły Tzw. -o- wstawne – typ kozioł, osioł kozioł : kozła osioł : osła Paradygmat welarny: rak, wałach Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. rak, wałach raki, wałachy D. raka, wałacha raków, wałachów C. rakowi, wałachowi rakom, wałachom B. raka, wałacha raki, wałachy N. rakiem, wałachem rakami, wałachami Ms. raku, wałachu rakach, wałachach W. raku, wałachu raki, wałachy Typowe alternacje: Spółgłoskowe: brak, z wyjątkiem wymian k : k’, g : g’ (rakiem, rarogiem) Samogłoskowe: e : 0 (derywaty na -ek), ó : o e : 0 baranek : baranka e : 0 wilczek : wilczka ó : o raróg : raroga ó : o głowonóg : głowonoga Deklinacja: męska Typ: męskożywotny Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -0 Podklasa: miękkotematowe Przegląd końcówek Lp. Lm. M. -0 -e D. -a -i, -y, -ów C. -owi -om B. -a (= D.) -e (= M.) N. -em -ami Ms. -u -ach W. -u (= W.) -e (= M.) I. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -e, D.lm. -i, -y Rzeczowniki pospolite: chrabąszcz, cietrzew, drop, gołąb, jastrząb, jeż, karp, koń, mól, paw, słoń, zając, żółw, żuraw Paradygmat: jeż, paw, słoń Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. jeż, paw, słoń jeże, pawie, słonie D. jeża, pawia, słonia jeży, pawi, słoni C. jeżowi, pawiowi, słoniowi jeżom, pawiom, słoniom B. jeża, pawia, słonia jeże, pawie, słonie N. jeżem, pawiem, słoniem jeżami, pawiami, słoniami Ms. jeżu, pawiu, słoniu jeżach, pawiach, słoniach W. jeżu, pawiu, słoniu jeże, pawie, słonie Typowe alternacje: Spółgłoskowe: p : pj, b : bj, v : vj – rzeczowniki zakończone w M. lp. na spółgłoskę wargową b : b’ gołąb : gołębia b : b’ jastrząb : jastrzębia d : d’ drop : dropia p : p’ karp : karpia v : v’ cietrzew : cietrzewia v : v’ paw : pawia v : v’ żółw : żółwia v : v’ żuraw : żurawia Samogłoskowe: ą : ę, ó : o (rzadka) ą : ę gołąb : gołębia ą : ę jastrząb : jastrzębia ą : ę wąż : węża ó : o mól : mola Wyjątkowe końcówki i formy 1. zając – D. lm.: zająca, zającowi, zającem, zającu, zające, zajęcy, zającom, zającami, zającach 2. koń – N. lm.: końmi (nie: koniami !) 3. chrabąszcz, jeż – D. lm.: chrabąszczy, chrabąszczów; jeży, rzad. jeżów II. Grupa paradygmatyczna: M. lp. -0, M. lm. -e, D.lm. -ów Rzeczowniki pospolite: głuszec, kręgowiec, krogulec, kuc, nosorożec, odyniec, posokowiec, tasiemiec, zaskroniec Paradygmat: tasiemiec, kuc Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. tasiemiec, kuc tasiemce, kuce D. tasiemca, kuca tasiemców, kuców C. tasiemcowi, kucowi tasiemcom, kucom B. tasiemca, kuca tasiemce, kuce N. tasiemcem, kucem tasiemcami, kucami Ms. tasiemcu, kucu tasiemcach, kucach W. tasiemcu, kucu tasiemce, kuce Typowe alternacje: Samogłoskowe: 0 : e (derywaty na -ec), może jej towarzyszyć zmiękczenie spółgłoski w formie tematu z -e- wstawnym kręgowiec : kręgowca (w’ : w) krogulec : krogulca nosorożec : nosorożca odyniec : odyńca tasiemiec : tasiemca (m’ : m) zaskroniec : zaskrońca Deklinacja: męska Typ: męskożywotny Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -o Tylko jedna podklasa: miękkotematowe Rzeczowniki pospolite – nieliczne hipokorystyczne nazwy zwierząt: koniusio, misio, piesio, ptasio, słoniusio Grupa paradygmatyczna: M. lp. -o, M. lm. -e, D.lm. -ów Paradygmat: piesio Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. piesio piesie D. piesia piesiów C. piesiowi piesiom B. piesia piesie N. piesiem piesiami Ms. piesiu piesiach W. piesiu piesie Typowe alternacje: brak alternacji Uwagi: w języku potocznym może być mianownik lp. zastąpiony formą wołacza (To jest mój misiu.) Klasa leksemów o fleksji zmodyfikowanej c) rzeczowniki o końcówkach przymiotnikowych d) rzeczowniki nieodmienne Rzeczowniki o końcówkach przymiotnikowych Rzeczowniki pospolite – nieliczne nazwy tańców zachowujące się jak rzeczowniki męskożywotne: chodzony, krzesany, zbójnicki (B. lp. = D. lp.: tańczę chodzonego) Paradygmat: chodzony, zbójnicki Liczba pojedyncza Liczba mnoga M. chodzony, zbójnicki chodzone, zbójnickie D. chodzonego, zbójnickiego chodzonych, zbójnickich C. chodzonemu, zbójnickiemu chodzonym, zbójnickim B. chodzonego, zbójnickiego chodzone, zbójnickie N. chodzonym, zbójnickim chodzonymi, zbójnickimi Ms. chodzonym, zbójnickim chodzonych, zbójnickich W. chodzony, zbójnicki chodzone, zbójnickie Rzeczowniki nieodmienne boa, dingo, chow-chow, nandu, okapi, pony, sharpei, wapiti, yeti Odmiana rzeczowników męskonieżywotnych Deklinacja: męska Typ: męskonieżywotny Klasa: rzeczowniki z końcówką M. lp. -0 Podklasa: twardotematowe Przegląd końcówek Lp. Lm. M. -0 -y, -i, -e D. -u, -a -ów C. -owi -om B. -0 (= M.) -y, -i, -e (= M.) N. -em -ami Ms. -'e, -u -ach W. -'e, -u (= W.) -y, -i, -e (= M.)