Tacitus: Annales XV

[60] (…) Sequitur caedes Annaei Senecae, laetissima principi, non quia coniurationis manifestum
compererat, sed ut ferro grassaretur, quando venenum non processerat. solus quippe Natalis et
hactenus prompsit, missum se ad aegrotum Senecam, uti viseret conquerereturque, cur Pisonem aditu
arceret: melius fore, si amicitiam familiari congressu exercuissent. et respondisse Senecam sermone
mutuos et crebra conloquia neutri conducere; ceterum salutem suam incolumitate Pisonis inniti. haec
ferre Gavius Silvanus tribunus praetoriae cohortis, et an dicta Natalis suaque responsa nosceret
percunctari Senecam iubetur. is forte an prudens ad eum diem ex Campania remeaverat quartumque apud
lapidem suburbano rure substiterat. illo propinqua vespera tribunus venit et villam globis militum
saepsit; tum ipsi cum Pompeia Paulina uxore et amicis duobus epulanti mandata imperatoris edidit.

[61] Seneca missum ad se Natalem conquestumque nomine Pisonis, quod a visendo eo prohiberetur,
seque rationem valetudinis et amorem quietis excusavisse respondit. cur salutem privati hominis
incolumitati suae anteferret, causam non habuisse; nec sibi promptum in adulationes ingenium. idque
nulli magis gnarum quam Neroni, qui saepius libertatem Senecae quam servitium expertus esset. ubi
haec a tribuno relata sunt Poppaea et Tigellino coram, quod erat saevienti principi intimum
consiliorum, interrogat an Seneca voluntariam mortem pararet. tum tribunus nulla pavoris signa,
nihil triste in verbis eius aut vultu deprensum confirmavit. ergo regredi et indicere mortem
iubetur. tradit Fabius Rusticus non eo quo venerat intinere redi[sse] t[ribun]um, sed flexisse ad
Faenium praefectum et expositis Caesaris iussis an obtemperaret interrogavisse, monitumque ab eo ut
exsequeretur, fatali omnium ignavia. nam et Silvanus inter coniuratos erat augebatque scelera, in
quorum ultionem consenserat. voci tamen et adspectui pepercit intromisitque ad Senecam unum ex
centurionibus, qui necessitatem ultimam denuntiaret.

[62] Ille interritus poscit testamenti tabulas; ac denegante centurione conversus ad amicos, quando
meritis eorum referre gratiam prohoberetur, quod unum iam et tamen pulcherrimum habeat, imaginem
vitae suae relinquere testatur, cuius si memores essent, bonarum artium famam tam constantis
amicitiae [pretium] laturos. simul lacrimas eorum modo sermone, modo intentior in modum coercentis
ad firmitudinem revocat, rogitans ubi praecepta sapientiae, ubi tot per annos meditata ratio
adversum imminentia? cui enim ignaram fuisse saevitiam Neronis? neque aliud superesse post matrem
fratremque interfectos, quam ut educatoris praeceptorisque necem adiceret.

[63] Ubi haec atque talia velut in commune disseruit, complectitur uxorem, et paululum adversus
praesentem fortitudinem mollitus rogat oratque temperaret dolori [neu] aeternum susciperet, sed in
contemplatione vitae per virtutem actae desiderium mariti solaciis honestis toleraret. illa contra
sibi quoque destinatam mortem adseverat manumque percussoris exposcit. tum Seneca gloriae eius non
adversus, simul amore, ne sibi unice dilectam ad iniurias relinqueret, "vitae" inquit "delenimenta
monstraveram tibi, tu mortis decus mavis: non invidebo exemplo. sit huius tam fortis exitus
constantia penes utrosque par, claritudinis plus in tuo fine." post quae eodem ictu brachia ferro
exsolvunt. Seneca, quoniam senile corpus et parco victu tenuatum lenta effugia sanguini praebebat,
crurum quoque et poplitum venas abrumpit; saevisque cruciatibus defessus, ne dolore suo animum
uxoris infringeret atque ipse visendo eius tormenta ad impatientiam delaberetur, suadet in aliud
cubiculum abscedere. et novissimo quoque momento suppeditante eloquentia advocatis scriptoribus
pleraque tradidit, quae in vulgus edita eius verbis invertere supersedeo.

[64] At Nero nullo in Paulinam proprio odio, ac ne glisceret invidia crudelitas, [iubet] inhiberi
mortem. hortantibus militibus servi libertique obligant brachia, premunt sanguinem, incertum an
ignarae. nam, ut est vulgus ad deteriora promptum, non defuere qui crederent, donec implacabilem
Neronem timuerit, famam sociatae cum marito mortis petivisse, deinde oblata mitiore spe
blandimentis vitae evictam; cui addidit paucos postea annos, laudabili in maritum memoria et ore ac
membris in eum pallorem albentibus, ut ostentui esset multum vitalis spiritus egestum.
    Seneca interim, durante tractu et lentitudine mortis, Statium Annaeum, diu sibi amicitiae fide
et arte medicinae probatum, orat provisum pridem venenum, quo d[am]nati publico Atheniensium
iudicio exstinguerentur, promeret; adlatumque hausit frustra, frigidus iam artus et cluso corpore
adversum vim veneni. postremo stagnum calidae aquae introiit, respergens proximos servorum addita
voce libare se liquorem illum Iovi liberatori. exim balneo inlatus et vapore eius exanimatus, sine
ullo funeris sollemni crematur. ita codicillis praescripserat, cum etiam tum praedives et
praepotens supremis suis consuleret.