CAPITULUM .IX
nam69 et unum corpus et duo70 membra71 et octo alia parua72 capita habet in singulis quibusque singula73 habentur altaria.
E quibus nouem nauibus sex74 modicas75 tresque magnas esse dicimus. Prima nauis principalis est a portali76 occidentali77 usque ad medios pilares, quatuor78 scilicet qui omnem79 gubernant aecclesiam, habens unam nauiculam ad dex-teram et aliam80 ad leuam. Alie uero duae magne81 naues in duobus membris habentur, quarum82 prima a porta Francigena usque ad quatuor83 pilares cruris84 ecclesie85 pertinet, et secunda ab ipsis pi(f. 208)laribus usque ad portam meri-dianam. Que utraeque naues duas laterales nauiculas habent.
He86 uero tres87 naues principales usque ad aecclesiae88 caelum pertingunt, et sex pauce89 nauicule usque ad medias cindrias90 tantum91 ascendunt. Vtreque magne naues, undecim92 et dimii93 status hominis habent in latitudine.94 Statum95 hominis recte de octo palmis96 esse dicimus.
In maiori naui, triginta unus97 minus98 pilares habentur; quatuordecim" ad dexteram, totidemque ad leuam, et unus est inter duos portallos deintus, aduersus100 aquilonem, qui ciborios101 separat. In nauibus uero cruris eiusdem aecclesiae102 a porta uidelicet Francigena usque ad meridianam, uiginti103 et sex104 habentur pilares, duodecim105 ad dexteram, totidemque ad leuam, quorum duo ante ualuas intus positi, ciborios106 separant et portallos. In corona namque aecclesiae,107 octo108 singulares columpne109 habentur110 circa Beati Iacobi altare.
Sex111 nauicule quae superius in palacio112 aecclesie habentur, longitudine et latitudine tali sunt, sicut subiugales alie nauicule que sunt deorsum. Ex uno quidem113 latere eas tenent parietes, et ex alio pilares qui desubter114 de115 magnis nauibus sursum ascendunt, et duplices pilares qui a lapidicibus116 uocantur medie cindrie. Quot sunt pilares inferius117 in aecclesia,118 tot sunt119 superius120 in nauibus, et quot cingule121 inferius tot sunt in palacio122 superius. Sed in nauibus palacii123 inter pilares singulos due simul columpne124 semper125 sunt, que uocantur columpne126 cindrie a lapicidibus.
In eadem uero aecclesia127 nulla scissura, uel corrupcio128 inuenitur; mira-biliter operatur,129 magna, spaciosa,130 clara, magnitudine condecenti latitudine longitudine et altitudine congruenti, miro et ineffabili131 opere habetur, que etiam dupliciter uelut regale palacium132 operatur. Qui enim sursum per naues
68
CAPITULUM .IX
yemecalida, estate temperata.210 In211 prefata uero columpna212 he213 littere214 scripte215 hoc modo in duabus lineis (f. 209) sub pedibus leonum habentur per circuitum:
T216 EGO BERNARDUS BEATI IACOBI TS THESAU-RARIUS217 HANC AQUAM HVC ADDUXI ET PRESENS218 HOPUS219 COMPOSUI AD MEE ET ANIMARUM MEORUM PARENTVM REMEDIUM. E.2201 221 C. L. X. III. IDUS APRILIS.
DE PARADISO222 VRBIS
Post fontem223 habetur paradisus, ut diximus, pauimento lapideo factus,224 in quo crusille225 piscium id est226 intersigna227 Beati228 Iacobi uenduntur peregrinis, et butti229 uinarii, sotulares, pere ceruine, marsupia, corrigie, cingule, et omne genus erbarum230 medicinalium, et cetera pigmenta et alia multa ibi ad uendendum habentur. Cambiatores uero et hospitales, ceterique mercatores, in Uia Francigena habentur. Paradisus uero ille tantus est, quantum iactus est lapidis in utraque parte.
DE PORTA SEPTEMTRION ALIS231
Post232 paradisum namque ilium septemtrionalis233 porta Francigena eiusdem basilice Sancti Iacobi inuenitur,234 in qua duo235 introitus habentur, qui etiam his operibus pulcre236 sculpuntur. In uno quoque introitu exterius sex habentur columpne,237 alie marmoree, alie lapidee, ad dexteram tres et ad leuam tres, sex238 scilicet239 in uno introitu, et sex240 in alio. Itaque duodecim241 habentur columpne.242 Super uero243 columpnam244 que est inter duos245 portales de foris in246 pariete, residet Dominus in sede maiestatis247 et manu dextera benedictionem248 innuit, et in sinistra librum249 tenet, et in circuitu troni250 eius sunt quatuor251 euangeliste, quasi tronum252 sustinentes, et ad dexteram eius253 paradisus est insculptus,254 in quo ipse Dominus est in alia effigie,255 Adam et Euam corripiens de peccato,256 et ad leuam est similiter in alia persona,257 eiciens258 eos a paradiso. Ibidem uero circum circa259 multe immagines260 sanctorum, bestiarum, hominum, angelorum, feminarum, florum, ceterarumque creaturarum sculpuntur, quarum essenciam261 et qualitatem pre magnitudine sua262 narrare non possumus. Sed tamen263 super portam quae est ad sinistram cum basilicam intramus, in ciborio scilicet264 Beate MARIE uirginis annunciacio265 sculpitur. Loquitur etiam ibi angelus Gabriel ad earn.
Ad leuam uero super portas in laterali (f. 209v) introitu, menses anni,266 et alia multa opera pulcra267 sculpuntur. Duo uero leones magni et feroces forin-secus in parietibus268 habentur, qui ualuas quasi obseruantes semper269 respi-
72
CAPITULUM .IX
palacii133 uadit, si tristis ascendit, uisa obtima134 pulcritudine'-35 eiusdem templi, letus et gauisus efficitur.
DE FENESTRIS
Fenestre uero136 uitree que sunt in eadem basilica, sexaginta 57 et tres numero habentur. Ad unum quodque altare quod est in corona, tres habentur. In celum uero basilice circa Beati Iacobi altare, (f. 208v) quinque138 fenestre habentur, unde apostolicum139 altare ualde perlustratur. In palacio140 uero sursum quadraginta141 et tres numero habentur142 fenestre.
DE PORTALLVLIS143
Tres portales144 principales et septem145 paucos habet eadem aecclesia,146 unum qui respicit ad occidentem,147 scilicet principálem, et alium148 ad meridiem, alterum149 uero150 ad septemtrionem.151 Et152 in uno quoque portáli principáli, duo sunt introitus, et in uno quoque introitu, due porte habentur. Primus uero ex septem153 portallulis154 uocatur de Sancta Maria, secundus de Uia Sacra, tercius155 de Sancto Pelagio, quartus de Kanonica,156 quintus157 de Petraria, sextus158 similiter de Petraria, septimus159 de Gramaticorum1--1 Scola,161 qui domo etiam archiepiscopi prebet ingressum.
DE FONTE162 SANCTI IACOBI
Cum nos gens163 Gallica apostolicam basilicam ingredi uolumus, per partem septemtrionalem164 intramus.165 Ante cuius introitum est iuxta uiam, hospitale166 pauperum peregrinorum167 Sancti Iacobi,168 et inde"69 habentur170 ultra uiam171 scilicet quidam paradisus, ubi sunt gradus descensionis nouem. In172 fine uero graduum173 eiusdem paradisi,174 fons175 mirabilis habetur, cui similis176 in toto177 mundo non inuenitur. Habet enim fons ille in pede178 tres gradus lapideos, super quos sita est quedam pulcherrima179 conca180 lapidea, instar parapsidis181 uel bacinni182 rotunda et183 cauata,184 que etiam tanta habetur, quia largiter possunt in ea balneari, ut185 puto, quindecim186 homines. In medio cuius sita est columpna187 erea,188 inferius grossa, septem189 quadris apta,190 decenti altitudine longa,191 de cuius cacumine quatuor1*2 procedunt leones, per quorum193 ora quatuor194 exeunt Umphe195 flumina ad reficiendum Beati Iacobi peregrinos, et ciues. Que etiam flumina postquam19c egrediuntur ab oribus leonvm ilico197 labuntur in eadem conca198 inferius, et199 ab hinc200 exeuntes per quoddam201 eiusdem conque202 foramen, subtus203 terram recedunt.204 Sicut uideri205 nequit unde aqua uenit, sic nec uideri ualet quo uadit.206 Est autem207 limpha208 ilia dulcis, nutribilis sana, clara, obtima,209
70
CAPITULUM .IX
marito proprio abscisum,325 osculans326 illut327 bis per diem, coacta328 á uiro329 by he
suo. O quam ingentem et admirabilem330 iusticiam331 mulieris adulterate om- day.86
nibus narrandam! shoul
In superioři uero ordine super quatuor332 ualuas uersus palacium333 basilice In
quidam ordo334 mirabilis ex lapidibus, albi marmoris pulcre335 refulget.336 Stat wonc
enim337 Dominus ibi rectus, et Sanctus Petrus ad sinistram338 eius, claues suas339 stone
manibus tenens, et Beatus Iacobus ad dexteram inter duas arbores cipressinas,340 keys:
et Sanctus341 Iohannes342 iuxta eum frater343 eius. Sed et344 ad dexteram et345 leuam and 1
apostoli ceterique346 habentur. aposl
Est igitur murus desursum et deorsum, ad dexteram scilicet et leuam ob- Tr
time347 sculptus348 floribus uidelicet hominibus,349 Sanctis,350 bestiis, auibus, beaui
piscibus, ceterisque operibus351 que á nobis comprehendi narracione352 ne- andc
queunt. Sed353 quatuor354 angeli super ciborios355 habentur cornua singula sin- abov guli tenentes,356 iudicii diem prenunciantes.357
DE PORTA OCCIDENTALI358 ™
Porta occidentalis habens duos359 introitus, pulcritudine,360 magnitudine et wort
operacione361 alias transcendit portas. Ipsa maior et pulcrior362 aliis habetur,363 othei
et mirabilius operatur, multisque gradibus de foris, columpnisque364 diuersis with
marmoreis, speciebusque uariis et diuersis modis decora tur immaginibusque365 sculr.
hominibus, feminis, animalibus, auibus, Sanctis, angelis, floribus, diuersisque and '
generum operibus366 sculpitur. Cuius opera tanta367 sunt, quia368 á nobis inclu narracionibus369 comprehendi nequeunt.
Sursuffi tamen370 dominica transfiguracio371 qualiter in Monte Thabor372 fuit Tabo
facta,373 mirabiliter sculpitur. Est enim Dominus ibi374 in nube Candida, facie clou<
splendens ut sol, ueste refulgens ut nix, et Pater desuper loquens ad ipsvm, (f. abo\
210v) et Moyses et Elias375 qui376 cum illo377 apparuerunt,378 loquentes ei ex- Him
cessum379 quern380 completurus erat in Iherusalem.381 Ibi uero Beatus Iacobus est, truď
et Petrus et Iohannes382 quibus transfiguracionem383 suam pre384 omnibus Do- Lord minus reuelauit.385
DE TURRIBUS BASILICE386 ™
Nouem uero turres in eadem ecclesia387 habiture388 sunt, due scilicet super the
portálem389 f ontis,390 et due super portálem meridianum, et due super portálem wes1
occidentalem,391 et due super singulas uites, et aha maior super crucem in medio abo^
basilice. His ceterisque operibus pulcherrimis Beati Iacobi basilica obtime392 beai
gloriosa refulget. Est etiam393 tota ex fortissimis lapidibus394 uiuis brunis total
scilicet395 et durissimis ut marmor facta, et deintus diuersis speciebus depicta, and
76
■
CAPITULUM -IX
et deforis teolis396 et plumbo obtime397 cooperta. Sed ex his que398 dicimus399 alia sunt iam omnino adimpleta, aliaque adimplenda.
DE400 ALTARIBUS401 BASILICE.402
Altaria huius basilice hoc ordine habentur. In přimis iuxta portam Francigenam, que est in sinistrali parte, est403 altare Sancti Nicholai,404 inde405 est altare Sancte Crucis; inde406 est in407 corona scilicet altare Sancte Fidis uirginis; inde408 altare Sancti Iohannis409 apostoli410 et euangeliste, fratris Sancti411 Iacobi;412 inde est altare Sancti Saluatoris413 in maiori scilicet414 capite;415 inde est altare Sancti Petri416 apostoli; inde est altare417 Sancti Andree; inde est418 altare Sancti Martini episcopi;419 inde est altare sancti Iohannis420 Babtiste 421 Inter altare Sancti Iacobi et altare Sancti Saluatoris422 est altare Sancte Marie Magdalene, ubi decantantur misse matutinales423 peregrinis. Sursum in palacio424 aecclesiae425 tria altaria solent426 esse, magister427 quorum est altare428 Sancti Michaelis429 arcangeli,430 et aliut431 altare est in dextrali432 parte, scilicet433 Sancti Benedicti,434 et435 aliut436 est altare in sinistrali437 parte sanctorum scilicet Pavli apostoli et438 Nicholai439 episcopi, ubi etiam440 solet esse archiepiscopi441 capella.
DE CORPORE ET ALTARE442 SANCTI443 IACOBI.
"Set444 enim de qualitate aecclesiae445 actenus446 tractauimus; nunc de apostolico447 altari uenerabili448 nobis est449 tractandum. In prefata siquidem450 uenerabili basilica451 Beati Iacobi corpus uenerandum sub altari maiori quod sub eius honore fabricator honorifice, ut fertur, iacet area452 marmorea reconditum, in obtimo453 arcuato454 sepulcro,455 quod miro opere ac magnitudine condecenti456 operatur. Quod etiam corpus457 immobile esse peribetur,458 testante Sancto459 Theode(f. 211; change to Scribe 2)miro460 eiusdem urbis episcopo, qui illud olim repperit,461 et nullatenus mouere462 potuit. Erubescant igitur463 emuli transmontani, qui dicunt se aliquid ex eo, uel reliquias eius464 habere. Apostolicum namque corpus totum ibi habetur carbuneulis paradisiacis465 diuinitus illustratur, odoribus466 diuinis indeficientibus467 fraglantibus468 honestatur, cereisque celestibus469 fulgentibus470 decoratur, angelicisque obsequiis sedule honoratur.
Super cuius sepülcrum471 est altare parum,472 quod eiusdem473 diseipuli, ut fertur, fecerunt, quod etiam propter amorem apostoli diseipulorumque474 eius, a nullo postea uoluit deleri, et super illud est altare475 magnum et mirabile, quod habet in altitudine .v.476 palmos et in longitudine .xii.477 et in latitudine .vii.478 Sic479 propriis manibus ego mensuraui. Est igitur altare parum480 ex tribus lateribus,481 ad dexteram scilicet, et leuam, et retro, sub eodem altari magno482 clausum,483 sed484 in antea apertum, ita ut uideri aperte potest485 ablata tabula
78