Paul van Ostaijen Overzicht 1. PvO tot heden 1. PvO tot heden 1. PvO tot heden 1. PvO tot heden voorbeeldRemco Campert in 1966 Als Paul van Ostaijen niet zo jong gestorven was en nu nog leefde dan was hij 69 geweest Daar moet je toch eigenlijk óók niet aan denken voorbeeldPeter Holvoet-Hanssen in 1998 997 Cassandra, onzin elk woord zwaarwichtig te verdonkeremanen 998 sterrenjager, spelenderwijs ontdekken snuffelende kinderen in de voetsporen van Einstein formules op een narrenpak 999 Gouddraadje, doe de deur dicht van de doos 000 ik slaap 2. PvO’s leven 2. PvO’s leven 1896-1928 «Antwerpen «Berlijn «Antwerpen, Brussel,… Biografie: http://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01/osta002.htm Tijdschriften «Ruimte => humanitair expressionisme (zie later) «Vlaamsche Arbeid «Avontuur Kunstenaarsmilieu «Gaston Burssens (1896-1965) => dichter Kunstenaarsmilieu «Oscar Jespers (1887-1970) => beeldhouwer «Floris Jespers (1889-1965) => kunstschilder Kunstenaarsmilieu «Oscar Jespers (1887-1970) => beeldhouwer Kunstenaarsmilieu «Floris Jespers (1889-1965) => kunstschilder 2. PvO’s leven Activisme «Antwerpen «“Vlaamsche Bond” «WOI «Activisme => Geert van Istendael, Het Belgisch labyrint «Berlijn Biografie: http://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01/osta002.htm 2. PvO’s leven Berlijn PvO maakt kennis met «de `Sturm'-groep «het dadaïsme «enkele `Bauhaus'-kunstenaars Biografie: http://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01/osta002.htm Berlijn «Politiek --- communisme => de moord op Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht (1919) «Kunst --- expressionisme Berlijn Berlijn Berlijn Berlijn Berlijn Berlijn Ook andere invloeden Zoals de jazz 3. PvO en poëtica 3. PvO en poëtica Modernisme «Korte periode literair actief, veel verschillende ontwikkelingen «Ook actief als essayist «Theoreticus van het modernisme => Zie ook volgende week i.v.m. Nijhoff Modernisme Context: moderniteit « ’De gezapige, geordende en overzichtelijke Biedermeiertijd liep zichtbaar op zijn laatste benen, de oprukkende moderniteit creëerde een nieuwe wereld van rationalisering, demo-cratisering, schaalvergroting, urbanisering, massaproductie, massaconsumptie, kapitaalsaccumulatie, gedisciplineerde of gehomogeniseerde arbeid.’ (Marc Reynebeau, ’Mensen zonder eigenschappen’, in: ’De jaren ’30 in België’, blz 13-14) 3. PvO en poëtica Expressionisme Ontwikkeling (!) Humanitair expressionisme Organisch expressionisme Humanitair expressionisme « Engagement « Collectiviteit, gemeenschap « Kunstenaar zet zich actief in in de samenleving « Maatschappelijke en ethische gerichtheid « Reactie WOI ; internationaal, pacifistisch http://www.dbnl.org/tekst/bork001lett01/lexicon_009.htm Humanitair expressionisme Humanitair expressionisme PvO, Over dynamiek (1917) «Theoretisch opstel «> Apollinaire, Kadinsky «Woord- en klankassociatie «“ritmische kernen” «Lange zinnen «Engagement, boodschapperigheid Humanitair expressionisme Voorbeelden: “Van Gogh” “Ensor” “Christus” In Het Sienjaal (1918) Organisch expressionisme «Term PvO «Autonomie «Zuivere lyriek «Los van de persoon van de auteur «Muzikale poëzie http://www.dbnl.org/tekst/bork001lett01/lexicon_016.htm#O070 Organisch expressionisme «Poésie pure «Lyrisme à thème «Ontindividualisering «Gebruiksaanwijzing der lyriek (1926) Voorbeeld: “Melopee” Organisch expressionisme «“Niet de dichter is gewichtig, wel het gedicht.” «“Het Ik blijft het hoogste goed, doch niet het Ik van de dichter, maar wel het Ik van het gedicht.” «“Poëzie is woordkunst” «“Innerlijke noodwendigheid” Organisch expressionisme «“Poëzie is niet: gedachte, geest, fraaie zinnen, is noch doctoraal, noch dada. Ze is eenvoudig een in het metafysische geankerd spel met woorden.” 4. PvO en poëzie 4. PvO en poëzie Music-Hall (1916) Nog deels in de traditie van het fin de siècle «PvO als dandy; poëzie met dandyeske trekjes «Lyrische ik-figuur: poseur (masker!) «Verscheurd door innerlijke tegenstellingen «Vreugde en geluk, droefheid en wanhoop A.M. Musschoot, Overzicht van de Nederlandse letterkunde (Gent, 2003) Music-Hall (1916) Music Hall (1916) Deels ook al in de moderniteit «Nieuw: thema van de stad «“Music hall” als beeld voor het chaotische stadsleven (moderniteit!) «Collectiviteit (cf. humanitair expressionisme) Fragment uit Music Hall (1916) Gelijk een zwakke vrouw d'armoe van heur lijf verbergt Onder een ruisend froufrou van rokken en van kanten kleren Zo dommelt de Music-Hall z'n lusteloos begeren Weg in 't schijnen en 't kwijnen van veel rode en groene lichten. Fragment uit Music Hall (1916) Nu rinkelt schel De elektrieke bel En scheurt de vrede van den avond Tot een rinkelende wond Van bange blijheid. Fragment uit Music Hall (1916) De mensen die voorbijgaan voelen Hoe, als 'n klamme, koele Drop, de tingeltangeltinteling Op hun ziel zinkt, Gelijk een regendrop op 't zinkevlak Van een platdak. Fragment uit Music Hall (1916) De mensen aarzelen, kijken Even de neger aan Die op en neer moet gaan, Programma's reiken. 4. PvO en poëzie Het Sienjaal (1918) [opmerking: Spelling van Kollewijn] Het Sienjaal (1918) «Typevoorbeeld van humanitair expressionisme! «Collectiviteit! «Brede verzen, lange zinnen «Associatief «“Boodschapperig” 4. PvO en poëzie De feesten van angst en pijn «Privé-werk «Geschreven rond 1919-1921 «Later als facsimile uitgegeven De feesten van angst en pijn «Nihilisme – voluntarisme «Afbreken – opbouwen 4. PvO en poëzie Bezette stad (1921) «Invloed dadaïsme «Collagetechnieken «Readymades (bijv.: reclameteksten, kinderliedjes, etc.) «Spot met bourgeoisie «Klanknabootsingen «Typografie! 4. PvO en poëzie Nagelaten gedichten «Onder de titel Het eerste boek van Schmoll wilde PvO een bundel samenstellen «Bevat de bekendste gedichten van PvO Nagelaten gedichten «Het eerste boek van Schmoll = pianomethode voor beginnelingen «Muziek! «Zuivere klankpoëzie «Cf. Organisch expressionisme! «Lyrisme à thème 5. PvO en proza 5. PvO en proza PvO en Kafka • PvO vertaalde Kafka als eerste niet-Tsjech • Net als Kafka schreef PvO zg. “grotesken” => Herman Uyttersprot, Paul van Ostaijen 5. PvO en proza Grotesken «PvO = voorloper van dit genre in de Nederlandse literatuur! Grotesken Voorbeeld “Het bordeel van Ika Loch” «Ika Loch = de logica op haar kop Grotesken Grotesken: de logica op haar kop «Wat in traditionele verhalen belangrijk wordt geacht, krijgt weinig aandacht «Handelingsverloop beperkt of onduidelijk «Plot ontspoort vaak «Uitwerking van personages beperkt «Ruimte, tijd, etc. vaak niet “logisch” «Wat ernstig is wordt belachelijk gemaakt Grotesken Grotesken: de logica op haar kop «Wat in traditionele verhalen onbelangrijk wordt geacht, krijgt veel aandacht «Uitgebreide beschrijvingen van “details” en taboes «Details, dingen die doorgaans als belachelijk worden beschouwd, worden op een serieuze manier behandeld Grotesken Grotesken: de logica op haar kop «Wat in traditionele verhalen belangrijk wordt geacht, krijgt weinig aandacht «Wat in traditionele verhalen onbelangrijk wordt geacht, krijgt veel aandacht «=> spelen met traditionele leesverwachtingen De overtuiging van notaris Telleke Het had veel overtuigende bewijzen vanwege zijn bekenden gevergd [er waren … nodig], alvorens notaris Telleke besloot een reis in een sneltrein te maken. En spijts [ondanks] deze bewijzen hield hij nog aan zijn mening vast. De overtuiging van notaris Telleke Dat ding beweegt te snel. Daar moeten ongelukken uit voortspruiten [voortkomen]. Als men de voeten te snel de ene voor de andere plaatst, valt men ook. Precies hetzelfde moest met een sneltrein gebeuren. De overtuiging van notaris Telleke Maar Telleke had zich laten overtuigen. Niet dat de ongelukken zelden voorkwamen, wel dat hij het ook eens wagen [proberen] kon. Dat was nu juist een beangstigend met-zich-in-het-onklare-zijn. [onklaar = duister, niet duidelijk] De overtuiging van notaris Telleke Nu zat Telleke in de sneltrein. Hij sprong, liep naar het venster en gilde [riep heel luid, schreeuwde]: de trein rijdt te snel. Er gebeuren zeker ongelukken. De overtuiging van notaris Telleke Telleke wou ongelukken vermijden. Hij riep nog: mijn reisgenoten, past op, er gebeuren zeker ongelukken. – Daarop en om het miserabele noodlot te mijden [vermijden], wierp hij zich door het venster van de sneltrein. De overtuiging van notaris Telleke Alvorens [vooraleer] het rijk der eeuwigheid in te gaan, dacht hij nog: dat heb ik feitelik altijd gemeend. Zelfs mijn uiterste poging om het ongeluk te ontwijken heeft niets gebaat [opgeleverd, is … voordelig geweest]. Paul van Ostaijen