De veelzijdigheid Literariteit «Levensvatbaarheid van teksten «Een “samenspel van factoren dat ervoor zorgt dat sommige teksten aldus literair zijn en als zodanig worden gekoesterd, soms generaties lang.” (p. 43) Literariteit «Ann Rigney doet een beroep op “uiteenlopende theorieën uit heden en verleden” (p. 48) «=> zowel tekstinterne als buitentekstuele factoren spelen volgens haar een rol Literariteit Tekstinterne invalshoek « Een “samenspel van factoren dat ervoor zorgt dat sommige teksten aldus literair zijn” « “Daarbij gaan wij ervan uit dat de kern van literariteit (in algemene zin van: dat wat een tekst literair maakt) ligt in het feit dat sommige teksten een eigen waarde hebben die losstaat van hun eenmalige, praktische inzetbaarheid.” (p. 46-47) Literariteit Buitentekstuele invalshoek «“een samenspel van factoren dat ervoor zorgt dat sommige teksten aldus literair zijn en als zodanig worden gekoesterd, soms generaties lang” «Cf. de sociale component Literariteit: samenspel van factoren De poëtische functie «Roman Jakobson «“het vermogen van een tekst om de aandacht naar zichzelf als tekst toe te trekken” (p. 48) «Opvallende vorm De poëtische functie «(!) ‘wat opvalt’ = historisch bepaald «(!) teksten kunnen verschillende functies hebben «Eén is dominant De poëtische functie «(!) ‘wat opvalt’ = historisch bepaald «(!) teksten kunnen verschillende functies hebben «Eén is dominant Verhalen «“virtuele ervaringen” (p. 54) «Fictionaliteit «“willing suspension of disbelief” (p. 55) Verhalen «Aristoteles «Mimesis Werking “utile dulci” (Horatius) «Het nuttige => reflectie «Het aangename => plezier Vervreemding «Viktor Shklovski (1893-1984) «Vervreemding Vervreemding «Voorbeeld (p. 58) Het aangename & het schone «Het aangename => afleiding, ontspanning «Het schone => de esthetische ervaring Het aangename & het schone «(!) “Tegenwoordig menen de meeste literatuurwetenschappers dat wat mensen ‘mooi’ vinden, afhankelijk is van historisch en cultureel bepaalde schoonheidsidealen.” (p. 60) Genre «Genre «Voorbeelden? «Definitie? Genre «Genre Tekstinterne invalshoek «“teksten die gemaakt zijn volgens een gemeenschappelijk model […] [behoren]tot een bepaald genre” (p. 62) Buitentekstuele invalshoek «Genres = “sets of artworks classified together on the basis of perceived similarities” (DiMaggio (1987: 441)) Genre Genres liggen niet vast! «“De steeds wisselende indeling in genres regelt aldus de productie en receptie van teksten in de samenleving.” (p. 62) «Ook welke genres beschouwd worden als “literair” en “niet-literair”: verandert «Voorbeelden? (=> p. 63 etc.) Classificatie «Classificaties (bijvoorbeeld naar genre) zijn evaluatief (o.m. Verdaasdonk 1994 en Beekman 1996) «Omgekeerd kunnen ook waardeoordelen over een boek opgevat worden als een vorm van classificatie: er wordt een rangorde aangelegd van meer of minder geslaagde literaire werken. (Verdaasdonk 1985: 177) Literatuursociologie Empirische literatuursociologie «De studie van de productie en distributie van boeken in de samenleving, en van de instituties die daarbij een rol spelen Kritische literatuursociologie «Analyse van cultuuruitingen in relatie tot het ‘werkelijke’ handelen van cultuurgebruikers Empirische literatuursociologie Pierre Bourdieu (1930-2002) «Frans socioloog «Grondlegger cultuur- en literatuursociologie «In wat volgt: een overzicht van enkele belangrijke termen die Bourdieu geïntroduceerd heeft Empirische literatuursociologie «Economisch kapitaal = wat je kan uitgeven Empirische literatuursociologie «Cultureel kapitaal = opvoeding, kennis, culturele ervaring, enz. Empirische literatuursociologie «Sociaal kapitaal = sociale netwerken Empirische literatuursociologie «Distinctie ! Economisch, cultureel en sociaal kapitaal => distinctie Empirische literatuursociologie «Distinctie ! Economisch, cultureel en sociaal kapitaal => distinctie «Bourdieu, Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. « Pierre Boudieu, La distinction : critique sociale du jugement (1979) Empirische literatuursociologie «Distinctie ! Economisch, cultureel en sociaal kapitaal => distinctie «Volgens Bourdieu hangt de verdeling van de drie vormen van kapitaal samen met de klasse waartoe iemand behoort [voor discussie vatbaar!] Empirische literatuursociologie «Distinctie ! Economisch, cultureel en sociaal kapitaal => distinctie «Ook smaak en culturele voorkeuren zouden gerelateerd zijn aan de sociale klasse [eveneens voor discussie vatbaar!] Empirische literatuursociologie «Symbolisch kapitaal = prestige, eer, erkenning, etc. ! Niet hetzelfde als econmisch, cultureel en sociaal kapitaal ! Alle 3 kunnen symbolische waarde hebben Empirische literatuursociologie «Video 1 http://nl.youtube.com/watch?v=FBn28iNcpBA&NR=1 Empirische literatuursociologie «Video 1 De vrouw onderscheidt zichzelf door haar cultureel kapitaal tentoon te spreiden => Geeft daarmee een ‘grens’ aan [distinctie!] Empirische literatuursociologie «Video 1 De ongelijke verdeling van cultureel kapitaal => Creëert & versterkt volgens Bourdieu grenzen tussen sociale klasses Empirische literatuursociologie «Video 2 http://nl.youtube.com/watch?v=R8u7Ev52cX0&NR=1 Empirische literatuursociologie «Video 2 Cultureel & economisch kapitaal hangen samen met elkaar Empirische literatuursociologie «Video 2 Cultureel & economisch kapitaal hangen samen met elkaar «Dankzij econmisch kapitaal => cultureel kapitaal verwerven «Dankzij cultureel kapitaal => economisch kapitaal verwerven Empirische literatuursociologie «Video 2 De rockster en de ‘tycoon’ kunnen dankzij hun economisch kapitaal, cultureel kapitaal verwerven (en zodoende uiteraard ook symbolisch kapitaal!) Empirische literatuursociologie «Video 3 http://nl.youtube.com/watch?v=ND7UgjXHenY Empirische literatuursociologie «Video 3 Sociaal kapitaal! ~ economisch kapitaal ~ cultureel kapitaal ~ symbolisch kapitaal Empirische literatuursociologie «Video 3 “Groups create powerful art” Empirische literatuursociologie «Video 3 “Groups create powerful art” Bijv.: kunstenaars, fans, kunstverzamelaars, academici, critici, enz. Empirische literatuursociologie «Video 3 “Groups create powerful art” Bijv.: kunstenaars, fans, kunstverzamelaars, academici, critici, enz. In het literaire veld? Empirische literatuursociologie In het literaire veld? “het terrein van de literaire productie […] waarin verschillende instanties met elkaar concurreren” (p. 65) Empirische literatuursociologie In het literaire veld Bijv.: schrijvers, lezers, academici, recensenten, bibliothecarissen, boekhandelaars, etc. Empirische literatuursociologie In het literaire veld Bijv.: schrijvers, lezers, academici, recensenten, bibliothecarissen, boekhandelaars, etc. ! Zij zijn allemaal actoren op het literaire veld Empirische literatuursociologie In het literaire veld Bijv.: schrijvers, lezers, academici, recensenten, bibliothecarissen, boekhandelaars, etc. ! Zij zijn allemaal actoren op het literaire veld ! Al deze individuele actoren opereren binnen bepaalde instituties [=>] Empirische literatuursociologie In het literaire veld Bijv.: schrijvers, recensenten, etc. ! Zij zijn allemaal actoren op het literaire veld ! Al deze individuele actoren opereren binnen bepaalde instituties [=>] ! Allemaal staan ze met elkaar in een wederzijds verband Empirische literatuursociologie «cf. Video 3 Is dit cultureel object waardevol? Is het goed, mooi, lelijk? Welke betekenis impliceert de auteur of het kunstwerk? Wat vind ik persoonlijk van het werk? Empirische literatuursociologie «cf. Video 3 Is dit cultureel object waardevol? Is het goed, mooi, lelijk? Welke betekenis impliceert de auteur of het kunstwerk? Wat vind ik persoonlijk van het werk? Empirische literatuursociologie ! Literatuursociologen proberen culturele objecten niet te evalueren => Ze nemen een meta-standpunt in Empirische literatuursociologie ! Zij onderzoeken niet de culturele objecten op zichzelf Empirische literatuursociologie ! Zij onderzoeken niet de culturele objecten op zichzelf ! Hun onderzoeksobject is het gedrag van mensen die culturele objecten evalueren [=> sociologie] Empirische literatuursociologie => Er is dus een fundamenteel verschil tussen de empirische literatuursociologie en andere takken binnen de literatuurwetenschap! Empirische literatuursociologie = Het object Empirische literatuursociologie = Het object De literaire tekst vs. Het gedrag van actoren [< instituties] op het literaire veld Empirische literatuursociologie = Het object De literaire tekst vs. Het gedrag van actoren [< instituties] op het literaire veld => Externe factoren, buitentekstuele factoren Empirische literatuursociologie = De vragen Empirische literatuursociologie = De vragen Welke betekenis wil de auteur overbrengen? Welke betekenis is geïmpliceerd in de tekst? [Structuralisme] Welke betekenis zie ik (als lezer) in de tekst? [Postmodernisme] vs. Empirische literatuursociologie Empirische literatuursociologie = De vragen vs. Empirische literatuursociologie Hoe beïnvloeden actoren [< groups < institutions] de materiële and symbolische productie van boeken? Empirische literatuursociologie Materiële productie: het hele proces dat het materiële object (het boek) voortbrengt Empirische literatuursociologie Materiële productie: het hele proces dat het materiële object (het boek) voortbrengt Bijv.: het drukproces, verdeling, verkoop, enz. Empirische literatuursociologie Symbolische productie: alle uitspraken over boeken & auteurs Het “beeld”, het “imago” van een boek => status, prestige!!! Empirische literatuursociologie Symbolische productie: alle uitspraken over boeken & auteurs Het “beeld”, het “imago” van een boek => status, prestige!!! De productie van geloof [in de waarde van een boek] vgl. p. 67 Empirische literatuursociologie Symbolische productie: alle uitspraken over boeken & auteurs Het “beeld”, het “imago” van een boek Bijv.: achterflapteksten, uitspraken van onderzoekers, recensenten, van de auteur zelf, etc. Empirische literatuursociologie Material & symbolic productie hangen samen met elkaar! Er is een wederzijdse invloed Empirische literatuursociologie Opm. over figuur 2.2. (p. 66) Empirische literatuursociologie = De methode Structuralisme, postmodernisme, etc.: teksten analyseren, interpreteren, verduidelijken wat een tekst (niet) bijzonder maakt Empirische literatuursociologie = De methode Empirische literatuursociologie: vaak grote databestanden, op een systematische manier verzameld en geanalyseerd Empirische literatuursociologie = De methode Empirische literatuursociologie: vaak grote databestanden, op een systematische manier verzameld en geanalyseerd Geen teksten interpreteren, maar data Empirische literatuursociologie In Nederland (en België): «Hugo Verdaasdonk & Kees van Rees! «Sommige ‘postmodernisten’ proberen ook resultaten van empirisch literatuuronderzoek te integreren in hun onderzoek (=> problematisch?) Empirische literatuursociologie Opmerking: ! Ook binnen de empirische literatuursociologie verschillende invalshoeken Empirische literatuursociologie In het literaire veld Bijv.: schrijvers, lezers, academici, recensenten, bibliothecarissen, boekhandelaars, etc. ! Zij zijn allemaal actoren op het literaire veld ! Al deze individuele actoren opereren binnen bepaalde instituties Empirische literatuursociologie instituties «Universiteit «Bibliotheek «Boekhandel «Uitgeverij «Literaire kritiek « … Empirische literatuursociologie Al deze instituties beïnvloeden de canonisering van boeken = het proces waarbij een boek een meesterwerk wordt [= als zodanig beschouwd wordt] Empirische literatuursociologie => canon = “een selecte verzameling werken die als bijzonder waardevol wordt beschouwd” (p. 68) Empirische literatuursociologie => canon = “een selecte verzameling werken die als bijzonder waardevol wordt beschouwd” (p. 68) ! ‘Een literaire canon is niet in steen gebeiteld, maar verandert geleidelijk’ (p. 69) Empirische literatuursociologie Instituties, en meer in het bijzonder “culturele autoriteiten” [= instituties die zorgen voor de symbolische productie van een boek] werken als een “sorteermachine” (p. 66) Empirische literatuursociologie Instituties, en meer in het bijzonder “culturele autoriteiten” [= instituties die zorgen voor de symbolische productie van een boek] werken als een “sorteermachine” (p. 66) Selectie onvermijdelijk (vgl. p. 69) Empirische literatuursociologie «How does a book become a masterpiece? [Van Rees] «Literaire kritiek! «Status van de recensent! => Uitspraken van gezaghebbende, autoritaire recensenten worden overgenomen Slot «“In de laatste jaren is steeds meer de nadruk komen te liggen op de maatschappelijke factoren die een rol spelen bij de waardering van literaire werken. Maar toch lijken deze factoren niet het volledige antwoord te geven op de vraag waarom sommige boeken het langer doen of meer impact hebben dan andere.” (p. 71) discussie