Nederlandse en Vlaamse boekverfilmingen Inleiding: adaptaties • Welke? (forms) • Wat? (forms) • Wie? (adapters) • Waarom? (adapters) • Hoe? (audiences) • Waar & wanneer? (context) Adaptaties: theoretisch kader Linda Hutcheon 2006 Adaptaties: theoretisch kader Linda Hutcheon: • Intertekstualiteit • Dehiërarchisering (< gender studies, postcolonial studies,…) Adaptaties: theoretisch kader Cultural Studies • Dehiërarchisering (< gender studies, postcolonial studies,…) • => Engagement • => “Cultuur”: onderscheid hoog (vs) laag wordt geproblematiseerd • Interdisciplinair Adaptaties: theoretisch kader Uitgangspunt Hutcheon: “[…] an adaptation is a derivation that is not derivative – a work that is second without being secondary.” (Hutcheon 2006:9) (vs) de cultus van “het origineel” Adaptaties: theoretisch kader Uitgangspunt Hutcheon: ” Adaptaties welke? Adaptaties: welke? “If you think adaptation can be understood by using novels and films alone, you’re wrong.” (Hutcheon 2006: xi) Voorbeelden? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties: welke? Adaptaties wat? Adaptaties: wat? “First, seen as a formal entity or product, an adaptation is an announced and extensive transposition of a particular work or works. This “transcoding” can involve a shift in medium (a poem to a film) or genre (an epic to a novel), or a change of frame and therefore context: telling the same story from a different point of view for instance, can create a manifestly different interpretation.” (Hutchean 2006: 7-8) Adaptaties: wat? “Second, as a process of creation, the act of adaptation always involves both (re-) interpretation and then (re-)creation; this has been called both appropriation and salvaging, depending on your perspective.” (Hutchean 2006: 8) Adaptaties: wat? Third, seen from the perspective of its process of reception, adaptation is a form of intertextuality: we experience adaptations (as adaptations) as palimpsests through our memory of other works that resonate through repetition with variation.” (idem) Adaptaties: wat? “[…] we experience adaptations (as adaptations) as palimpsests […]” Adaptaties: wat? Adaptaties: wat? “Just as there is no such thing as a literal translation, there can be no literal adaptation.” (Hutcheon 2006:16) (vs) “fidelity criticism” Adaptaties: wat? Sommige elementen “overzetbaar”: • Thema’s en motieven • Personages • De fabula • … (Hutcheon 2006: 10-12) Adaptaties: wat? Maar ook mediumspecifieke zaken: • Telling • Showing • Interacting (Hutcheon 2006:12, 23) Adaptaties: wat? • Vergelijkend onderzoek boek – film (fabula, personages, thema’s en motieven) • Waarom bepaalde veranderingen? – Mediumspecifieke zaken – Veranderde context – Persoonlijke motieven – Financiële overwegingen – … Adaptaties: wat? Voorbeeld: Bijvoorbeeld: Fons Rademakers, Als twee druppels water (1963) • > W.F. Hermans, De donkere kamer van Damokles (1958) Adaptaties: wat? Adaptaties wie? Adaptaties: wie? • Meestal meerdere personen! • Voorbeelden? Adaptaties: wie? Boek > film • Scenarioschrijver • Regisseur • Componist • Verantwoordelijke voor montage • Acteurs • … Adaptaties: wie? • Wie was betrokken bij het proces? • Welke personen hadden de meeste inspraak? – Persoonlijke motieven? (=> waarom?) – Bekendheid/prestige? (=> cf. hoe?) – Etc. Adaptaties: wie? Adaptaties: wie? Adaptaties waarom? Adaptaties: waarom? Hutcheon 2006: 86-94 • “The economic lures” • “The legal constraints” • “Cultural capital” • “Personal and political motives” Adaptaties: waarom? Hutcheon 2006: 105-112 “Intentionality in adaptations” • Intentionaliteit problematisch (cf. bijv. The Death of the Author (Barthes)) • Hutcheon: “We need to know why” (id: 107) hoewel er geen “orginal genius” (id: 111) is Adaptaties: waarom? • Waarom werd dit boek verfilmd? – Financiële redenen – Prestige – Persoonlijke redenen (~wie?) – … Adaptaties hoe? Adaptaties: hoe? “[…] the appeal of adaptations for audiences lies in their mixture of repetition and difference, of familiarity and novelty.” (Hutcheon 2006: 114) Adaptaties: hoe? “Knowing and Unknowing audiences” (Hutcheon 2006: 120) Verwachtingshorizon ! Adaptaties: hoe? Adaptaties: hoe? • Onderzoek receptie literaire kritiek / filmkritiek (kranten, essays, literatuur- en filmgeschiedenissen,…) • Verkoopscijfers (boeken, dvd’s,…) • Bezoekcijfers • ... ÞWelke patronen tekenen zich af? Þ Verklaring? (institutioneel, contextueel, etc.) Adaptaties waar? wanneer? Adaptaties: waar & wanneer? “Not only what is (re)accentuated but more importantly how a story can be (re)interpreted can alter radically.” (Hutcheon 2006: 142) • Culture/nation • Time • Media/reception (zie ook “hoe?”) Adaptaties: waar & wanneer? • Oeroeg (1948): boek Hella S. Haasse • Oeroeg (1993): film Hans Hylkema Adaptaties: waar & wanneer? • Oeroeg (1948): boek Hella Haasse • “Indië bestaat niet meer. Indonesië had zich in 1945, na de Japanse bezetting (1942-1945), uitgeroepen tot autonome republiek, maar Nederland gaf niet dan na vier jaar Onafhankelijkheidsoorlog (1949) en onder grote buitenlandse druk haar zo profijtelijke kolonie prijs.” (Pattynama 2003: 207) Adaptaties: waar & wanneer? • “Het scenario van de film Oeroeg gaat verder waar het boek eindigt. […] Het heden, dat is 1947, is aan het boek toegevoegd en toont de strijd tussen Nederlandse militairen en Indonesische vrijheidsstrijders.” (http://www.pvhfilm.nl/filmmakers/hylkema/) Adaptaties: waar & wanneer? • Onderzoek contextuele factoren: waar en wanneer kwam de film tot stand, waar en wanneer het boek, etc. etc. • Receptieonderzoek (zie “hoe?”) • Verwachtingshorizon (wat is er in de pers verschenen vóór de film te zien was, prestige van het boek, etc.) Adaptaties: waar & wanneer? Adaptaties Slot Adaptaties: slot Verschillende opvattingen: • Een adaptatie is minderwaardig want parasitair ~ de cultus van Het Origineel ~ “fidelity criticism” (Hutcheon 2006: 7) • Een adaptatie is een zelfstandig kunstwerk Adaptaties: slot “[…] an adaptation is a derivation that is not derivative – a work that is second without being secondary. It is its own palimpsestic thing.” (Hutcheon 2006:9) Adaptaties: slot “An adaptation is not vampiric: it does not draw the life-blood from its source and leave it dying or dead, nor is it paler than the adapted work. It may, on the contrary, keep that prior work alive, giving it an afterlife it would not have otherwise.” (Hutcheon 2006: 176) Adaptaties: slot Discussie