XCVIII COSMAE PßAGENSIS CHRONICA BOEMORÜM. Das 5. Kapitel des zweiten Buches wäre wohl besser mit Quid malta zu beginnen; vgl. II, 23. Am äußeren Sande der §eiten steht oben Seiten- und Zeilenzahl der Köpkeschen Ausgabe; da ihre von mir nicht angenommenen Lesarten (mit Ausschluß rein orthographischer s Abweichungen) im Apparat mit * bezeichnet sind, wird es wohl nur selten nötig sein, auf diese Ausgabe zurückzugreifen, die durch Jahrzehnte die Grundlage der Gosmasforschung gebildet hat. Bei der Durchsicht der Korrekturbogen hat der Leiter 10 der Abteilung, Herr Professor Dr. Harry Breßlau, auf die TextgestaUung und Bezeichnung der Reimprosa Einfluß genommen, besonders aber zu den sachlichen Noten zahlreiche von Gosmas gebrauchte Stellen der Bibel und weltlicher Schriftsteller beigesteuert, wofür ich verbindlichsten 15 Dank sage. Ebenso bin ich verpflichtet den Herren Professoren Baethgen, Hofmeister, Schmeidler, abgesehen von den an anderen Stellen genannten Herren; Herrn Professor Dr. K. Prinz in Graz danke ich für wertvolle Nachweisungen von Zitaten. Es würde zuweit führen, alle Bibliotheken zu 20 nennen, die mich in entgegenkommendster Weise unterstützt haben, in erster Linie die hiesige Landesbibliothek. Brünn, 31. August 1923. JB. Brethoh. i INCIPIT* PROLOGUS AD SEVERŮM PREPOSITUM"-1. K Domino0 Severo Melnicensis6-2 ecclesie preposito, tarn litterali- scientia* quam spiritual! intelligentia pre-dito, Cosmas Pragensia ecclesie solo nomine, decanus post s huius vite stadium in celesti regno bravium. Quanta mentis mee devotione ao dilectione vestre paternitati8 substernor, Deum testor, eloqui nequeo, neque enim est magna dilectio, quam humana comprehendit ratio. Dilectio enim vera nihil proprium, nihil secretum aut' 10 occultum habere quit, quod nón ei promat, quem sin.-cero aflectu diligit. Ea mihi nisi affuisset", nequaquam tante auctoritatis virq hec mea senilia deliramenta oüerre presumpsissem. Querens enim quesivi, quid iocundum, quid ociosum vobis ofEerrem, sed nihil tarn ridiculosum 15 quam opusculum meum inveiü. Si enim sua viter ride- Prologus (AU.2.S. 4,B.C). —; a) Incipit prölogus in chronlcani Boemo-rmn A 4; Prologus llbri Boemomm A 4»; Inclplt prohemlum In cronicam Bohemoi-rum piimum A Is. b) MeLnlcensem prep. A B»; pfep. Mein. C ä; prep. Mleln. O V>. 3 (Mieln. von 2. Hd. Ö 3). c) domno ASK B; dno A 3; d.Méln.e. p. SeveroiS*. 20 d) SerenoüSii; et veio, am Bande von jung. Bd. al. Severo, 0 8. e) Mtelnlc./Jl»! Mylooe3jl3ť. 1) fehlt A 1«. 4.4». l g) frateraitati A Sa*, h) affnissent A 3. Kl Gel. Dóbner, Mm. 7ii$t.Boem. III (1774), 14, identifiziert ihn mit -dem im Necrol. Bohem. (Bis. saec. XII. der Wiener Hofbibl. nr. 3%) zu 511. kal. Sept. angeführte» Sev. prep. 2) Diese Nennung 25 eines Propstes von Mělník ist der älteste .sichere Beleg für den Bestand eines Kollegiatstifies daselbst, über dessen Entstehimg sonst nichts bekannt ist; vgl. A. %Yindf Kircliengesch. Böhviens 1,149/?". — Vermietungen über die Gründung unter 3. Boleslaus IL (967—999) hängen zusammen mit der unsicheren Annahme, daß daselbst eine Münzstätte so bestanden habe, aus der die rätselhaften Denare mit BNMA REGINA (Gemahlin Boleslaus'9) auf der Vorder- und CIV1TAS MELNIO auf der Bückseite stammen sollen; vgl. A. Sedláček, Mistopisný slovnÚc [Topograph. Wörterbuch] 8. 593. — Melniker Tradition (vgl. J. SclwXler, Topographie des Königreichs Böhmen IT, 165,) verlegt die Grün- 35 dung der Kollegiatkirche ins Jahr 1120. Dieser Ansicht möchte sich auch V. Novotný, České Dějiny [Böhm. Geschichte] I, 2, 687 (vgl. auch I, 1, 659_) eher anschließen und die Bezeichnung praepositns bei Cosmas nur als Vorstélier einer großen Kirche, aber -noch nicht eines Kapitels fassen. — Über die Beziehungen Melniks zum alten castellum Psov 40 s. unten zu Kap, 15. Cosmas Pragensia. 1 - ft COSMAE PRAGENS1S CHRONICA BOEMORUM. LIB. I, PRAEFATIO. K. 81, u. Tabs, cam aliquem ofEendi pede ad lapidem1 videmus, _ H8p|^qn«t in hoc opere meas ofiensiones, quot gramatice artis synalimphas videbitis; de quibus si per singula ridere velitis, ultra modům potestis uti proprietate* hominis. Valeteb: Sive enim vobis soli hee seniles nuge placeant sive diBpliceant, • rogo, ne tercius eas oculus0 videatd. ITEM* AD GEEVASIUM* MAGISTEUMb PEEFACIO OPEEIS SUBSEQUENTISC. Liberalium artium quibusque studiia pleniter imbuto* etd omnimode0 scientie sapientia delibutof archigeronte2 Gervasio Cosmas, quod dicitur hauds dici dignus, Deo tamen et sancto Wencezlaob famulantium famulus, debite orationis munus et mutue dilectionis pignus. Cum acceperis1 hanc scedulamk, scias, quod tibi transmiserim Boemorum1 chronicam, quam ego nullo gramatice artis lepore politam, sed simpliciter et vix latialiter digestam tue prudentie singulari examinandam deliberavi, quati-nus tuo sagaci iudicio aut omníno abiciatur, ne a quoquam legatur aut, si legi adiudicatur, lima tue examinationis ad unguem3 prius elimetur aut potius, quod magis rogo, per te ex integro latialius enucleetur™. Nam id solum opere precium duxi in meo opere, ut vel tu, cui a Deo collata est sapientia", vel alii potiores scientia0, sieut Virgilius habuit Troie excidia et Stacius Eacidiap-4, :-í 13 25 35 a) rira übergeschrieben CS. b) valeťe in der Zeile getilgt und am Rand vi von S.Hd. nachgetragen A 2>>; vat B; vi A 2«. C 1. 2»; vel A 4.4». C2t>. 3; fehlt A 1». 3 (vgl. Anm. ä.) c) fehlt A 8. d) valete hinzugefügt A 8. Pra cfati o (A 1«. 2. 8.4. B. C\. — .a) Item prologus allus ad Gervasium magistrům et prefaelo corporis subsequentis C 2t; Item — imbuto. fehlt Al*. b) mag. Gerv. A 2»«; ad B. mag. fehlt A 4». c) op. librl sequentis (A4); op. subs. fehlt A 3». d) Domino coleudissiroo et omn. beginnt A 1" (s. Anm. &). c) omnino de A 3. t) inbuto A 2»; imb. A 1". g> aut, torr. baud, A 2" hier und sonst. h) Wencezao A 2«; Wenceslao A 1«, (4).4"; C 1. 2' meistens. i) aceipi*«8 A 2»; aeoiperis A 2i>; ceperis A 4a. k) ceduläm A 1». B*. (4). 4». C1. 2; sched. C 3. i) Bohem. A 8">. C meistens. m) enudetur A 2». 4»; enudetur, horr. am Rand von 2. Bd. fenucleetur, A 2i>; lat. en., übergeschrieben latinalins enunetietur, C 8. a) dahinter Lücke von etwa vier Buchstaben A 2». o) pot. sapientia vel scient. A 2"». p) so A 2«. Clt>. 2; Aeacida mit übergeschriebenem i vor letztem a C 8; Aeaclda f.d. ^ ■ Eacida die übrigen. 1) Matth, 4, 6; Imc. 4, 11: ne forte offendas ad lap. pedem hram. to 2) JřacA Bóbner a. a. O. S. 12 identisch mit Gervasius canonicus et magister, dessen Todestag im genannten Neerol. Bohem, zum 8. Mai verzeichnet wird. — Novotný ' Ö. D. 1,1, 686, N. 4, sřeříí den. Nachweis in Aussicht, daß dieser Titel tiwa gleichkomme archipresbyter und die ältere Bezeichnung für decanus sei. Wenn Dobners obige Gleichstellung, 45 ■wie anzunehmen, berechtigt ist, dann läge die Erklärung durch magister näher. Audi Palacký, Würdigung der böhm.Geschichtschreiber (PraglSSO) S. 3, sagt, daß der Titel'wahrscheinlich dem Dompropst oder doch dem Vorsteher der Schule zu St. Veit' gebührte. 3) Horat. Ars poet. 294 ad u. 4) Ovid. Met. VJI, 472: Aeacideia regna. Ix: l- ' 50 ita ipsi hoc meum opus habeant pro materia, quo.et suam K. 81,«. seientiam posteris notincent etrnomen sibi memoriále**1 in secula magnificent. Igitur huius narrationis sumpsi exordium a přimis r. incoHs terre Boemorumb et perpauca, que didici senum fabulosa relatione, non humane laudis ambitione, sed ne omnino tradantur relata oblivioni, pro posse et nosse pando omnium bonorum dilectioni. Bonis enim0 et peritis semper placere glis'cod, idiotis autem et discolis displicere 10 non pertimesco. Scio enim nonnullos afEore emulos et _ eos emori6 risu Bubsannationis3, cum viderint scemaf huiua operationis; qui tantummodo docti sunt aliis derogare et ipsi per se nihil bonie sapiunt erogare. De talibus canit pro-phetah-3: 'Sapientes sunt, ut faciant mala, bene autem is facere nesciunť. Hii namque ea solummodo linceis oculis* inspiciunt et. in corde suo velut in adamante figunt memoriter, que sunt dicta1 inproprie aut ubi mens mea ■ dormitans titubavit. Quid mirum ? ' Quandoque bonus dor-mitat Homerus'k;5. Horum ego1 nec invidiosis derogatio-20 nibus perterreor nec yronicis adulationibus permulceor; qui volunt, legant, qui nolunt, abiciant. Tu autem, frater karissime, si me tuum amicum diligis, si meis precibus tangeris, precinge lumbos6 mentis et accipe in manum rasoriumm, calcem et calamum7, ut quod superest radas 25 et quod non est desuper addas; inproprie dicta pro-prietate muta, ut sic mea inscicia11 tua sublevetur" facecia. Non enim ab amico corrigi erubesco, qui etiam ab amicisp mmio afiectu emendari exposco. Continet autem hic liber primus Boemorum gesta, so prout mihi scire licuit, digesta usque ad tempora primiq Bracizlai1, filü ducis Ödalrici'.i Annos* autem dominice • á) mortale A 2«- memorabile Freh. b) Boemior. j12» und so after. c) fehlt A 2«. d) cupio .4 2». e) aUmorl am Sande A 2b; übergeschrieben O 8; morl f) Bcemata A 8; seena, Horr. scema, A 2; schema O 8. g) fehlt AS*. h) poeta, übergesehrieben propheta und am Bande Eeaias, 0 8. i) dicta stmt A 2»». k) Omerus A 1». 8. 1) g A 2; go C2<>; ergo ». m) rosar. 44.4»; rosor. B; In membranis am Rande hinzugefügt C 8. n) lnsclentia A 2*; (in 2^ radiert und am Rande insclda;. o) subve(h)atur A 8. p) amico AS; lDimicis Freh. q)fehllB. r) Bratis(z)I, A1» fast immer; Brafcizlavl Ai; Bracizlavi A 4». B.CS; Bracislavy A 2» (-avi •); Bizlecz(ez)islavi C1» fast immer; Brac(z)i(y)sl. C 1<>. 2 fast immer. s) Odaldriei A 2»; Vdalrici A 2t>; Udaldrici (A4,); Udalrici Ai* und so fast immer 0 3; Oalrici B immer; Odalricl • und so fast immer Ol; öfter 0 2; Dedalrlcl A 1« fast immer. t) anno'B. 0. 1) Judith. 9,15: erit enim hoc memor. nom. tui; vgl. auch Ex. 3,15. 45 2) JSzech. 23, 32: in derisum et in snbsann. j pal. Ps.43,14; Terent JSun. - ' Úl, 1,42: risu omnes qui aderant emoriri. 8): lerem. 4,22. 4) Hórat. Sat. 1,2,90; Boeth. Cons. phß. Ill, 8: line. oc. 5) Sorot. Ars poet. 359: quandoque — Horn. 6) accingere lumbos oft in der Vulg.; lumbosque ciliciis praecincti JT. Mae. 10,25. 7) Vgl Wattenbach, SchriftwesenS. 236. 1* 35 40 ■ I i 80 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. LIB. I, CAP. XLII. LIB. II, CAP. I. 81 K. 66, a. continet primus. Sed quia, sicut ait beatus* Hieroni-JE#f*i»8lB.miisb*1 aliter visa, aliter audita0, aliter' narrantur ficta, quo melius soimus, melius etd proferimus, nunc 6 auxiliante . Deo et sancto Adalberte^ ea fert2 animus dicere, que jipsimetf vidimus, vel que ab his» referentibush, qui "viderunt, veraciter audivimus. EXPLICIT1 LIBER PRIMUS DE CHRONIGIS BOEMORUM1. INCIPIT* PROEMIUMb AD CLEMENTEM BREVNENSIS* ECCLESIE ABB ATEM3. UP a)~fehlt AS. b) Ieron- C 1. 2. c) mandata, korr. audlta, A2". d) fehlt A 2*. e) nam A 1. f) ipai A 3. g) aliis C 3. h) lere | rentibua A1. 1) explleit — Boem. fehlt C2; de chron..Boem. fehlt Al». Prooemium (Al. 1*. 2. S. B. C). — a) fehlt A8*. B; Inc.— Clem. fehlt C 2":"Inciplt Uber aecundus ad abbaten Bruneusia ecclesie prologus C2b. b) pro-herninm AS. C 1. o) Breunenais,korr. Brcwnoniensis, C 3; Brewnenala A2b. C 1»; Brev(u)novensis A 2». Sb*; Brzewnoniensia 0 lb; Breunensem abb. {ecclesie fehlt) AS*; abb. Brevnenais ecol. B. d) apliituali A8. 0 3. e) Breunenaia, korr. Brewnewen, C8; Brennensls Al*; Brewnenala A2>>. Ol»; Breunouenais 18; Bru-nenais C2*. f) theorlce A 2. C 2>>. g) consortil A 3, h> spltitalia A2KB. B. 1) fehlt AS; forte, korr. fore, Al. k) Gerv. magistro A 8. 1) optari Al. 10 Spiritali4 Brevnensis6 cenobii patri Glementi, sie ex re nomen habenti, semper theorie' inherenti, Cosmas, haud dignus dici decanus, angelici consortia8 senatus. Cum multa mecum revolvens supersederem, quid potissi-mum caritatis viro tante sanetitatis transmitterem, quippe cui pondera auri et argenti sordent solaque que " sunt spiritualiaL placent, optimum fore1 duxi tue tan-tummodo voluntati obsequi. Intellexi enim per tuum clericum nomine Deocarum*, qui mihi clam innotuit familiariter, quod'meas nenias, quas olim Gervasiok scri-pseram, velles videre libenter. Hac oblata occasione robo- 20 ratus, immo cari amici persuasione compulsus non solum quod optasti1, verum etiam secundum eiusdem narrationis, ut ita dicam, libellum, quern similiter, prout 25 30 85 1) Contra Bufin. II, 25 (XXIII, 470 Migne): Aliter enim audita, aliter visa narrantur. Quod melius intelliginras, melius et proferimus. Das Zitat ist aus Begino z. J. 813 (SS. rer. Germ. S. 73) übernommen (aliter enim, ut Ieronimus ait, narrantur visa, aliter audita; quae — f:of.). 2) On. Met. 1,1: in nova fert animus nmtatas dicere formaa. Über dieses älteste Benediktinerkloster Böhmens, dessen Gründung im 40 993 mit der Geschichte des heil. Adalbert zusammenhängt, vgl. Frind 1,108; Voigt, Adalbert 83. Die Gründungsurkunde vom 14. Januar 993, eine Fälschung des 13. Jdhrh., s. Cod. dipl. regni Boliem. 1, 347, Nr. 375. — Klemens ist der erste sicher bezeugte Abt. 4) Wir kennen einen ■ Abt von Kloster Hradisch bei Olmütz dieses Namens, der spätestens 1138 « als solcher genannt wird und unter dem auch die Ann. Grad, verfaßt wurden. Ob er mit dem Kleriker Deocarm eine Person ist, muß dahingestellt bleiben. scire lieuit*, a tempore Bracizlai, filii ducis Ödalrici, K. 66, ia. usque ad eiua equivocum filium regis Wratizlai* digestum tue paternitati pandere presumo. Licet enim, pater o venerande, divinas non cesses epotare scriptures et profundos0 philosophie semper exhaurias fontes, tarnen hoc tarn tenui liquore Non dedigneris tua sacra proluere labra1. Sepe enim fit, ut post fortia vina et soporifera4 pocula naturalis quandoque homini incidat" sitis, fitquef haustus puri* laticis suavior dulcibus poculis. Sepe fit, ut Martish miles qui pudat in armis1, Gaudetk virgineis se commiscere1 choreis, Aut iuvat in circom puerili ludere throcon'2. ' Sic tu, o sanetissime pater, iam grandia et syllogistica0 volumina linque et bec mea opuscula sensu puerilia, stilo rusticalia, perlege, ubi nonnulla subsannatione3 et derisionep digna invenies, que utique ideirco me-morie commendes, ut ea tibi a Deo collata sapientia quandoque ad unguem* emendes. Quodq autem in qui-busdam locis quasi metricos versus invenis1, scias me scienter nescium5 fecisse, dum feci versus5. Vale. INCIPIT LIBER SECUNDUS*. I. Igitur dux Bracizlaus iam in paterna" sede vigo-ratus, quam Deo tarn hominibus beneplacitis actibus s» calcans vestigia patrum et eos precellenB contigua arce virtutum, sicut sol inb virtute sua sydereum0 lumen et lune nimio splendore occulit et ebetatd, sic novus Acbilles, novus Titides0 Bracizlaus novis triumpbis fortia acta et a) delralt, korr. dobnl, A1. b) Bratis(i)l- A1» öfter. <■) proftindo A 0. to d) eoplfera A S. e) ineidit B. O. i) aicque A 1; si tque Weinb. g) pure A 3. h) mortis, korr. fortia, Al; matrb 0 2. 1) 10 C 8; ars, korr. armls, Al; arris die Qbrieen. k) gaudet, korr. -eat, 18'; gaudeat JL3>*. 1) commtecens A2». m) in Circo fehlt A 2»; idcirco A 1. 2b. 8. n) troco A1». 2*. 01. 2*. o) aylig-(0 überseichrieben) AI; aigillog- (gl avtradiert) A2K p) irris- 0 8. Q) qnod — S5 veraua fehlt A1». r) invenies A 2. CIX Lib. II. — a) to A 1". B. 0 1. 8; Inciplt BeonnduB libellus AV> (Igitnr dm Brae, am Bande nachgetragen); Inc. lib. aec. in chronica Boemorum (wie «1 scheint von 2. Ed.) A 3«; Item A 1 (mit welchem Wort oft die Eapitelanfänge bezeichnet werden); die Aufschrift fehlt A 2«. S*; leerer Baum C2. 40 II, 1 (A 1. 1». 2. 8. J3. C). — a) patria C 8. b) fehlt A 2. o> syderom A8. d) ebethate (das letzte e ausradiert) AI. e) so AI. Ol». 2»; tythidea A 2«; tychides A 3; tytldes Ol". 2b; thettdes AI*; thitides A 2»»; tydidea 0 3; nov. Tit. fehlt B. 1) Persius Prol. 1: nec fönte labra prolui caballino. 2) Hör. *i Carm. III, 24, 55: puer . . . ludere dootior seu Graeco iubeas throcho. 3) Vgl. Ps. 43,14: posuisti nos .. subsannationem et derisum; aach oben S. 3, N. 2. 4) Vgl. oben S. 2, N. 3. 5) Vgl. oben S. 16, N. 2. Cosmas Pragenaia. g 158 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. K. 101, 2, 1092. Sept. 14, et satrapis est in-XVin. kal. Octobris. huius terre ab universis comitibus tronizatus dux iunior Bracizlaus LI. Eodem anno facta est eclipsis solis XII. kal. Octo-Oeti. bris, VI. feria post meridiem1. Eiusa inb kal. Octobris quidam pseudoepiscopus nomine Rötpertus0 veniens in s hanc terram referebat se in Wasconiad provincia Kavel-lonam6 multis annis rexisse ecclesiam; et quoniam reco-gnovit eum frater noster Ozzelf, qui et Asinusa, et eum olim episcopizasse perhibuit, quando de Ungaria secum iter ageret8 Hierosolimam, dux Bracizlaus et Cosmas is electus gratänterh eum recipiunt et divinum officium sive cursum3 episcopaliter agere permittunt. Quid März, multa? Multas ecclesias consecrat, multos mense Marcio clericos ordinat et in cena Domirú sacrosanctum crisma Apr. 17. exorcizat'. Ad quern quidam in pascha venit clericus, 15 nimirum sui erroris conscius, et nescio quid sibi clam innotuit. Mira res, nec dux nec electus impetrare potuit, ut saltern ^arvo tempore ibi staret, quin in ipsa ebdomada pasche cum festinatione tenuisset viam versus Saxo-niam. Postea vero cum innotuisset, quod pseudoepiscc- 20 pus fuisset, mittuntk unum ex Latinis nomine Con-stantium1 in Wasconiamm, per quem Kavellone11 ecclesie nomine Desiderius4 presul demandat litteris, quod ilia ecclesia numquam habuisset episcopum nomine Rötper-tum°. rMiseTunt etiamp ad papam°- dementem eius con- 26 sulentes~auctoritatem, Quid sit opus facto rerum in discrimine5 tanto?? II, 51 (A 1«. 2». 3. B. C). — a) eiusdem ann i A3, b) III. (in?) B. c) so A2« (Routp- •); Kutp- A3. B; Rupertus Al*. CS; Rdp- Cl»; Eotb- OV>; Rotpert- 0 2; Rodpertus Ann. Saxo SS. VI, 728, 8. d) so A3; Wassk- C 2i>; SO Vask- A 1». B. C 1». 2». 3; Vase- A 2». C V>*. e) Kaw- C 1*>; Kawelon- C 2»; Kawellonhem C 2b. f) Ozel A 2**; Ossel C 1. g) perageret übergeschrieben C 3. h) fehlt A3. i) confleit et exorc. A S. k) mittitjlS. 1) fehlt C 2; Con-stantinum A3, m) so A3. C 1*>; Wask- Al". C2. 3; Vase- die übrigen *. n) Kaw(u)allone(ae) Al. B. *; Kawalone A2*. C 2; Kavall- Cl»; Kanell-4 3; 85 Kauuell- Cl>>. o) so A2» (Routp- *); Rutp- A3. CS; Rup- Al". B; Rdp-Cl«; Rob- C 1>>; Rotpert- C 2. p) etiam et A 3. q) papam nomine (-NO .4 2»*. 1) Die Daten stimmen nicht überein, da im J. 1092 der 20. September auf einen Montag fiel. Von einer Sonnenfinsternis am Freitag, den 23. September 1093 spricht das Chronicon Bernoldi (SS. V,451J; io der Satz dürfte daher nur an falscher Stelle eingerückt sein, vgl. meine Studien zu Cosmas II, a. a. O. S. 683, N. 1. 2) -Das Necroi. Bohem. S. 11 verzeichnet zum 15. April: Asinus (bei Döbner irrtümlich: Ismus) canonicus. 3) Vgl. über diese Bedeutung von cursus Thes. ling. lat. IV, 1539, Z. 41. 4) 1082—1095. 5) Verg. Aen. I, 204: post 45 tot discrimina rerum; IX, 210: discrimins tali. LIB. II, CAP. L. LI. LIB. III. 159 Quibus ille remandans iusait ecclesias ex integro reconse- K. 101,20. crare, baptizatos crismate pseudoepiscopi non rebapti-zari*, sed tantum confirmare, similiter ordinatos non reordinari, sed solummodo inter ordinandos stare ad ordinationemb et per solam manus inpositionem1 reci-pere benedictionem. fSicque inflicta ab hoste vulnera matri ecclesie curata sunt antidoto iusticie, statum fidei cathoUce regente papa tercio demente, lesu Christo domino nostro cum Patre et Spiritu saneto regnante per omnia secuta0 seculorum. Amen. Siste gradům 2, Musa, chronicis es iam satis usa. Carmined eompleto die, lector amice0'3, valetod._3 EXPLICITf LIBER SECUNDUS DE CHRONICIS BOEMORUM'. INCIPIT» APOLOGIA EIUSDEM DECANI SUPRA 15 PRETITULATI IN TERCIUM LIBRUM ITENTIDEMb OPERIS». Iam pietate Dei promissa favente peregi * Me quecunque reor forc pollicitum tibi, lector0. Iam de retro actis eausis5 sive transcursisd temporibus panoa Regina 892. so ex multis commemorans hystoriam8 mee narrationis usque ad temporaf ducis Bracizlai iunioris perduxi. Quare autem opere precium duxi iam ab instanti opere cessare, non est ab re. Nam de modernis hominibus sive temporibus utilius est ut omnino taceamus, quam loqúendo 24 veritatem, quia Veritas semper parit odiumalicuius rei incurramus dispendium*. Si autem a veritate deviantes aliter quam se res habenth scripserimus, cum pene omnibus note sint cause, nihilominus adulationis et mendacii notam inci- a) rebaptlzare B. b) ordlnem A 3. c) regn. in seoula A 2». d) carm. 30 — val. fehlt B. e) amico A3. f) expl. — Boem. fehlt A1»; expl. secundns liber in cronica Boh. C 2. Apologia (A 1». 2». 3. B. C). — a) Inc. — operls fehlt A 1»; inc. . .. supra titulatl in terc. libr. eiusdem operis 4 3«; apollogia (ine. fehlt) . . . decani in III. Hbr. chronicorum A 3"; inc. apol. (das übrige fehlt) B: supra und in — operls fehlt 35 C2»; inc. apol. in terc. lib. eiusd. dec. pragensia pretlt. etc. C 2b. b) so Cl'; ittendidem A 2«; itend. C lb; (eiusdem A 3i>); huiusC3. c) reor tibi poll, pie (bone übergeschrieben) 1. C 3. d) transactis A 3. e) yet- A 2»*. Í) Ipsa, korr. tempore, A2*. g) Btlp., korr. disp., A1«. 2«. Cl»; stipendium JB. Clb.2.3. h) habeant A2*>*. 1) Ä oben S. 110, N. 3. 2) S. oben S. 1, N. 4. j 3) Ov. 40 Trist. III, 1, 2: lector a. 4) Val. Flacc VII, 518: nondum cuncta tibi, fateor, promissa peregi. 5) Trotz der wörtlichen Entlehnung sind Cosmas' Ausführungen sachlich richtig; vgl. meine Gesch. Mährens I, 228, Anm. 1; Novotný C. D. I, 2, 370. 6) Terent. Andr. 68 (Cie. Lael. 24, 89/." Veritas od. parit, * 160 COSMAE PRAGEKSIS CHRONICA BOEMORUM. K. 101,89. diinus. Siquidem huius temporis homines virtutibus nudi solis laudibus gestiunt vestiri", quorum ea est maxima1! dementia0 favoribus velle decorari et, que sunt favore digna, minime operari. Atqui non ita eratd apud veteres, qui quamvis dignissimi laude fuissent, tarnen . s fugiebant quas moderni appetunt laudes, et quod Ulis extitit pudori, hoc istis habetur honori. Horum nos si ad liquidum6 stilo exequamur' acta, quia quedam non sunt . cum Deo facta, procul dubio ofiensam non eff ugiemus ■ quorundam, qui adhuo superstites'sunt homines neophiti io atque itacih-1, qui ad vocem ducis nihil aliud tam promptům in ore habent quam 'Ita, domine', alius' 'Ita est, domine', tercius 'Ita fac, domine2.' At non ita olim fuit. Ilium enimk dux maxime coluit, qui ratione iusticie ex adverso chpeum iniquitati opposuit, et is qui malos consiliarios et a tramite deviantes equitatis* uno compescuit1 verbo veritatis*. Tales nunc aut nulli aut pauci sunt; et si sunt, dum tacent, quasi non sunt. Par namque est vicium atque iudicium seu taeuisse veritatem seu concessisse falsitatem. Unde 20 videtur nobis multo tucius narrare somnium, cui nemo perhibet testimonium, quam presentium gesta scribere hominum.- Quapropter poBteris Iacius explananda eorum™ relinquimua facta; sed tarnen, ne ab aliquo oulpemur preter-isse intacta, summatim annotare curabimus pauca. 25 INCIPIT LIBER TERCIUS». 1092. I. Ergo novus dux Bracizlaus iunior, sed maturusb etate, sensu maturior, postquam huius terre secundum ritum debitis obsequüs digne sancti Wencezlai Sept. 28. sui patroni in urbe Praga celebravit natalicium, et no a) ditari A 8 und von 2. Bd. übergetchrieben A1«. b) fehlt AS. o) clem-.4 3; clem-, lean, dem-, Al'. Clb. d) oraiit (apud fehlt) AS. e) allqul dum JB. C1; aliqul dum, karr, ad liquidum, A la: allquidem C 2«; aliquem C 2b. f) exequimur C 8. g) erfugimus A 2». h) ytacl A 3. J) fehlt A 2a; al. i. o. dorn, fehlt A3. k) fehlt A2\ 1) eompescunt B; compescunt, korr. -ult, A2*. 35 m) fehlt A 8. ni, 1 (A1«. 2». 8. B. C). — a) so B; fehlt A 1»; Ino. tero. Hb. C 2»; 1.1.1. eiusdem operis .42»*; 1-1.t. chronlcorum A 3; i. 1.1.unde supra C 1; i.l.t.chro-nicae C 3; i. 1.1. In eronicam Bohemorum compoalta (to) per decanum ecclesie pragensia pretitulatum C2*. b) maturis A 1». C 1». 3. 40 1) Zitiert bei Du-Cange s. v. mit Hinweis auf Haltaus, . Gloss, germ. col. 990; „Ja-Herren". 2) Vgl. oben S. 14, Z. 18. 3) Vgl. Jes. Sir. 18, 11: ostendit eis viam aequ.; Amm. XXII, 10, 2: ab aequ. recto trámite deviasse. 4) Vgl. Jac. 1,18: verbo v.; II. Tim. 2,15 : recte tractantem verbum v. ' « LIB. III, CAP. I. 161 I omnibus satrapis atque comitibus magnificum per ties ISJÍ^'18-dies exhibuit convivium, ubi pro novitate sui quantum valuit quedam ad utilitatem ecclesie decernens, quedam oba commoditatem huius terre instituens, sicut 5 olim ab ipso sue etatis tyrocinio omnem spem habuit in solo Dei patrocinio, ita modo principatua sui in exordio Christiane religionis zelo succensus nimio omnes1 magos, ariolos* et sortilegos extrusit regni sui e medio, simihter et lucos sive arbores2, quas in multis 10 locis colebat vulgus ignobile3, extirpavit et igne cre-mavit. Item et supersticiosas instituciones, quas villani, adhuc semipagani, in pentecosten tertia" sive quarta feria0 observabant, offerentes libamina super fontes mactabant victimas et demonibus* immolabant, itemd sepulturas, is que fiebant in silvis et m~campis, atque scenas9, quasf ex gentili ritu faciebant in biviis et in triviis quasi obg animarum pausationem, itemh et iocos profanos, quos super mortuos suos inanes cientes manes ac1 induti faciem larvis bachando exercebantd, has abhomi-nationes et alias sacrilegas adinventiones dux bonus, ne ultra fierent in populo Dei, exterminavitk. Et quia semper solum Deum et verum 5 puro6 corde coluit et eius zelum habuit, universis Dei amatoribus placuit. Erat enim princeps spectabilis, dux in castris accepta-« bilis, miles in armis inexpugnabilis. Hie quocienscumque Poloniam invasit, semper cum magno triumpho remea-vit7. Quam utique anno dominice incarnationis MXCIII, sui vero ducatus primo, ita1 crebris incursionibus demo-litus est, ut ex ista parte fmminis Odre a castro Recen™-8 30 a) ad A 2«. O l'>. 2\ b) et Ml B. c) tert. — ier. fehlt A1»; terc. fer. s. qu. A 3. d) item — exerceb. (Z. 19) fehlt A1«; ut est (Item fehlt) tep. A 8. e) cenas A3. i) fehlt B. r) ad A 3. b) ut est (e) loc. A 3. I) inanes c. m. ao fehlt AS; lnanescentes m. ac B. k) extermlnat C 8. 1) In 4 8. m) Bec(z)en C lb. 2«. 20 1093. sr. ■to 45 1) Novotný Č. D. I, 2, 356 will im folgenden mancherlei Anklang an Gumpolds Vita Venzeslavi (wohl Kap. 1) sehen. 2) Vgl. oben S. 10, Z. 20. 3) Vgl. oben S. 15, N. 1. 4) Levit. 17, 7: et uequa-quam ultra immolabunt hostias suas daem. (vgl. 5: offerre hostias suasj. 5) Vgl Joann. 17, 3: solum D. v. 6) Vgl. II. Tim. 2, 22: qui in-vocant Dominum de corde p. 7) Übet: die böhmisch-polnischen Beziehungen in dieser Zeit vgl. Gumplowicz a. a. O. SS ff. mit zu weitgehender Kombination; Meuer v. Knonau, Jahrbücher unter Kaiser Heinrich IV. und V., Bd. IV, 371; V, 63; Novotný Ö.D.1,2, S. 360.363. 8) J. Jungnitz, Die Grenzen d. Breslauer Bistums (Barstellungen u. Quellen z. schleichen Geschichte, Bd. III: Studien z. schles. Kirchen-Cosmaa Pragensis. U