K. 33, -,:.'<}£- COSMAE PRAGENSIS. CHRONICA BOEJÍORUM. - ^rum1- estate per arva° saltancmm vix poterant equip-perareb armenta íumentorum. Aque illic nimis perspicue efrad.humanos usus sane, similiter et places sua ves et ad eoměďendum salubres. Mira res, et unde perpendere potěš, . quam in alto aere hec penďeat regio, cum nulla pere- s grina hano; influat aqua2, sed quotquot amnea, parvi etinmanes. ex diversis montibus orti, a maiori aqua que dicituř Labe* recepti usque aquilonale fluunt in mare. v Et quia tec regio tempore in illo intemptata iacebat ara-tro et homo, qui temptaret, adhuc earn non intrarat, de fer- 10 tilitate sive sterilitate eius magis placuit tacere, quam inexpertam0 rem dicere. Has solitudines quisquis Mt üle horrhnum — incertum est quot in animabus — postquam 'intravit, querens loca humanis habitationibus. oportuna,~ monies, valles, tesqua, tempe visu sagáci perlustřaviť*. et, is ufr. reor, 'circa montem Ripa-s inter duos.fluvios,- scilicet ») tut», fofr. von S.: Ed. arva, A1, - b) oqnlpe- Á1. a*. O equipperaro. torr. equlpperari, A 8«- equiperarl i<>. B; aequtparorl (A 4J; aontiipaiaio O 8*. . c) ineptain A 3. d) -Et z Ip O.. .'■ • ' 1) lud, 6, 5: et instar locustaruta universa complebant, innuinera 20 multrtudo horainum .., Vgl W. Friedrich, Die Iiistor. Geographie Böhmens, in: Abliandiúhgenděr k. k.geograph. GeseUscliaft in TPten IX : 'ffin Sítrtrm. lifisňrnř. tli* Tčn-hnJiMÍítwnut šlo*. ^/^vn'^niLiJ-r-vr:^..,- ■,&*>', J.„ .„ „ j.... ____________,. ... ., (JMS). 10: 'Ein Strom, besorgt dieEntwässerung der übcrwiegend~yrößercn FMche des Landes. Nurwenige Gewässer fließen in das Land lierein ..' • &&ä£rr^£ i<"JD-^«* den wahrscJieinlich keltischen Ursprung des Namens vgl. Fried- aa Wmß& • Tt?' a-°- S- m' N' 4- -i) Se7tr weifdhaft ist es, ob hier mit Jirecek, Kosmas a jeJio kronika [C. -und seine Chronik] (Prag-Brünn; 1906; S. 23, eine Anlehnung an Numeri^, 21 anzunclmien ,-■ wäre. ' i_5)_JDer sagenberiihmte Georgsberg. <— Über die tschecJiische' '■ x_ Ursage,tote sie C. im folgenden erzählt, haben zuletzt üngeliender, aber au ' in sehr verschiedener Auffassung geschrien i~. v|, ot*/1- <2wr Gebiete der deutscfi-slatinschen -Geschichte in der ersten Hälfte des Mittelalters. Teil I: Zur Kritik des Cosmas von Prag und der 'ältesten Geschichte Böhmens (Programm des' Gxjmn. Schrimm 1884); J.Lippert, Die tscliechische Ursage und ihre Entstellung, in} Sammlung 35 gemeinnütziger Vorträge, «.141 (Prag 1890;,- W. Regel, Über die Chronik des Cosmas von Prag (Dissertation Dorpät 1892;; A. Bach-• mann, Die- böhmische Ursage, in; Müteil. des Inst. f. österreicJt. Ge-Schichtsforschung XX (1899), 42; H. Schreuer, Untersuchungen z. 7er-fassungsgeschiätie d. böhm. Sagenzeit, in: Schmoller, Staats- und sozial- 40 unssenschaßl- Forschungen XX, 4 (Leipzig 1902;,- H. Jirccek (s. NA). Als werüose Kombination des Cosmas faßt die Sagen auf A. Brückner, Allerlei Mystifikationen, in: Beil. 0. Allgem. Zeitung in Münclien. 1903, n. 249, Sp.' 218ff.; gegen ihn wandten sich insbesondere R. Schreuer ebenda «.284, ^p.501, und Zur altböfvm, Verfassungsgcschiclite, in: Mit- *it teil. d. Inst, fi*österreicli, Geschichtsforschung XXV (1904), 385, dann iniscluchischer Sprache ,V. Flajslians in derOsv&ta Jlig. 1904, .£.893, . F.Väcek in dem oben S. 4, N. 6 genannten Aufsatz «. a. m. Vgl. auch meine Geschichte Bölimens und Mährens (Miinclten-Leipzig 1912; & 38 ff.; Novotny C. D.I,\,Wff., mit reicher Literaturangabe. - 5» LIB. I, CAP. II. III. "Ogram* etWlitauamba, primas posuitsedes, . primas fundavit K. et edes et quos in humeris secům apportarat, ;humi sisti penates gaudebat0-2. Tunc senior, quem alii quasi dominum comitabantur, inter cetera suos sequaces sic afla,fraxr'..:;.'0 so-s cii, non semel mecum graves labores4-8 pérdevia neraorüm. perpessi, sistite gradum*, vestris penatibufl Utatélibamen gratum, quorum, opem per mirificam hanc vobis olim fato predestinatam tandem venistie ad patriam. : _Hec est ilia, hec .est illa0 terra,- quam sepe me vobis promisisse me- . 10 mini, terra obnoxia nemini, feris et volatihbus referta,, nectare mellis et lacti35~-humida, et, ut ipsi peispicitis, ad habitandum aere iocuúda. Aqiié ex omni parte copióse et ultra modiim piscose.. Hio vobis nihil deerit, : quiäf nullos vóbis oberitf. Šed.cum hec talis, tam pulchra ac fe.k.15 tanta regio in manibus vestris sit, . cogitate, aptum terte nomen quod siť. Qui. mox quasi ex diviho commoniti oraculo: . 'Et unde', inquiunt, 'melius vel aptius nonien ivenicmus, . quam, quia tu, o pater, diceris Boemus, di-r' itur et terra Boemia?'6 . Tunc senior motus sociorum aúgtmo^^epit^rram ošeulari pre gaudio gaudens earn :- ex suo nomine nuncupari; . et surgens ac utrasque pal-mas tendens ad sydera7 sic oraus» est lbquih: 'Salve8, terra fatalis, mille votis quesita nobis1, ohm diluyji.tempore viduata homine, nunc quasi monimenta hominum' nos öonserva incolpmes et multiphces nosträm sobolem a progenie in progenies' *. ' HI. Quorum autem morum, quam honestorum vel juaüte simplicitätis .ét quam ammirande probitatis tunc temporis fuerint homines quamque inter . se fideles et a) Egr*kk'*»'.-O-lV^VEgtWD.lem Ogram.-J. 8»; Ograro, íoití Bgram, CS; ueramii. b)»il; -vam^ž-; Wülavam A l'öfUr; -WWiam CTBb;Vul-canam4*« immer; WItauam düübrlaen. o) gaudebaiit, řorj.-bat, Al._ d) do-■ lores .42». c) hco Cät Ula fefitt dat aceitemal A i". 8. 01». »; von Z.Bd.nach-" '" aetraaen A 8»; hoo est dat aoeitemal durcjitlrichen 0.8.' T) quia — obejit lehu í s. 85 g) ortns A1; ortus, korr. orsus, A 2». ■■ b).eloo.nl A 3. i) a nobl» O 1». - BK^.j^JDenNamm, hält W. FriedricJi a. a. O. S. 108, N.'l für deutsch. J Ýerg.Aén. IV, 598: quem seomn patrios aiunt portale penates; vgl., puch I, G3r Oviä.Met. in, 539. Verg. Am. I. 198: O socii. .. o passi graviora; vgl. auch 3orat. Cohn. 1,1,30. 4) Verg. Aen.VI, 4b5: its eiste gradum. 5) Deut. 6, 3: sieufe pollicitus est dominus Dens patrům tuorum. tibi."Terrain lacte et melle manantem; 34, 4: haec est terni, pro qua iura vi Abraham ... dicens: semini tuo dabo earn; vgl. auch Ovid. Met. I, 111. 6)" T^rfl. Aen. I, 276: Romulus excipiet gen-tem .. Romanosque suo de nomine dicet. — Die verschiedenen Namens-45 formen s.bei Fricdricli a. a. Ö\ S. 71, N. 1. 7) Verg. Aeni 1,93: dnplices *ri-i,tendéns ad sidera pálmas talia voce refert; vgl. auch V, 256. .8) Verg. 'Aen.VH, 120: Salve, fatis mihi debita tellus. 9) Luc. 1,50: a p. i..p. 33, 10. COSMAE PRÄGENS^ CHRONICA' BOEMORUM. LIB. I, CAP. III. K^^5:'K;V83,37. in*" semetipsos miaericordes, cuius etiam modestie, IP so- . briětatis, continentie, si quia his modernis hominibus valde contraria imitantibus pleno oře narraie temptaverit, inmagnum deveniret1 fastidium. Propterea hec preter- ms?. 8? mittimus et pauca ac que sunt vera Ulius prime etatis ,,. -de qualitate dicere cupimus. Pelix1 nimium erat etas modico contenta siimptu nee tumido inilata fastuc. Cereris et Bachi munera haud norant, quia neque erant. Sera praneüa solvebant glande vel ferina carne. Incorrupt!* latices haustus dabant salubres. Ut solis spien- io. i'j dor • vél aque humor, sic arva et nemora, quin etiam et ', ipsa conubia erant illis communia. Nam more peeudum smgulas adnoctes novos* probant'Hmineossr . etsurgerite aurora trium gratiarum copulam ét ferreah amoris rumptot Wincula; et ubi nox quemque occuparatk, ibi.fusus.i5 , per h'erbam4 frondose arboris sub umbra dulcea carpebat som- .' ;*> ss^nos13y/Xanö vel Hni eis usus ac vostis ignotus^ hieme ferinis ■ . - aut oyinis pellibus utunturmv£- pro .vestibus. Nec quis- Tip'J'- quam" 'meum' dicere norat0, sed ad instar monastice vite, quiequid habebant, 'nostrum' ore, corde.et opere sona- ao bant. Adp ßtabula non erant repagula, nec portam inopi claudébant, quia neque. fur neque Iatro neqüe inops Bia(TK) 8B9 quisquam erat; nullum scelus apud eos furto grayiuBjU et ;'. . latrocinio. Nullius gentis« arma'videre, tantummodo - . •:* y> . ^ sagittas, ' et has propter feriendas feras, .habuere". Quid' «s <;:r-'V'. plura? Proh dolor! Prospera in contraria, communia in *:,'.. •'' 1.8 (A.B.Ö).— a) toter Al. b) devonirt ilbergeschriehen C S. c) festu, l-orr. faatu, Al; fanatn, karr, faatu, A2*. d) lncornipte-.i 3; incorr.— soronos ■fehlt Al: e) novas, torr.-so» 2. Bd..-as, A1. f) licu««bantA 1 (miglichcr-■ : j V Visits stand in der Vorläse inennt mit undeutlichem c filer ursprünglichem i>bant, dach ao sind Spuren von $ in Al nicht sicliUxtr); «•inennt (von 1. Bd. ata nicht mehr er-•' v kennbarem Worte— T>iób&at unwahrscheinlich— korr.) A 2«; inennt A £!>*; probat* lneunt A 3; promebant A 4. 1*. g) so 13: IralncoB, übergeschrieben himenoos, A 1; '■- ' ymneoB, korr, ymcncoa, A 2»; ymln. A 2<>: hymln. jl 3; humneos, korr. hhnen,, C lb; raitoncs O 2»; nomine» durchstrichen, daneben Inimincos, O 2b; hymcnaeoB C 3; hyme-ncoB (A4)*. Ii) sscreta A 2«V j) runipebant (At). ■' k) oeenpararat, iorr. . ...« occuparat, A 2»; oeeupaverat A tK 8.- 1) usus aebui ign. A 2». m) otebantur A4. 4«. n) quinnam A1. o) norant A 3. p)Ad— habucre fehlt A 1«. čí) Ken-. t tis, am Rande von B. Bd. generis, A 3i>, gcnerla Freh. 1) Boeth. Cons: phü. U, metr. 5r Felix nimium prior aotas con- io. tenta fidelibus arvis . . . facili quae sera solebat ieiunia. solvere : ■ glande, non Bacchica munera norat... somnos dabat herba salubres, • , potum quoqtte lubricus amnis, umbras ... 2) Vcrg. Ae>t. 7,214: fusi que perherbam. S)JVerg. Aen. IV, 555: carpebat somnos rebus inm rito parotis. 4) Ähnlich sagt Justin II, 2, 9 (darnach liegino « a. a. 0. 8.132) von deii Slaßhen: Lauae bis usus ac vestium ignotus (et) quamquam continuis frigoribu.s urantur (aíficiantur), pellibua tarnen (tantum) feriuis ac murinis utuntnr (induuntur). 5) Vgl. Jtütih II, % 6 C= Regino a. a. O. S. 191). ~ ' mt 35 propria cedunt; securam paupertatem . olim amabilem K. 34, is. quasi cenosam rotám vitant et fugiunt, quia amor-i-'habendi sevior ignibus Ethne in omnibus ardet. His ac talibus ma-' lis emergentibus de die in diem peius et peius iniuriam, quam nemo prius, inferre norat, alter ab altero síbi illa-tam pacienter sufferebat et, cui querimoniam suam ap-,' plorareť, iudicem nec principem ^habebat. Post hec, qui- • cumque ■ in -sua tribu vel -generatione persona, moribus iotior et opibns honpratior habobatur, sine exactore, P io sine sigillo, -spontanea voluňtáte. ad illum conůiiebáňt - et de* dubiis causis ac sibi illatis iniuriis : salva liberíate dis-^ putaéant. . Inter quos vii.quidam oriuridus extititnomine Groccoc-3, ex cuius vocabulo Castrum iam arboribus ob-situm in silva, que adiacet pago Ztibecned, situm ésse is ■ dinoscitur. Vir řuit hic in suis generationibus 4 ad unguemD perfectus, " rerum" secularium opulentia preditus*, iudi-ciorum in deliberatione diseretus, ad quem tam de pro-priis. tribubus quam ex tocius provincie plebibus, velut o apes ad alvearia, ita -omneš ad dirimenda coňvolabantf ao iudicia. Hic tantus vir ac talis expers virilis fuit pro-: lis; '.. genuit tarnen tres natas, quibus natura non minores, quam solet 'viris, sapientie dědit diviciaa. IV.j' Quarum maior natu nuiicupata est KarÁ, que Mcdee a) applornrat ^1;.' . b) de »im i.Bet. über der Zeile nachgetragen Al. 25 c) Oreclío A 8; Croh S. d) so li; Ztlbcne A1. (*); Ztibeno 01. 2» (am Bande .fltebnoj. c 3; ZcibeneXi«; Stíbcno AI'-; Stlbrcne A2'*; Stybeome j12*; Zthecne ; ,Í B (h iri b torr. J|*);:Stabne C ». . c) rer. — proditns fehlt A 4.1«. 0 con-«ÍTOl(int A 8;' . '7* • *:•"' ' 1) Boefíi. Cons. phü. II, metr. 5, 25: sed saevior ignibus Aetnae 30' fervens am or ardet babendL 2) 'Act. áp.l, 21: qui autem iniuriam ■ faciebat proximo, repulit.^um dicens: qnis te constituit princirjem et iudicem super;nos?: Vgl. auch Ind. 17, 6. S) K. Kramař, Die ' -^Ankunft, der Germanen, Litauer und Slawen aus der Urheimat am Altai (Budweis 1916;. & 186 f.; ist d& Ansieht, daß die Namen Krok, 35 Kazi, Teta, Libüsa,. trotz des scheinbar slawischen Klanges zweier von ihnen;(fcrók = Scliritt, teta \=. Tante), 'dem slawischen Stamme der ip-'.Cechen fremd .waren'. Er weist sie 'der lesgho-aramäisclien Familie' TSĚ$Mi.'uÁ& zwar 'am ehesten jener Gruppe, die .'. . wir als achäisch zusammengefaßt haben'. Dasselbe dürfe dann auch von den in Herzog ■io Króks Familie auftretenden Namen angenommen werden. 'Der letztere ^ii^.-'wird ein Sojer oder Marlcomanne geivesen sein; bei der letzteren Nation ■'■ ist allerdings nicht an die arisclien Germanen zu denken.' Leider lassen diese Bemerkungen an Deutliclikeit sehr zu 'wünsclien übrig. Wegen . Krok vat noch ebenda 8.142, N. 2 und 4. — Als eine von' Cosmos f$i%jjU rein erdiddete Persönlichkeit sieht Krok an Ä. Brückner, Beiträge zur ältesten Geschichte der Slawen und Litauer, in: Archiv f. slawische ^Philologie XXLTT (Wien 1901J, 221. 4) Gen. 6, 9: Noe vir instus atque perfectus fuit in generationibus suis. 5) Siehe S. 2, N.S-' 10 COSMAE PRAGENSIS'CHRONICA BOBMORUM. LIB. I, CAP. IV. II ■ Of 10 •^^SlSiS'^.íatolchice»••' herbis et caxmineb nec Peiönio*1 magistro arte meaicinali cessit,quia sepeParcas ceasaremťerminalid_ab opere ^,.0? ípsaque fata sequi fecit sua carmine iussaTJ ^;>tj^Tä£tínde et incole huius terre, quando aliquid est perditum et quod se posse rehaberec de3perant, tale proverbium de ea ferunt: 'Illud nec ipsa potest recuperaref Kazi.' Ad Cereris natam hec est ubi raptaff tyrannam, eiuBriisque hodie cemitur tumulus, ab incolish terre ob memoriam sue domue nimis alte congestus, super ripam fluminis Mse1 iuxta viam, qua itur in partes provincie15 Behind -per montem qui dicitur Ossecam^í' Laude fuit digna, Bed natu Tethka0 Becunda, Expers et maris", emuncte femina naris-^ que ex suo nomine Tethinp Castrum natura loci nrmissi-mum - prerupte rupia in culmine iuxta fluvium Msam^edi-ficavit. Hec^stulto et insipienti populo OreadasyDria-d&a", Amadriadas' adorare et colore et omnem supersti-ciosam sectam. ac sacrilegos ritus" instituit et docuit; sicut lactenus multi villani velut pagani, bic latices seu ignes colit, iste lucosT et arbores aut lapides. adorat, illemonti-bus sivew cóllibus litat, alius, que ipse fecit, idola surda et mute ..rögat et orat,.. ut domnm suam et se ipsum zegant- ■ . 1,4 (Ai JB. C). a> Cholclce, B; Colclilce C; Colchlco A 3. b) gmtae iB»; amine A S">. o) pónlo AS; preconlO Ol' umí am Randt. von'i.IId. Al; ' promo C 2». d) Interimlnall Freh. o) habere A 2. í) rchabere At. g) rnptam A1. b) ab áceolls A B»; ab colls A 3<>. 1) Miyo A 2t> auf Rasur; Mílo 01» älter; Mra QVlatt immer; Msso C2>> fori immer: Júa*a(Ai). Tt) fehlt A2. l)»il,«.J3| Boohin die übrigen. m) Osaloka O 1». n) Tbrtka A 1». Wjl Thechka A 4»; Tetcka A 2»'j Tetka C1. 2t>; Tetnka A 8; Tetha B; dadurch bericlUigl rieh dt» Bemerkung von Novotný 0. D. I, i, 2*8, N. 1, alt ob ixt Form Tetka oder wenigstens eine mit der Endung -ka alte Cosmae-Sss. hallen und die Form Teta erst in den Ann. Grad, et Oppatov. erschiene, o) marls ao A 2>>. Ii. O. v) to A2".4. S. CI"; Thethtn Al; Tlictln A1«. 8. O lh. 2-». 8; Tbetyn A 2\ C 2<>; Thechln A 4». q) Mzyo . A 2t> auf Katar; Osám (Ai). t) orladas AS. s) fehlt A1. 0. t) fehlt AS; am Rande von später Ed.: drias. I.e. arbores; amadtladas, I. o. dee arbores Al. n)risus, torr. usus, A1. v)loons, von 2. Hd. übergeschrieben lucos, Al. .w) et A2. 02°. 1) Ov. Met. XV, 535: (vitam)- fontibns herbis atque ope PaBOnifl (= Aesculapii) _... recepi; tjfi. Verg.'Aen. V1L, 769: Paeoniis revooatum herbis. -2) Über die Lage dieses Berges', der zwischen Moldau, und Berauít, südl. von Königssaal, zu suchen ist, darin den Grabhügel der K. to und die Burg T. vgl. V. Tille im Gesh'i čas. hist. XXI (1915), 380, A. Sed-láécJ: ebenda XXIV (1919), 263, Í.JLxamit in den Památky archaeol. XXIX (1917), 157 und J.JÍra^m Oas. spoleéri. přátel starci. XXVI (m8),60;auchW.FrÍedrichS.U6. 3)Horat.Sat. 1,4,8: emunotaen. 4) Der ganze folgende Satz zeigt deutliclie Anlehnung, von hie latices ^45 " an mehrfach icörtliclie Übereinstimmung mit Sedul. varní, pásali. I, 259, worauf zuerst M. Manitius, Zu Görnas von Prag, in: Mitteü. d. Inst, f. Österreich. GeschiclUífórschung VIII (1887), 479, hingewiesen hat. Vgl, ' aucli M. Dvořák^yersus de passione s. Adalberti a Kosmovy jsprávy o ■ českém pohanství [V.d, p. s. A. und die Nachricltien über das Heidentum . der Tschechen bei Cosmos], in: Český čas. hist. VII (1901), 448. lJ0 ■if, 10 50 Tercia natu1 minor, sed prudentia maior, vocitata K. est Lubossab, que etiam urbem tunc potentissimam iuxta silvam, que tendit ad pagum Ztibecnam*, consťruxit eť ex suo nomine eamd Lubossin11-1 vocitavit. Hec fait.inter feminas una* prorsus femina» in consilio provida, .'in sermone strennua, . corpore caste, ,-^möribua-proba, .ad dirimenda populi iudicia núlli seconds,. omnibus áffabilis, sed plus amabilis,•feminei.Bexus decus ět gloria, . dic-tans negocia pio^dento-širi]&-.:^'.::Běd qoia^nemo.'ex'omni Sarte beatusSf talis . ao taníie laudis feminá — heu dira coň-itiohnmana-—fuit pbitonissa. Etb quia pbpuló multa '; et čerta predixit futura, omnis illa genB '■ commune consilium iniena patris eius post necem hanc sibi prefecit l in iudicemh. Ea1 tempestate inter duos cives, opibus et . genere eminentiores et qui videbantur populi esse rectores, orta est non modica litigio agri contigui de termino^'Jr Qui in tantum proruperunt in mutuam rixam, ut alter alterius spisaam unguibus volaret in barbam1, et nudis conviciis semet ipsbs turpiter digito sub nasum confundentes intrant bachantes curiam ac non sine magno strepitu adeunt domnam et, ut ratione iusticie dubiam inter eös dirimatra causam, suppliciter rogant. Ilia.interim, ut est lasciva mollicies mulierum, qúando non habet quem timeat virům, cubito subnixa* ceu puerum enixa, alte in pictis stratis11 nimis molliter aceubabat. Cumqúe0 per K ■ • '. '• ~'~ ''^'^ ' ■ ■i .a) fem A 8. b) Lybussle C-sa)'42b Sfter: Llbusalo Cl« efter; Iibueso am Rande O lb ifter. o) to B; Ztybecznam A 8b; Ztlbcoroom C 1»; Ztlboclnam .A l. 1". C 2. 8; Zoibecloam A 4«; Zitbeolnam A*; Ztebozlnam 01*J Ztbeoaam A 8; ■ Btcbccnam ^.2»». d) fehlt Ai. o) Inbosln A1; Iiybnssyn A 2*>; If bossln 01«; Lfbnssln O lb; Lnbossam A (4). 4». i) mira (A *). g) fem. et- In cons. A 2. h).Bt — In iudlcem fehlt A 8. i) ot auf der Zeil* getiüt, ea von B. Bd. Uber-geichrieben. A 1. - k) ooQtlnal do tcrmlnlo A 2. I) vol. In barb., torr. violaret barbam.CS. m> dlromlt, Jfcorr. dlrlmat, A 2». ■ n) thorls A2ivgl. Verg. Aen. I, 708. ; o) enm jt 2. ^^É^S^*^.-^.^*^V 1) Ein heute noch bestehender.. Ort JüQmschin(LiboHn) im Ger.-Bez. Sc/dan, mit-dem,- bzw. dessen ňaliegélegenen Burgresten Palacký ú. a." '.diese urbs .identifizieren wüten, toird erst in falsc/ien Urkunden taec. 'ÁXII—Xin. genannt; vgl. Cod. dipl. regni Bohemias L (ed. G. Friedrich, x ilVo^ 1904—1907,; Index. — Über die Ausgrabungen daselbst vgl. F.Vek, ; Soupis památek hist.. a uměl. v Král. Českem. Polit, okres Slánský (Topographie der hist, und Kunst -Benkmäler im Königreich Böhmen. Polit. Bezirk Sclilan], Prag 1904, S. 115; W. Friedrich a. a. O. S. 107. 2) Sorot. Carm. XL 16, 27: nihil eat ab omni p. bBatum. 8) F.Vactk, ^Dieböhm; Sagen S. 14 verweist auf eine ziemlich äußerliche ParaUelsteJle ■;m der Vita s. Medardi (Surius z. 8. Juni, VI, 205 der Turiner Ausgabe £v.''Jil877),_ Kap. 7: aeoidit . . . non modica qnoedam altercatio de terminÍ8 videlicet agrorum ... ut huiusmodi rusticia moris est, pone íiam ad arm a usque ínvicem exprobrando processerant. 4) Manilius m o. O, S. 481; vgl. [Verg.] Curia 838. i - . : / 35,4. ffß- - 12 COSMAE PRAGEKSIS CHRONICA BOEMORUM. .-■•v- LIB. I, CAP. IV. 13 K. f: 36, io, .cáUenr ÍTisticiaJ-incedensa) personam hominum non respici-■ ens ... tocius controversie inter eos orte causam ad statum rectitudinis perduceret, tunc is, cuius causa in iudicio non obtimiit palmám, plus iusto . indignatus terqueb quater-que caput ooncuflsiiJ-' etmoresuo terrain ter baculo per- » cussit ac barbam pleno ore saliva conspergens" exclamatd: '0,iniuria viris haud toleranda! Femina rimosa virilia iudicia :mente tractat dolosa. Scimus profeoto, quia femina sive stans0 seu in solio residens' parum sapits, quanto minus*1, cum in stratis accubat 1 Re vera tunc rnagis ¥>■ est ad accessum mariti apta quam dictare militibus iura. Cerfcum est enim longos esse crines3 omnibus, sed breves sensus mulieribus. Satius est mori. 3. B. c) con-spnens A2; aspergens A.Z. d) cxclamavit A 2*. <•) stat A3; srjina sive in consilfo alve in solio C 3 und von 2. Bd. am Rande O lb. 1) residens, korr. resideat, A^S*. 3» -g) licet par urn naplat A 3. (4). -1». h) inagis B; plus o ZK I) domna Lubossa A 3. t) sap. vob. At.B.C 1.2». 3*.' 1) aed qu. s. dolore et timore A 3. ra) timor est A 2". n) et hon. A 2. 8»; est hon. A (4).*". C 8*. o) fortiorcm At.-CV*; pjque^i, q) fbrtiorcm A 2. B'. r) fehlt A 2. 3.- ' s) sorores, korr. furores, A 1: furores aut Ras. A 2i>. . . 40 .1) Pros. 2, 20: Calles instorum cuatodias. 2) Ovid. Met. II, 49: terque qnaterque concutiens illustre caput; .vgl. audi 1,17.9. 3) Vgl, Grimm; Wörterbuch JF,-2, Sp. 9. 4) Terent. Emi. IV, 7, 2: moři rae satius est; vgl. cbenS.3, N. 2. 5) Ps.ß, 9: reges eos in virga ferrea. 6) Vgl. Sem. 18, 7: reddite ergo omnibus debita ... oui timorem, timo- 4» rem; cui honorem, honorem; Mal. 1, 6: si ergo Pater ego sum, ubi est honor mens, et si Dominns ego. sum, ubi est fcimor meus.- 7) Vgl. Phaedr, I, 81. v.-'. .••;V ut prediximus, pHtonissa, ut Cbumea* Sibillab, altera K. venefica, ut Colchis0 Medea, tercia malefica, ut Aeaeae Ciicesd-> Ilia nocte quid consilii inierint" ille tres Bume-nide3t aut quid secreti egerint, quamvis'ignotum merit, tamen omnibus luce clanus mane patnit, cum soror earum Lubossa et locum, ubi dux futurus8latuit, • et quis esset nomine indicavit. :: QuiB enim crederet, "quod de aratro sibi ducem prerogarent ? -Aut quis sciret, '.ubi araret, qui rector populi fieretl. Quid enim phitonicus'furor nescit?, Aut quid est, quod magica-are non efficit? Pdtuit Sibilla .Romano populo.seiiem fatbrum fere usque in diem iudicii predicere, que etiam, si "fas est^crederelj'''".""de" Christo .'. vaticinata est, sicut quidam doctors- in s'ermone sue' piedi-' cationis versus Virgiliih,J-: • ex persona Sibille de advfentu : '".DOZDini '• ••."•compw^iinfeoducit'i • Potuit Medea herbiBk et carmine eepe e celo Hyperionem1 et Berecinthiamm dedn-!cere5; potuit ymbiesi fulgura et31 tonitrua elicere0 de nubibus i potuit regem Egacum*1'6 de sene facere iuvenem. Carniine Circes'1 'socii Ulixes* conversi sunt6 m-diver-o sas ; ferarum form as et rex Picus7 in volucrem, que' mine .dicitur picus. Quid mirum 1$ Quanta egerunt artibus suis magi in Egypto', qui pene totidem rnira carminibus suis fecerunt, quot Dei famulus Moyses ex virtute Dein exhibuisse perhibetur. Hactenns hec8. . -. . 15 &*i:*'."t&'<- ■■' ■ a) OhVmeaJ.3"; CliSmcn A 3i>; Cumaea (At.): Cumea C7B; eu ea, amRand :«m 2. Bd. Clramaa, A 1. b) aybilla A. 2«. 8« immer; Sibylla.(A l). C3. a) Cholcbis At**; CliolMs A 2»; Cholois B; Choiclila A 3 (korr. eholchls A S>>). chconis, von ipMer Hi. verbitsert chochis, Al; chochis OV>. 2; cochia, korr. colcbis, C 1*. d) nor aeacao amSchlufi dtrZeile tcchsmal x A i; Aeeii Circe (A IJ; clrces (s eclUgt) C 8. e) incrint Al; inlcfc A2»; inicmntA 4». O2i>. f) chumonidej B. e) Halt. B. h) Viiguiil; ulgUH 01». 2*. O.introduxit A 4*, iorr. introduce, OV>. B. k) cibia O3. 1) yporlonetn A 2«j hypor. A ft>>; yper. A1".4». m) ra i B; Bere-cynthiam A 4; iicreclatiain A S; Hereeynth;,"ih>rr. Berec., OS; Serecy, 2»; .- u) oi D. .Tirt; Moyses A S; oxurtato, jtorr. ex virt;, A 1. • . Egrpti.jB: - 1). Ovid. Met;- IV, 205: Abaé&e genetrix pvjlcheriinia Circes. .2) Vgl. Stat. Tliéb. II, 595; Prudent: Contra SyrniK-1,851::si f.'e. ere- — 40 dere. 3). O 3 und Gessin. verweisen auf Eusebius, Consíantiní oratio . ád sanctorum coctum (Minne,' Patrol, lat: VIJI, .456;' Griech. chrisU. Schriftsteller VII, 8. É.GVI, 1S2),-KŠpleé auf Augustinus, JSpist. ád Bom. expos. (Migne 'XX^y^Jfcr'*)'---®*-'4~10:' ültima Cumaei veúit iom. carminis aetas;' .—^ imagnus ab integro . saecloruiň -40 noaoitur ordo, — iam ředit et VirgOj jredeunt Satořnia regna, — iam h nová'progenies caelo demittitnr altó'. -^-Itu rhodp nasceňti puero quo. : ferrea primům — desinet ac toto„surget genš ;áurea mundo, — casta ^ii^fave.'Xuoina: tuus iam.regnat Apollo.'?;. - 5) :Yeřg; Eel. VIII, 70: carmina vel caelo possunt deducBre Lunám/— carmínibuB Ciroe socíob BBBSto,,wt".ülixL • • ■fyJjuónmi'-Ooid.''MetiVl%,lS9f. -7) Verg.Aen. :Vn,.V3ňff.i PicuB, equum domitor, quem ... fecit* avem.'Circe; t^T. v auch Ovid Met. XIV, 320 ff. ~8) Herat; Sat..I;A,M: hactenns haec.