1091. Min 4. Apr. 17. 15 20 148 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORÜM. K. 96, so. missarum sollempnia, quotquot in capella quaque die fuerunt* celebrata, Trina darib fecit nummismata denariorum. Omnibus autem diebus dominicis XII nummos, festis vero apostolicis et in aliis maioribus sollempnitatibus CC offert0 super pixidem sanctarum reliquiarum argenteos. Quamque d fuerit largus, si te delectat, o prudens, scire, lector, 'pelliciam6 episcopalem numquam integrum per annum portabat, sed unam hiemalemf in pascha, alteram estivalem in feato sancti Wencezlai suis capellanis donat; sie et in ceteris donativis largum fiússe scias"1-1. Post cuius obitum anno dominice incarnationisMXCI, IUI.8 non. Maicii Cosmash electus est in episcopum tam a rege Wratizlao quam omni clero ac populo Boemorum, tercio Heinrico imperante1 augusto, sed in Longobardiak hisdem temporibus imperialia tractante negocia. XLHI. Eodem» anno XV.b kal. Maii2, IUI. ieria in secunda ebdomada pasche, combustum est monasterium sanctorum martirum Viti, Wencezlai ^atque Adalberti in urbe Praga".* Eodem anno0 rex Wratizlaus valde iratus est4 contra fratrem suum Cunradum6, quia hisf non in-memor mutue dilectionis favebat parti8 filiorum fratris sui Ottonis, Zuatoplukh videlicet1 et Ottikk, quibua ex-pulsis de paterna hereditate filio suo Bolezlao1 rex urbem Olomuc et alias civitates tradiderat, ubi non longo 25 post tempore in predicta urbe inmatura preventus est *) A 3 fügt hinzu: et in hieme neque nix neque pluvia fuit. a) fuerlnt A1». 2«. 8. B. C1. 2*. b) data, korr. darl, A 2». c) ofíet, torr. offert, Al. ä) qnomque— sciaa fehlt Al*, e) pelUceam A Z; pellicinam Al. f) gemalem A1. g) DU fehlt A 3. h) Cozmas Clb. 2»; Comas A 8b auch 30 tonst. i) imperátora A 8. k) Lombardia C lb öfter. n,48 (Al. 1». 2». 2b bit heredltatia et S. 149, Z. 10. 3. B. C). — a) eodem ' — Piaga am unteren Bande nachgetragen A 2». b) V C ľ>. c) XV. kal. mail wiederholt A3. d) iéhlt A2». e) to A1 ;■ Cuta- AS<*. C2t>; Chunt- A 3b: Conr- die übrigen; Cbomir- *. í) io Al. B*; is cite übrigen. g) patri Al. h) Zvatoplio as Al: Zuatoplic, harr, -pluo *, A2»; Zwatopluk A21»; Zu(w)atopllk sehr oft A 1». C1".2».S. i) fehlt A3. C2. k) Otl(y)k Olb. 2b. 3; Otio A1. 1) Bolezlaus A1. 1) Nach Novotný Ö. B. L, 2,140 ist diese Charakteristik jener Gwmpolds vom heil. Wenzel und Cosmas' selbst vom Herzog Spitihnew, ferner teilweise auch dem Regino nachgebildet; außer einem ganz all- io gemeinen Anklang finde ich keine Berührungspunkte. 2) Die Angaben stimmen nicht zusammen; vgl. meine Studien zu Cosmas a. a. O. S. 681, wo ich die Korrektur IX statt XV vorgeschlagen, die Jahreszahl 1091 aber als richtig beibehalten habe; denn aiif den 23. April 1091 passen alle Angaben. Vgl auch Novotnú G. B. I, 2, 295; ,A. Köster, u Die staatlichen Beziehungen S. 209. Wegen der Kapitäscheidung an dieser Stelle vgl. meine Studien S. 681, N. 1 und die Einleitung. LIB. IT, CAP. XLII. XLIII. 149 fr: '/ / 10 15 morte HI. id. Augusti1. Et quoniam illi* třes fratres, ^o?7'..*' scilicetb Iaromir, Otto et° Cfinradua, quamdiud fuerunt aw.ii. vitales, ita erant unanimes, ut per nullas posset eos iex divellere" artes, et sieut fertur leo2 pertimuisse třes invencos inter se collatis cornibus stan tes, ita numquam aušus est rex invadere buos řratres; postquamř vero vidit solum Cunradum post obitom řratrum ex omni parte fraterno amminiculo privatum, ingressus est cum exercitu Moraviam, ut cum similiter expelleret de provincia, . que sibi sorte ac fnnioulo nereditatis3 et per concessio-nem iure acciderat8 paternam. Ventum erat ad urbem, cui nomen Brinenh-*, ubi rex circumstantibus teřre magnatibus1 disponens obsidionem per girum, dum designat loca, ubi quisque comes tentoria figatk, Zderad1 villicus, sieut erat bomo versipellis, ex obliquo innuens regi oculis iuvenem™ Bracizlaum inter satrapas coram patře suo stantem denotat elogio" confusionis: 'Quoniam quidem', inquiens, 'tuus, o domine rex, natus libenter estate ludlt in flumine et natat, si placet tne maie-stati, iuxta fluvium 0 hac ex parte urbis cum suis pa-piliones ponať. Hec ideo dixit, quodp olim9 in partibus Saxonie, dum meridie natat predictus iuvenis in flumine, hostes ex adversor irruunt et eos invadunt, ut supra retulimus 5. Hoc verbum nimis alte in corde iuvenis" sedit6 et non minus doluit, quam si* toxicata sagitta cor eius vulnerasset. Tristis abiit in" castra et* non sumpsit cibum usque noctisT ad astra. Nocte autem sub opaca turma suorum advocata pandit cordis sui a) bl (bii) A 8. b) fehlt AS. C8. c) féhU AZ.3. d) quam A 1. 30 e) dlvellire, lorr. -ere, Al. f) poeta At. g) acceperatf;J, korr. aedd.. A 2». h) to A 1. C2; B^ynen C 8 (am Bande BninaJ; Byrno, korr. Brynen, C lb; Birnen A 1«; Brnen A 2«. 3. B*; limno 01». 1> ciro. aaatant. t. primatibne B. k) flrit, JbofT. figat, A1. I) Sderad A 2»». m) lnventem, ktrrr. -nem» A 1, n) el. v e í curb o n c A 1: el. carbone A1». 8; carbone •. o) fiiunen A3. C lb. p) quia A 8. q) oculi, korr. von 2. Ed. ollm, A 1. r) avereo, korr. adv., A 1. e) Iti-uens Al. t) fehlt A 2«. n)adl3. t) fehlt A8. . 25 35 1) Im J. 1091; s. meine Studien zu Cosmas II a. o. O. S. 682. — 2koei undatierte Beileidsschreiben an H. Wratislaus aus Anlaß dieser Todesfälle liaben sich erhalten, s. Cod. dipl. regni Bohemiae I, 99, 100, 40 n. 92, 93, woselbst sie zum J. 1090 gesetzt werden. 2) Gessin erinnert an Hist, vitae fortunaeque Aesopi studio löachimi Camerarii, Leipzig 1544, S.mff.: Bavea et leo. 3) Beut. 32, 9: funiculus h.; vgl. auch Esth. 13, 17: sorti et fanioulo tuo. 4) Vgl. meine Gesch. Brünns I (Brünn 1911;, 20. 5) Vgl. oben S. 142, Z. Uff. 6) Sali. 46 lug. 11, 7: quod vevbum in pectus Iugurthae altius, quam quisquam ratus erat, descendit. 150 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORDM. jíla?" vulnera consulens, qualiter in villico ulcisci possit ini-" quo*. Eadem etiam nocte clam raittit ad patruum suum Cůnradumb, dedecus sibi et° a quo sitillatum exponens, quid opus ait0 facto, querit ab eo consilium. At ille: 'Si te', inquit, 'quis sis cognoscis, ignem me non minus quam te urentem extinguere noli timere; negligere laudabile non est'. Non enim latuerat Cůnradum, quod rex bee omnia ageret Zderad per consilium. Cumque nuncius dicta patrui Bracizlao retulisset, favent omnes et assenciunt et quasi a Deo1 sibi datam laudant ducis sententiam, quoniam et ipsi itentidem* prius consuluerant. •Quid multa ? Tota nocte ilia agitur, quod mane peragitur. XLIV. Nam lucescente die Bracizlaus mittit ad pre-dictum villicum demandans ei, ut, ubi sibi* placeret, sěcretum consilii simul ineant. Qui nibil mali suspi-cans accepto comite Drisimirb tantummodo soli0 duo pro-cedunt. Quos ut vidit a longe iuvenis, tantum a suisd prosiliit8 obviam eis, quantum iactus* est lapidis 2; dederat enim suis militibusd signum, ut quando suam cirotecams illius proiceret in sinum, facerent, quod facere derantd. Ubih pauca exprobrans illi1, quibus sepe off en derat eum: 'Quam', inquit, 'pollicitus ;sum, en abrenuncio tibi fidem meam', et avertens equum proiecit in faciem eius cirotecamk. Non1 aliter quam cumm iratus leo erexitn iubas3 et submittens caudam nodo, qui est in extremitate 25 caude, percuciens frontem suam et stimulo, qui est sub cauda sua, pungens posteriora0 fertur in omne quod obstat, ita prosiliunt ilico ex agmine ardentes et armati iuvenes, Nozizlaup et fráter eius Drisikrayq, fxlii Lubo-mirr, et tercius Borsa", filius Olen, atque* frustra fugientemp so Zderad ternis bastilibus alte in aera sustollunt et ut mani- LIB. II, CAP. XL1II. XLIV. XLV. 151 c) et — sit fehlt A 2«. a) in allquo a3, b) Chonr- A 2» auch weiter. d) ldemtidem (idetide) A 3; identidem *. II, 44 (A 1.1». 2a. 8. JJ. C). — a) fehü. A 2»; auf Somit A 1. b) Drys-Al; Dtreymlr .41»; DlBlmir A 3; Dralmlt B; Dursimir, korr. Drlslmir, CI'; Drla-mlr C 2>>. o) illi A 3. d) aula mil. aecesslt, ut Signum possent cognoscere, quod facere se apoponderat. Ubi (das übrige fehlt) AS. e) so AI. C 1". 2b; prosilit die übrigen, t) ictus A 2». _ g) so A1.1«. 2«. 0 2«; chiroth-, korr. cyr., C 3; cyrote-die übrigen. h) uni, korr. un(unde). A 2». i) ei A 2». k) to A 1". 2». C 8»; yroth- C Sc; cyrote- die übrigen. 1) vs AI. m) fehlt A 2». n) erexerit A 3. o) pectora 4 2»; post, sua A3. p) Noz. — fügientem fehlt AI»; Noz(s)Iz(s)law C1.2i> auch tonst. q) Drsikrai A 3; Dy(i)rzkray C1 auch tonst; Drysykray (dwBik-) a 2; Drysimir A 1. r) Lib- C li>. s) Boreas C 1>>. t) at A 3. 1) Liv. I, 54, 3: Tarquinium dono deum sibi missum ducem credere. 2) Iaic. 22,41: avulsus eBt ab eis quantum iactus est lapidis. 3) Lucan. Phars. I,208: mox ubi se saevae stimulavit verbere caudae | erexitque iubam; Ov. Fast. IJ.209: non aliter quam cum Libyca de gente leones. 10 spopon- so 35 20 pnlum in terram deiciunt et calcant equorum pedibus ^ j^7,37" iterum atque iterum vulnerant et affigunt" corpus hnmib telis. Tali morte sue de Summitate rote1 fällax fortuna deiccit s amicum suum Zderad V.° id. Iulii. Comes autem Drisimird iui. 11. pallidus advolat in castra et nunciat* regif, que fuerant* facta. Solus rex meret et plorat eth ömnes iuvenem1 laudant, quamvis aperte laudareknon audeant1. Bracizlaus autem non longe ultra unum monticulum separatim sua io transfertm castra, quem maior pars exercitus et forcior11 bello est secuta. XLV. £lnterea coniunxCunradia nomineb Wirpirk0-2, una mulierum de numero prudentum, inscio marito suo *venit in castra regia/} Que cum nunciata esset regi, 16 convocat4 rex proceres in cetum, et iussa venire stetit" coram regea large perfusa faciemf lacrimis3 et singultibuss Verba interrumpentibus tandem eluetata in vocem sie - esth locuta: 'Haud ego iam digna dici tua, rex pie1, nurus, Supplex ad genua nunc non temere tua veni' et cecidit in faciem et adoravit* regem. Que iussa surgere stetit et ait: 'Nullamk, domine mi rex, his in partibus belli invenis materiam, nullam de prelio binc1 reportas victoriam, bellum plus quam civile 5 geris. At si nos *6 a) affligunt B. b) fehlt A 8. c) v. Id. iui. fehlt A1«. d) Diiatmlr A 1*; Dlsimir a3*; Drsimir a3<: Ii; DIrzimir C 1; üriaiuir C 8. e) nunclant, ton. -at, Al. ti fehlt A2«. g) erant A 1; fnerunt C 1\ h) so A 1; fehlt in dmübriten *. i) luv. Bracizlaum laud. et gloriflcant qu. A 8. k) laudant A 1. 1) audcDt A2». m) tranaferet A1. n) ferocior OS. 80 33,*6 (Al. 1». 8». 8. B. C). — a) Chonr- A2«*. b) fehlt A2». c) Wirb- B auch tontt; WIrp-, korr. Wirb-, A1. d) conv. — rege fehlt A 1. e) iussit eam ven. stetltque AS. f) lacle A2«. 8. Clb. g) singultia, korr. -tibua, A 1. h) loo. est dlcens A 8. i) fehlt A 3. k) nulla rex d. m. his A S. 1) hie A1. • 1) Vgl. S. 97, N. 2. 2) Ihre vermeintliche Zugehörigkeit zum 85 Geschlecht der Grafen von Tengling aus dem Hause der Aribonen uivrd auch durch die Bemerkungen von E. Witte, Geneal. Untersuchungen sur Beichsgeschichte, in Mitteil, des lnstit. f. Österreich. Gescluchts-forschung, Erg. Bd. V, 404 nicht sicherer. Die andere auf die Blistoria Welforum Weingartensis SS. XXI, S. 463 zurückgehende Ansicht, daß 40 Wirpirk identisch sei mit Wilburga, der Tochter des Herzogs Ulrich von Kärnten und der Sofia von Ungarn, erörterte zuletzt A. Hauscher, Über die Familie des Markgrafen Ulrich von Kärnthen und des Herzogs Magnus von Sachseti (Forsch, z. deutschen Gesch. XVIX 1876, 164jf.). Der zweite Name Hilburg (nicht Hildburg) ist nur durth eine Zweifel-i5 hafte Urkunde überliefert (Cod. dipl. Morav. I, n. 20Sy. 3) Verg. Aen. XII, 64: lacrimis . .. perfusa genas; vgl. oben S. 88, Z. 25. 4) Apoc. 7, 11: angeli . . ceciderant .. in facies suas et adoraverunt Deum. 5) Vgl. Ducan. Phars. 1, 1: bella . . . plus quam civilia. 152 COSMAE PRAGBNS1S CHRONICA BOEMORUM. LIB. n, CAP. XLV. XLVI. 153 K. 98, 16. 1091. 1 II 11 et' nostra bona tuis militibus predam esse decernis, in te tua vertis tela, cum fratrem tuum, cui debeasb esse tutela, spoli as rapina cruenta. In Deum vadit, qui suos invadit. Nam quecumque hie longe in tuis finibus spolia queris habenda, ostendam tibi potiora in medio tui regni posita. Nusquam enim melius0 ditaberis4 nece amplius magnificaberis quam in subuibio Pragensi et vico Wissegradensi*. Ibi Iudei auro et argento plenissimi, ibi ex omni gente negociatores ditissimi, ibi monetarii opu-lentissimi, ibi forum, in quo preda habundans superhabun-dat tuis militibus. Aut si te delectat, qualiter Troia arserit1 videre, nusquam magis Vulcanum videbis furentemz, quam cum 8 utramque urbem predictam videaa ardentem. Atqui: "Ilia mea sunt", dicas. lata autem que hostiliter immer. b) erat A 8 e) vWtare .12». d) fehlt B; atque C 1. 2>>. e) neenon A3; vel C.2t>. f) so Ä1.8»; Chonr- A 2» (Chounr- •). g) communl C 3; comltum fidem A 3. h) so A1.1». 8; quod die übrigen i) ob. suum A 2». 3. k) so A 1.1». !». B. C 40 Chonr- A 2»; Cunr-^8»; Chunr--A8b; Chounr-*. 1) fehlt A 2». m) nec non latuit etas, Jcorr. eras, A1; ea» A1». 2». O 2»; eaa, korr. eras, O 1. q) concilio A1. r) Ibi A 2«, 1) EphA, 3: in vinc. p. 2) Gm. 4, 7: Nonne si bene egeris, reeipics, sin autem male, statim in. f. p. aderit? 3) Exod. 14, 13 /yidete m. Dei quae facturus est hodie (vgl. dbm Z. 28); s. auch S. 66, N. 2 WW 154 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. LIB. II, CAP. XLVII. XL VIII. XLIX. 155 K. 99,11. 1091. 10 15 XL VII. Igitur nocte prefata, dum inter principes ea que prediximus geruntur, nostri patroni, videlicet sanctus Wencezlaus et sanctus Adalbertus, visitant in caicere positos et eos nimia afflictione contritos sua sanc-tissima dignatione taliter liberant. Postibus inprimis anterioiibus simul cum ianua erutis, mox ipsius carceris velut ferream posterulam* cum suis vectibus frangunt nec non et cippum, in quo dampnatorum pedes crudeliter constringuntur, fractum forinsecus proiciunt, statimque auribus dampnatorum vox pia insonuit dicens b: 'Hactenus vobis et huic patrie nostra suffragia defuere, quia gratia Dei indigni extitistis0, ex quo bellum hoc plus quam civile1 inter Boemiam et Moraviam principes isti babuere. Sed quoniam gratia Dei et miseritíbrdia et respectus est in sancto3d et electos2 illiua nosque eo dirigimur, quo ipsa respexerit, pro certo nusquam nostri presentia suffra-gando adesse poterit, ubi ilia prius miserando non affu-erit. Quare iam certi de misericordia Dei exurgite, ada ecclesiam' properate nosque nominatim satfctum Wen-cezlaum et sanctum Adalbertům vos absolvisse et pacem apportasse omnibus nunciate.' Qui mox quasi de gravi somno excitati et iams ah vinculis absoluti ad-huc custodibus dormientibus1 liberi exeunt iussaque per-Éciunt. Hac etiam ipsa die aliud item miraculum eni-tuit, quia, ut supra sanctorum martirum revelatio retu-lit, Conraďusk frater regis pacem inter ipsum regem1 et filium eius composnit. Nam antea in tantum discordabantm, ut uter que ab utrimque suspecti, iste ne solio privaretur, ille ne a patře caperetur, valde invicem timerent. Sed ilium par etas iuvenum et maior pars procerum, manu qui-dem promptiores et bello forciores, comitabantur11, istum vero episcopus Cosmas et prepcsiti ecclesiarum omnes-que terre magnates, etate0 provectiores et consilio uti-liores, cum omni militia plebis favebant et nimio affectu venerabantur. Et profecto ilia tempestate post conditam 35 urbem Pragam pessimum facinus patratum3 fuisset, si II, 47 (A 1 bis non affuerit Z. 17. 1«. 2». 3. B. G). — a) portulam A 2». b) i ft) ■ObergtschrUben A1. e) exiatitis O S. d) sanctos dei C e) et ad A 8. f) eccl. dei A 2»». g) etiam, korr. et *, A 2». h) fehll B. I) dor-mitantibuu .4 2». C*. k) to A 1». JS. C; Chonr- A 2»; Cunr- A 3»; Chunr- A Sb; 40 Chounr- *. 1) /ehlt A3. m)discordabantur41»; -bantur, korr. -bant, 2»; diacoidiabantur, korr. discordabant, A 3. n) /chit A S. o) etateque B*. 1) Vgl. oben S. 151, N. 5. 2) Sew. 4, 15: quoniam — mia. est in sanctos eius et resp. in el. illius. 3) Sail. Cat. 18, 8: eo die post cond. urbem Romam p. f. p. foret. 45 ■J 5 BO 1/ non regis" ad votum et populi mo- fňq?' omnem principům tum sancta dignatio beatissimi Wencezlaib et magna miseratio omnipotentis Dei composnisset. , XLVIII. Quod videntes, qui in castris remanserant 8 comites, mittunt ad Bracizlaum dicentes: 'Si tu cre-dulus patri tuo pristinam cum eo redis in gratiam, nos nequaquam credimus ei, quia callidam eius sat* no-vimus astuciam. Plus enim eiua amicicias timemus quam inimicicias. Nam veluti. ursus nec mjnimTim ictum 10 patitur inultum, ita ille numquam cessabit a vindicta, ' donee omnia, quibus eum ofiendimu3, usque ad unum iotab non dimittit inulta. Qua de re° aut nos quovis terrarum abire dimittas cum tui gratia aut nobis-cum ubicumque terrarum alciora queras palatia. Nulli is enim magis" quam tibi no3tro parati sumus servire domino.' Videns autem Bracizlaus6, quia sicut miles sine armis suo officio caret, sic dux sine multibus nec nomen ducis Labet, maluitf cum eis extraneum querere panem, quam solus sine milite cum patre domesticam habere 20 pacem. Nec mora, congregatis omnibus tarn peccoribus . quam mancipiis plus quam duo milia militum cum Bra-cizlao duce proficiscuntur ad regem Pannonicumg. Quern rex Wladizlaus recognoscens cognatum suum15-1 benigne suscepit et concessit militibus eius inhabitare locum 25 qui dici tur Banov* iuxta Castrum nominek Trencin1; locus in mediis silvis atque inm montibus est situsn et nimium aptus atque opimus0 venationibus. Victualia autem et cetera nature amminicula per preceptum regis ab adiacentibus subministrabanturp eis regionibus, ipsum so autem Bracizlaum cum paucis secum rex habuit in deli-ciis aule regalis. XLIX. Anno eodema rege Wratizlao disponente Cosmas a) fehlt C 1»* b) Wencezay A 2« (Wencezlay *). n, 48 (A 1". 2». 3. B. C). — a) aatis C. b) iotha A 2». C H>. 2i»; yot(h)a 35 A 3i>. C 2*. e) qua de re fehlt A 2k d) fehlt A 2". e) WratIz(B)laus A 1». C2i>. í) mavult A2**. g) Pann. Wladizlaum A3. h) aibi A2»*. i) so Al*.3*; Banou A 3^. B. C3; Banon C 2; Ban(i)ow C 1; Banoy A 2»*. k) fehlt A 2». 1) Trenczin C 1; Třeném C 2; atrencin A1». m) qui locus tn inaidiis ailvarum in A3*; locua iusidiis ailvaa in, korr. qui 1. in mediis allvarum in, ASb. 40 n) oonaitu8 B. o) optimua A 3. p) miniatrabantur (autem — adiac. fehlt) A 3. II, 49 (A 1». 2'. 3. B. C). — a) eodem anno A 8; anno dom. incV A 1». 1) Béla I., der Vater des ungarischen Königs Wladislaus imd Andreas I., der Großvater des böhmischen Prinzen Bretíslaw mütterlicherseits, waren Brüder. 156 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. LIB. II, CAP. XLIX. L. 157 1?0&1 e^ecfcusa a^ Pragensem ecclesiam et Andreas1 similiter ad Olomucensem sedem2 per conductum palatini comitis Ra-pothe3 veniunt Mantuamb et presentantur imperatori 1092. tercio Heinrico augusto inchoante anno dominice incarnationis Jan. i. MLXXXXII in0 kal. Ianuarii. Secundad autem nonas 6 8 ' ' eiusdem mensis mediante predicto comite Rapotha sedens in palatio Mantuano episcoporum atque comitum ordine non modico ex ufcroque latere collocate-6 et electis iam predictis episcopis positis in medio diu tacita pulcher cesar pulchra aperit labiaf* dicens: 'Hos fratres 10 ad nos misit noster fidelis amicus Wratizlaus rex Boe-micus, ut secundum canonicam et apostolicam institucio-nem nostra auctoritate eorum confirmemus electionem, quam sine vestro consensu nolumus8 facere difnnicionem.' Tunc presul Monasteriensis5, qui isdem temporibus ve- is nerat de Hierosolimis, surgit et appodians se mense, in qua baculi,'anulih episcopales atque reliquie sanctorum erant posite, ait: 'Periculosum est válde a paucis deštivá, quod multorum6 sanctione confixmatum est. Multi enim interfuimus episcopi, multi et principes im- 20 perii Romani atque apostolice sedis interfuere legati, quando vestro privilegio confirmastis, ut uterque episcopa-tus, Pragensia simul et Moraviensis, sicut fuit ab inicio, ita unus et integer permaneat.' Ad hec cesar ait: 'Sine modo, ut, quod me1 meus amicus rogatk, 25 faciam; de bis autem postea1 tempore in suo discutiam.' Et statim desponsat eos 1 anulis ad singulas ecclesias dans eis pastorales virgas. His ita peractis iussi sunt ambo episcopi redire Veronám m et ibi expectare, donee patratis regalibus negociis palatums comes Rapotha so iterum reduceret eos secum11 ad patriam. a) est el. .a 8. b) Mantouam B. C; Mant(h)owam AS. c) III (in?) B. C 3*. d) pridie A 3»; in crastino autcm mediante (dat ůbrige fehlt) A I*, e) collect» A 2»; collato AS. f) lab. ap. C U*; aperuit lab. AS. B. CS; ces. talia locutus est verba :hoa A 1». g) noluimus A I». B. C 3. h) et amili A S. 85 i) fehlt A 8. V) rogavit am. A 2»»; rogat am. C 2b. 3. ]) fehlt C 2b; post A 2»; . suo tempore (71»*; suo temp. (In suo fehlt) A 2». m) to A3". B; Wer-die übrigen *. n) fehlt A 2«. 1) Sein Todestag, 22. Mai, ist verzeichnet im Neerol. Bohem. S. 12. Für die Bedeutimg von similiter vgl. M. Hein, Die Besetzungsform des io Bistums Olmütz (Jahresbericht der I. deutschen Staatsrealschttie 1911/12), S. 13. 2) In Gesch. Mährens 224 sprach ich die seither melirfach angenommene Vermutung aus, daß der früher (S. 146, N. 2) genannte Wezel mit diesem Andreas identisch sein dürfte. 3) Vgl. oben 8. 124, N.l. 4) Ps. 50, 17: domine, labia mea aperies. 5) Erpo, « 1085—1097. 6) Soll. lug. 8, 2: periculose a paucis eini, quod multorum esset. ^ r . . , ÍL 100, as. L. Interea sinister rumor nostras diverberat1 aures 1092. regem Wratizlaum XVIIII. kal. Februarii2 migrasse ad Jan. u. Christum et eius fratrem Conradum" successisse in principátům. Qui statim cursorem mittit ad imperatorem 5 et promittens ei pecuniam rogat cassarib episcoporum electionem, quorum supra0 fecimus mentionem3. Sed cesar magis consulens iusticie quam iniquitatis consentieňs pe-eunie: 'Quod feci', inquit, 'feci, nec possum meum mutare factum'. Tristis abiit legatus nomine Wiclind, quia 10 non obtinuit, quod peciit ex parte ducis. Episcopi vero secundum iussa cesaris morati sunt Veroně0 usque ad Febr.i. ■ inicium quadragesime expectantes reditum et conductum predicti comitis Rapothe'. Post hec advenientes Pragam in ipsa die palmárům suscepti sunt a clero et uénn. 15 populo honorifice et adeunt ducem Conradum in urbe Bólezlau III. feria eiusdem ebdomade. Quos dux« iam mutato animo benigně suscepit et celebravit cum eis pascha Jí** 28. in urbe Wissegrad. Et in ipsa pasche ebdomada circa kal. Apr. 1. Aprilis descendit* maxima nix et tantum inhorruit frigus 20 mixtum cum glacie, quantum raro in media contigith ,hyeme. Gesta autem huius1 ducisk non habemus plurima ad seribendum, quia post VII menses et dies XVII1 eodem anno quo suscepit ducatum VIII.m id. Septembris 5 Sept. e. cum vita11 amisit. Cui successit iunior Bracizlaus, quem 25 advenientem in urbem Pragam letis choreis per diversa compita dispositis tam puellarum quam iuvenum modulantium in° tibiis et timpanis et per ecclesias pulsantibus campanis plebs letabunda suscepitp. Ipse autem Cosmas episcopusq cum clero et magnifica proces-so sione suscipiens eum in porta civitatis ante templům sancte Marie6 deducitr ad solium, et secundum ritům \ II, 50 (A 1«. 2». 8. B. C). — a)toA 1». B. C; Chonr- A 2»; Cunr- A8«; Cmmr- A 3i>; Chounr- *; am Band von alter Hand: de R., de wr. rege A 8». b) cessari Al". C2b; cesBarl, korr. cass-, A 2». c) fehlt AS. d) Woolln A 2»»; Wiczlin 35 AS. e) Wer- A1». 3>\ O 1. 2». 8. f) fehlt A 2». g) dux Cunradus (Chunx-) A3, h) continglt O 2b. s. i) fehlt A2*. k) C(h)unradl A 3; Conradl C 8. 1) XVI A 8; et dies XVII fehlt A 1». m) VUII A 2». n) vita (cum radiert) AZ*. o) ctf .'J radiert AS* (in fehlt*). p) susciptt C 1". 2. q) fehlt C 3; electus C 1». 2. r) duett A 8"; deduxtt C 8. *0 1) Verg. Aen. V, 503: d. auras. 2) Das gleiche Tpdesdahim nennt auch das Neerol. Bohem. 8. 9; vgl. meine Studien zu Cosmas II a. a. O. S. 683. 3) Vgl. oben S. 156, Z. 1. 4) Vgl. Isai. 55, 10: descendit itnber et nix de-caelo. 5) Neerol. Bohem. S.U. 6) Nach Tomek, Gesch. der Stadt Prag I, 14 eine Kirche auf der Burg; nicht, *5 wie Pälacky annahm und Köpke wiederholte, die Teinkirche in der Altstadt. 158 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. LIB. II, CAP. L. LI. LIB. III. 159 K. 101,2, 1092 Sept. 14, huius terre ab universis comitibus et satrapis eat in-tronizatus dux iunior Bracizlaus XVIII. kal. Octobris. LI. Eodem anno facta est eclipsis solis XII. kal. Octo-Oct. i. bris, VI. feria post meridiem1. Eiusa inb kal. Octobris quidam pseudoepiscopus nomine Rötpertus0 veniens in 5 . banc terram referebat se in Wasconiaa provincia Kavel-lonam8 multis annis rexisse ecclesiam; et quoniam reco-gnovit eum fráter n oster OzzeF, qui et Asinus 2, et eum olim episcopizasse perhibuit, quando de Ungaria secum iter agerete Hierosolimam, dux Bracizlaus et Cosmas ie electus gratánter11 eum recipiunt et divinum officium sive cursum3 episcopaliter ageie permittunt. Quid März, multal Multas ecclesias consecrat, multos mense Marcio clericos ordinat et in cena Domini sacrosanctum crisma Ápr. i7. exorcizat*. Ad quem quidam in pascba venit clericus, 15 nimirum sui erroris conscius, et nescio quid sibi clam innotuit. Mira res, nec dux nec electus impetrare potuit, ut saltern ^arvo tempore ibi staret, quin in ipsa ebdomada pasche cum festinatione tenuisset viam versus Saxo-niam. Postea vero cum innotuisset, quod pseudoepisco- 20 pus fuisset, mittuntk unum ex Latinis nomine Con-stantium1 in Wascomamm, per quem Kavellone" ecclesie nomine Desiderius * presul demandat litteris, quod illa ecclesia numquam habuisset episcopum nomine Rötper-tum°. TMiserunt etiamp ad papam« dementem eius con- 25 sulentes"auctoritatem, Quid sit opus facto rerum in discrimine5 tanto?| 11,51 f4 1».2«.3. JB. CJ. — a) eiusdem ainlis. b) III. (in?) JB. c) so 4 2» (Routp- *); Rutp- 4 3. B; Rupertns 41». 0 3; Rdp- Cl»; Rotb- Cl>>: Rotpert- C 2; Rodpertus Ann. Saxo SS. VI, 728, S. d) so A 3; Wassk- C 2b; 30 Vask- A 1». B. C 1», 2«. S; Vaac- A 2«. C lb*. e) Kaw- C V>; Kawelon- C 2»; Kawellonhem C 2b. f) Ozel A 2"*; Ossel C 1. g) perageret übergeschrieben O 3. h) fehlt A 3. i) conflcit et exorc. A 3. k) mittit A 3. 1) fehlt C 2; Con-stantinum A3. m) so A3. Cľ>: Wask- 4 1». C 2. 3; Vase- die übrigen ». n) Kaw(u)allone{ae) Al. B. *; Kawalone 4 2». C2; KavaU- C 1»; Kauell-4S; 35 Kauueil- Cl>>. o) so 4 2» (Routp- •); Rutp- A3. CS; Sup- 4.1». B; Rdp-Cl»; Rot- Cľ; Rotpert- C 2. p) etlam et A 3. q) papám nomine A 2»*. 1) Die Daten stimmen-nickt überein, da im J. 1092 der 20. September auf einen Montag fiel. Von einer Sonnenfinsternis am Freitag, den 23. September 1093 spricht das Chronicon Bernoldi (SS. V, 457/; *o der Satz dürfte daher nur an falscher Stelle eingerückt sein, vgl. meine Studien zu Cosmas II, a. a. O. S. 683, N. 1. 2) -Das Neerol. Bokern. S. 11 verzeichnet zum 15. April: Asinus (bei Döbner irrtümlich: Isinus,» eanonicus. 3) Vgl. über diese Bedeutung von cursus Thes. ling. lat. IV, 1539, Z. 41. 4) 1082—1095. 5) Verg. Aen. I, 204; post 45 tot discrimina rerum; IX, 210: discrimine tali. i 20 •J r, Quibus ille remandans iussit ecclesias ex integro reconse- K. 101, s crare, baptizatos crismate pseudoepiscopi non rebapti-zari», sed tantum confirmare, similiter ordinatos non reordinari, sed solummodo inter ordinandos stare ad ordinationemb et per solam manus inpositionem1 reci-pere benedictionem. fSicque inflicta ab koste vulnera matri ecclesie curata Sunt antidoto iusticie, statum fidei catbolice regente papa tercio demente, lesu Christo domino nostro cum Patre et Spiritu sancto regnante per omnia secula0 seculorum. Amen. ■ Siste gradum2, Musa, chronicis es iam satia usa. Carmine1 complete die, lector amice6-3, valetod.JJ EXPLICIT* LIBER SECUNDUS DE CHRONICIS BOEMORUM'. '* INCIPIT* APOLOGIA EIUSDEM DECANI SUPRA PRETITULATI IN TERCIUM LIBRUM ITENTLDEMb OPERIS». Iam pietate Dei promissa favente peregi *, Me quecunque reor fore pollicitum tibi, lector0. Iam de retro aotis causis 5 sive transcursisd teniporibus pauca ltegino 892. ex multis commemoraus hystoriam B mee narrationis usque ad temporaf ducis Bracizlai iunioris perduxi. Quare autem opere precimn duxi iam ab instanti opere cessare, non est ab re. Nam de modernis bominibus Bive temporibus utilius est ut omnino taceamus, quam loqúendo veritatem, quia Veritas semper parit odium6, alicuius rei inourramus dispendium8. Si autem a veritate deviantes aliter 35 quam se res habenth scripserimus, cum pene omnibus note sint cause, nihilominus adulationis et mendacii notam inci- a) rebaptizare B. b) ordinem A3. c) regn. in aecula i2'. d) caim. — val. fehlt B. e> amico A3. f) expl. — Boera. fehlt A1»; expl. secundus Uber in cronica Boh. C 2. Apologia (A 1». 2». 3. B. G). — a) Inc. — operis fehlt A1»; Inc. . .. snpta titulati in terc. libr. eiusdem operis 4 3»; apollogia (ine. fehlt) . . . decani in III. libr. chronioornm A 3«; ino. apol. (das übrige fehlt) B; supra und in — operis fehlt C2«; inc. apol. in terc. IIb. elusd. deo. pratensis prettt. etc. C2b. b) so Cl»; ittendidem 4 2»; itend. Cl*>;