DDE. I. 200, 201 335 Lisga, tarn a sua quam ab omnium successorum suorum regum et imperatorum donatione sine omni contradictione iure beneficiali possidere deberet. Verum quia supra-nominatus nepoa noster Heinricus dux Bauwarie et Saxonie pretaxatum predium in Einbike situm hereditario iure nunc possidet et a prefato comite Vtone et uxore eius s Beatrice consangmnitatis suecessione originem ducere perbibetur, ex divi patris et antecessoris nostri Cünradi imperatoris institutipne, que tamquam divinum oraculum invariabilis et perennis stabilitatis meretur Privilegium, nos eius vestigiis inherentes sepedicto nepoti nostro Heinricho duci, beredi videlicet comitis Vtonis, comitatum suum et forestum in montanis Harz lege in perpetuum valitura in beneficio eoncessi- lo mus et omni corroborationis nostr§ munimine confirmavimua, ut tam ipse quam om-nes utriusque sexus sui heredes eadem sepedicta beneficia, comitatum videlicet et forestum in montanis Harz, perhenni immutabilitate teneant et possideant. Quod ut verbis credatur et omni evo inviolabüiter observetur, presentem inde paginam con-scribi et aurea bulla nostra signari iussimus adbibitis ydoneis testibus, quorum nomiria is hec sunt: Wicmannus Magdeburgensis arcbiepiscopus, Hartwicus Bremensis archi-episcopus, Bruno Hiltensheimensis episcopus, Albertus marchio, Fridericus dux Sueuo-rum, Detericus marcbio, Fridericus palatinus comes de Witelinesbacb et frater eius Otto iunior, Fridericus palatums comes de Sumerscheburcb, comes Heinricus de Witin, comes Otto de Rabensbereh, Florentius comes Hollandie, comes Bertolfus de Andebse, 20 comes Boppo de Blanchenburch et filii sui Cünradus et Sigefridus, Lutolfus de Dassele frater cancellarii, Marquardua de Grumbach, Lutbardus de Meineresheim, Heinricus de Wida, Lupoldus de Hirzberch. x Signum domni Friderici Romanorum imperatoris invictissimi. | (M.) Ego Reinaldus cancellarius vice Arnaldi Magontini archiepiscopi et archicancel-25 larii recognovi. Dat. Goslarie kal. ian., indictione VIa, anno dominice incarnationis M°C°LVII, regnante domino Fridericho Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius VI0, imperii vero III0. {B.D.)D> 201. 30 Friedrich verleiht dem Herzog Vladislav von Böhmen und dessen Nachfolgern das Recht, an bestimmten Festtagen einen Kronreif zu tragen, spricht den Bischöfen von Prag und Olmütz das Recht der Königskrönung zu und bestätigt dem Herzog den von dessen Vorgängern erhobenen Zins aus Polen. 1158 Januar 18, Regensburg. 35 Original im Staatlichen Zentralarchiv zu Prag, Kronarchiv (A). Baibin, Miscell. hist. Bohem. dec. I, lib. VIII, p. 3 n° 4. — Lünig, BA. 6", 3 n° 1. — Boczek, CD. Moraviae 1, 267 n° 291 aus A. — Jirecek, Cod. iur. Bohemici 1, 26 n° 16. —■ Mon. Germ. Gonst. 1, 236 n° 170 aus A — Weizsäcker, Quellenbuch zur Gesch. der Sudetenländer 1, 108 n° 54. •— Friedrich, CD. regni Bohemiae 1, 176 40 2 00. b) Bas Faks. in Orig. Ghielficae d, tob. 13 zu 428 bietet eine Abbildung der damals offenbar noch tadellos erhaltenen Cfoldbuüe. ,336 FRIEDRICH! 1158 vfi 180 aus A. — Hrubý, Archivům coronae regni Bohemiae 1, 4 n° 2 aus A./~ Bruche in der Pulkava-Chronik: Ludewig, Rel. manuscrvptorum 11, 272 n° 64; Dobner, Mon. hist. Bolem. 3, 171 = Köhler, CD. Lusaüae 1, 21 n° 10; Pont. rer. Bohem. 5, 91. — Simonsfeld, Jahrbücher 1, 601. — Böhmer Reg. 2386. — Erben, Reg. Bohem, et Morav. 1, 131 »° 295. — Dobenecker, Reg. 2, n° 170. — Ross, 5 Archiv Koruny České 2,5n° 1 (mit weiteren Angaben über Drucke und Regesten). —, Stumpf Reg. 3795. Nach Vinzenz von Prag (Mon. Germ. SS. 17, 667) erfolgte die Erhebung des Herzogs zum König, die der böhmische Geschichtsschreiber als Kundmachung des Ergebnisses geheimer Verhandlungen bezeichnet, bereits am 11. Januar 1158. Die Ur- i0 künde darüber wurde erst eine Woche später ausgestellt, ähnlich wie man 1156 zu Regensburg das Privilegium Minus am 17. September ausgefertigt hatte, obgleich die feierliche Rechtshandlung, die den Streit um das Herzogtum Bayern endgültig beilegte, schon einige Tage zuvor vollzogen worden war. Inkarnationsjahr und Indiktion wurden um eine Einheit zu niedrig angegeben. — Nach Kanzleidiktat geschrieben ib von RD. Die Arenga, die nicht dem Cod. Udalrici entstammt, sondern offenbar selbständig formuliert ist, verknüpft in sehr charakteristischer Weise römischrechtlich-antikisierendes mit biblischem Sprachgut; zum ersteren sind Wendungen wie tarn lege natur§ quam scripta, in amministratione imperii et rei publice, zu rechnen, zum letzteren vgl. Anm. 1 und 2 sowie Fichtenau in den Mitteil, des Instituts 20 Erg.Bd. 18, 88n°166. Auffällig ist es, daß Vladislav im Text als dux angesprochen wird, obwohl es in dem Bericht Rahewins, Gesta Friderici III, 14 (13), ausdrücklich heißt: ab imperatore ac imperii přimis ex duce rex creatur; er wird auch in den Zeugenlisten der Diplome von nun an selbstverständlich immer als König bezeichnet. Die Mitwirkung der Reichsfürsten, die bei der Rangerhöhung eines ihrer 25 Standesgenossen erforderlich war und daher durch eine sententia principům ausgesprochen zu werden pflegte (vgl. D. 151), wird in unserem Diplom nicht erwähnt. Die Verleihung des Kronreifs erscheint hier vielmehr ausschließlich als kaiserliche Gnade. Sie erfolgt beneficio imperialis exeellentie, doch stellt sie keinen lehenrechtlichen Vorgang im engeren Sinne dar, da Böhmen weiterhin den Charakter eines 30 Fahnenlehens behielt. Der Verfasser der Urkunde haue nicht lange vorher auf dem Reichstag zu Besancon die Diskussion darüber miterlebt, ob und in welchem Sinne das Kaisertum als beneficium aus der Hand des Papstes angesehen werden dürfe. Die Beschränkung des Rechtes, den Kronreif zu tragen, auf gewisse Kirchenfeste erinnert an analoge Bestimmungen in den päpstlichen Pallienverleihungen. In der Tat 35 hat Rahewin nicht unrecht, wenn er das Diplom als privilegium de usu diadematis aliisque regni insignibus bezeichnet; von den letzteren ist allerdings nicht ausdrücklich die Rede. Vgl. Appett, Böhmische Königswürde und staufisches Kaisertum in: Aus Reichsgeschichte und nordischer Geschichte. Kieler Histor. Studien 16, 161 ff. Der Anspruch der Přemysliden auf eine Zinszahlung aus Polen geht auf die Zeil 4o Herzog Břeiislavs I. (1054) zurück: vgl. Cosmas in Mon. Germ, Script, rer. Germ, nova series 2, 101: urbs Wratizlau et alie civitates a duce Bracizlao reddite sunt Poloniis ea conditione, ut quam sibi tarn suis successoribus quingentas mareas argenti et XXX auri annuatim solverent. — Auf dem Rücken saec. XIV: Friderici imperatoris, quod ad episcopos Pragensem et Olomucensem spectat Corona- 45 cio vel alterum ipsorum, quod quinque diebus uti potest rex Corona, quod Poloni obligantur dare tributům regi Bohemie. Vgl. auch die archivgescMchtlichen Be- / w DE I. 201 337 merkungen, die Hrubý seiner Edition vorangeschickt hat. Über die verfassungsgeschichtliche Problematik hat Fiala in den Mitteil, des Instituts 78, 167 ff. eingehend gehandelt. (C.) x In nomine sancte et individue trinitatis. Eridericus divina favente clemen- ~ tia imperator Romanorum augustus. x Cum tarn lege nature. quam scripta bonům1) operari moneamur ad omneš1*, precipue eos, qui in amministratione imperii et rei publicg veraci consilio et indefesso laboria studio nobis assistunt et pro gloria im- perii propaganda strennuissime decertando nrnnihus iniTnioorimn incursibus et quibus-libet periculis sese obiciunt, specialis prerogativa,^honoris "sublimare dignum diiximua. c( ut de vixtutum premiis et gWia corone diffidere non debeant, qui2> legitime certave-_ rint2'. Noverit igitur omnium Christi imperiique nostri fidelium tam presens etas quam successura posteritas, qualiter nos Wadizlao illustri et strennuissimo duci Boemorum ob insignia servicii ac devotionis tarn eius quam omnium Boemorum merita honoris insigne, quo avus et ceteri progenitores eius duces Boemie. beneficio imperialis excellen-15 tie. ceteris ducibus preminebat a>, drcujiim_videlicet gestandum concessimus et per eum & omnibus successoribus1") suis in perpetuum. Decernimus itaque et inrefragabili lege statuimus, ut liceat prefato duci Boemig Wadizlao illis temporibus, quibus nos cpronam (J) et^diadsma^gjorie^pojtami^ in nativitate domini videlicet et in pascha et in penthe-costen circulum portare et amplius in festivitate videlicet sancti Venzelai et sancti 20 Adelberti eo, quod illas sollempnitates propter patronos suos maiori reverentia et celebritate tota Boe[m]ia veneretur. Sicut itaque cebratioc> et imjositio_corone nostre (5 non debet fieri nisi per manus archiepiscoporum et episcoporum, ita prefato duci Boemi§ a nullo hom[in]um circulus imponatur nisi a dilecto nostro Daniele venerabili (3g> Pragense episcopo et Iohanne Olumucense episcopo eorumque successoribus. Quod-25 si forte Olumucensis defuerit, nichilominus Pragensis pro sede et dignitate excellentiori vices compleat amborum. Similiter autem Olumucensis, si forte Pragensis defuerit. Ad h§e predicto duci Boemi§ et successoribus eius addimus et concedimus censum de terra Polonie, quem antecessores eius duces Boemie a Polonia retro temporibus acci-^ pere solebant. Ut autem hec nostra donatio et constitutio supranominato duci Wadiz-3o|~lao karissimo nostro eiusque successoribus omni tempore rata et inconvulsa permaneat, presentem inde paginam conscribi et sigillo nostro insigniri iussimus adhibitis ydoneis testibus, quorum nomina hec sunt: Eberhardus Salzburgensis archiepiscopus, Wicman-nus Magdeburgensis archiepiscopus, Hertwicus Ratisbonensis episcopus, Eberhardus Bambergensis episcopus, Cůnradus Patauiensis episcopus, Otto Erisigensis episcopus, 5 Daniel Pragensis episcopus, Heinricus dux Austria, Eridericus dux Sueuorujjft, Ludewi-cus lantgravius Duringie, Adebertus marchio Saxonie, Otto marchio Missenensis, Otto et Eridericus palatini comites. x Signum domini Friderici Romanorum imperatoris invictissimi. x (M.) Ego Reinaldus cancellarius vice Arnaldi Magontini archiepiscopi et archicancel-laria) recognovi. (SI. 2.) Dat. Ratisbone XV kal. febr., indictione Va, anno dominice incarnationis M°C°L°VII°, regnante domino Eridericho Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius VI°, imperii vero III0. — 201. a) A b) versehentlich zweimal geschrieben o) A statt celebratio. 45 1) vgl. Gal. 6, 10 2) vgl. 2. Tim. 2, 5. MGH. Diplomata X. 22