570 CORNELII TACITI ANNALIUM quaeque muris ambirentur. ea ex utilitate acccpta dccorcm quoque novae urbi attulere. erant tarnen qui crederent veterem illam formám salubritati magis conduxisse, quoniam angustiae itinerum et altitude- tectorum non perinde solis vapore perrumperentur: at nunc patulam latitudinem et s nulla umbra defensam graviore aestu ardescere. (44) et baec quidem humanis consiliis providebantur. mox petita dis piacula, aditique Sibyl-lae libri, ex quibus supplicatum Volcano et Cereri Proserpinaeque, ac propitiata luno per matronas, primum in Capitolio, deinde apud proxi-mum mare, unde hausta aqua templům et simulacrum dcae perspersum 10est; et sellisternia ac pervigilia celebravere feminae quibus marili erant. sed non ope humana, non largitionibus principis aut deum placamentis ,,f ;.5< f /A^Wv>> ■•• * 6. petita a dis M. Correxit I. Fr. Gronovius. — 7. proserpineque M. — 9. Habet perspersum M , non prospersum, ut Edd. ante Bekkerum. — 10. Habet scllistornia M, non lectisternia, ut e Cod. Reg. Ed. Spir. edebaut ante Ryckium. — 11. dm cum lin. M. ambirentur] Communio parietum iam olim Yelila ; legeque XII. Tabularum sancitum, ut spatium inter dnmus insulasve in latitudinem duos pedes et semisscm patcret ad liberiorem circuincundi facultalem. AM-BITVS PAIUETVyi SESTEHTIVS PES ESTO. Brot. Cfr. Dirksen XII. Tafeln p. 465. — accepta] grata vulgo, ut 6, 43 : acceptius in vulgum. — angustiae] ut in omnibus antiquis oppidis Italicis, etiam Pompeiis; et quidem propter causas hie allatas; quo solis radii arcerentur, plus umbrarum praeberetur. 44. petita dis piacula] his per exege-sin adduntur vv. aditique Sibyllae libri, ad indicandum, quanam ratione petita sint ilia. Walther quidem ac Duebner praetu-lerunt Med. lectionem petita a dis, sed minus hoc concinnum, quoniam bis idem satis moleste diiissct: «petivere di piacula per Sibyllae libros aditique hi sunt.» Im-mo pars provisionis, quam memorat, haec quoque erat, ut piacula ad dcos placan-dos anquirerentur. — hausta aqua] Deo-rum et tcmpla et simulacra vel marina vel fluvtalili aqua perspergi aut lavari sole-bant ; ut Vestae aquis ex fonte Camena-rum hauslis. (Ovid. Fast. 3, 12.) Notissi-ma autem lavalio Veneris Verticordiae et Matris Deum vel ex Ovid. Fast. 4, 136. et 337. Rcperti. — sellisternia ] Quae deabus Gcbant, lectisternia diis; ut viri in lectis discumbentcs , feminae sellis in-sidentes coenabant, sic deorum dearum-que statuae in lectis sellisve ad aras lauiis- simis cibis oppletas admovebantur. Ddebx. Locus de hac re praecipuus est apud Val. Max. 2, 1, 2: Feminae cum viris cuban-tibus sedentes coenabant, quae consuetudo ex hominum convictu ad divina penetravit; nam lovis epulo ipse in lectulum, luno et Minerva in sellas ad coenam invitantur. Quod genus severitatis aetas nostra dili-gentius in Capitolio quam in domibus suis servat. Vocabulum ipsum vix praeterea reperitur nisi apud Festům p. 298. Mall.: soliar sternere dicuntur, qui sellisternia habent, id est, qui sunt axowxai dearum; et in Glossis Cyrilli : sellisternium , aeX-XdoxQooatg. Cfr. Chimentelltus de honoře bisellii in Graevii Thcs. Ant. VII. p. 2148. — sed non ope humana] Haec et quae se-quuntur transcripsit rursus Sulpicius 2, 29: ISeque ulla re Nero efficiebat, quin ab eo iussum incendium putarelur. Igitur verlit invidiam in Chrislianos actacque in inno-xios crudelissimae quaestiones ; quin et novae mortes excogitatae , ut ferarum tergis contecti laniatu canum interirent. Ululti crucibus affixi aut [lamma usti; plerique. in id reservati , ut, cum defecissct dies, in usum nocturni luminis urerentur. — per (lagitia] quae ob suspectissimas illas áydxag (carilatis convivia) Christianis ab adversariis affingebantur. Atrocissima quaeque crimina propterea in eos collata ita complectitur Tertullianus Apolog. 7 : Dici-mur sceleratissimi de sacramento infanti-cidii et pabulo inde, et post convivium incesto; quod eversores luminum canes, lenones scilicet, tenebras, turn et libidi- LIBER XV. Cap. 43. 44. 571 decedebat infarnia, quin iussum incendium crederetur. ergo abolendo rumori Nero subdidit reos, et quaesitissimis poenis affecit, quos per fla-gitia invisos vulgus Christianos appellabat. auctor nominis eius Christus Tiberio imperitante per procuratorem Pontiům Pilatum supplicio affeclus erat; repressaque in praesens exiliabilis superstitio rursum erumpebat 5 non modo per Iudaeam, originem eius mali, sed per urbem etiam, quo cuncta undique alrocia aut pudenda confluunt celebranturque. igitur primum correpli qui fatebanlur, deinde indicio eorum multitude- ingens, haud perinde in crimine incendii quam odio humani generis convicti sunt, et pereuntibus addila Iudibria, ut ferarum tergis contecti laniatu canum ie interirent, aut crucibus affixi, aut flamraandi, atque ubi defecisset dies, 2. ques. M. — paenis M. — 3. christus tybcrio M. - 5. exitiabili M. — rursu M ; rursus B. - 0. iudeam M. - 7. primum M : primo B. — 9. pinde cum p cau-dato (proinde) M. — coniuncti M. Emendatum iam in Mss. et Edd. Yett. num impiarum invcrecundiam procurcnt. — Christianos] «Sive Chrestianos , utscripse-re per Inscitiam illi. Quod nomen ortum demum observo imperio Claudii cxtrcmo. Suidas in Xgtoxccivoi. (Ed. Gaisford II. p. 3930. A.) : 'Eni KXavöiov ßaaiXitog 'P rov ßeßajuuivov xal rjffijfxi-vov , róxe v.ců iaxi no ovxi xai v.aXílxu.1 'IovdaTog. Ait rov ßeßufxusvov. Qui ergo tincti et baplizati praeter Christianos?» (At aliter et quidem rectius Arriani inlerpres in Ed. Paris. 1840. eiplicat ver-tens ilia disciplina tincti. Cfr. Ern. ad Suet. Claud. 25.) «Suetonius Claud. 25: ludaeos impulsore Chresto assidue tumul-tuantes Roma expulit.n Líps. De nomine Chrestus vide Lactant. D. Inst. 1,4,7. — Pontiům Pilatum] Qui sextus procurator ludaeae cum potestate praesidis fuit. Io-sepbus 18, 3. Lips. Pilatus missus a Tiberio anno imperii XIII. post cxaclos mu-neris sui male gesii decern annos a Vitel-lio, Syriac praeside, Romain purgandi sui causa ire iussus, deinde a Caligula in exilium pulsus. Iosephus 18, 4, 2. Euseb. H. EccI. 2, 7: ovx dyvoetv 3h a^cov, cog xai avxóv ixslvov rov izl rov aa>xij-Qoq IhXáxov xatá Tďiov - - Tooa.vxo.ig xsQixsoetv -Aaxéxsi Xóyog ov/ucpoQCiig, wg i§ dvdyv.rjg cpovcvxřjv éavxov xctl xiuiúodv civxóxčLna ysvéotui. — exitia-bilis superstitio] Tlin. Epp. 10 , 97 : Nihil aliud inveni quam superstitionem pravam et immodicam. Sic in Epištola Vienncn-sium et Lugdunensium apud Euseb. II. E. 5,1. extr. gentiles de Christiani! : isv^v riva v.ců. v.aivfjv rjt.t.ív tiadyovat %Qq-oxttav. — in crimine] Sic Cic. de Idy. 2, 10 : oslendere, si quo in pari ante pecca-to convictus sit. pro Snila 30: quoties quisquam est in hoc scelere convictus. — odio humani generis] Incredibiliter haec interprelatus cstZyro, professor Bcmensis : apropter odium, quo in eos euncti fere-bantur, ut incendiarii condemnati sunt.n Immo eadem est mens Taciti, quam H. 5, 5. expressit de Iudaeis: Apud ipsos fides obstinata , misericordia in promptu , sed adcersus omneš alios hostile odium. Indicia autem huius odii videbantur Roma-nis Chrislianorum abstinentia a spectaculis, a diebus festis , a sacriBciis et viclimarum carnibus ac similia. — flammandi] flam-mis deslinati. — atque] .Mirum est Erne-stium v. atque deletum voluissc , ante v. hortos Iranspositum Doedcrleinius ; hor-ribilem quippe huius supplicii modum per epexegesln sequentia indicant, quasi dixis-set: «non simpliciter in rogo usti sunt, sed induti tunica ilia molesta (Martial. 10, 25. luven. 8, 235 ) cera yel pice ob- 4 j ., ó A A f\ ■ v 572 CORNELII TACITI ANNALIUM v*.< » in usum noclurni luminis urerentur. hortos suos ei spectaculo Nero ob-tulerat, et circense ludicrura edebat, habitu aurigae permixtus plebi vel curriculo insistens. unde, quamquam advcrsus sontes et novissima exem-pla meritos, miseratio oriebatur, tamquam non utilitate publica sed in 5saevitiam unius absumerentur. Jl(45) interea conferendis pecuniis perva-stata Italia, provinciae everamr-sociique populi ct quae civitatium liberae vocantur. inque earn praedam etiam di cessere, spoliatis in urbe templis, egestoque auro quod triumphis, quod votis ononis populi Romani aetas prospere aut in mctu sacraverat. enimvero per Asiam atque Acbaiam non 10 dona tantum sed simulacra numinum abripiebantur, missis in eas provin-cias Acrato ac Secundo Carinate. ille libertus cuicunque flagitio promptus; bic Graeca doctrina ore tenus exercitus, animum bonis artibus non in-duerat. ferebatur Seneca, quo invidiam sacrilegii a semet averteret, lon- LIBER XV. Cap. 44. 45. 46. 573 ginqui ruris secessum oravisse, et postquam non concedebatur, ficta va-letudine, quasi aegcr nervis, cubiculum non egressus. tradidere quidam Yenenum ei per libertům ipsius, cui nomen Cleonicus, paratům iussu Neronis, vitatumque a Seneca proditione liberti seu propria formidine* dum persimplici victu et agrestibus pomis, ac si sitis admoneret, pro-s fluente aqua vitam tolerat. (46) Per idem tempus gladialores apud oppidum Praeneste tentata eruptione praesidio mililis, qui custos adesset, coerciti sunt, iam Spar-tacum et vetera mala rumoribus ferente populo, ut est novarum rerum cupiens pavidusque. nec multo post clades rei navalis accipitur, nonbelloio (quippe haud alias tarn immota pax): sed certum ad diem in Campaniam redire classem Nero iusserat, non exceptis maris casibus. ergo guberna-torcs, quamvis saeviente pclago, a Formiis movere; et gravi Africo, dum 1. usu M. Correxit Puteolanus. — 2. aurige 91. — 3. circulo M. Ex Agr. cor-rexit Ryckius. — quanq. MB. — 4. tanq. MB. — 5. seuit. M. — 6. euerse M. — 7. dii b. 1. M. — 8. etas M. — 9. asyam M. — 11. saecundo M. — Carinate Puteolanus, Waliher: caprinatae M, Caprinato B. — cuicúque M. 1. valetudine M: valitudine B. — 2. eger M. — egressu M. — 5. persimplici M (seil, psimplici cum lin. transversa in lilt, p.): simplici cum Bud. B. — 7. temptata M. — 8. adesset M: aderat ex Agr. Corb. B. (adsidet Doederlein.) — 9. malarum moribus M. — 13. saeuienlcs M. — formis M. lita , ludibrii causa quasi In usum nocturni luminis. Alii loci de buiusmodi supplicio sunt apud Scnecam Ep. 14: Mam tunicam ignium et illitam et intexlam. Schol. ad luven. 1, 155: Virus ardebis, quemad-modum in munere Neronis vivi arscrunt, de quibus ille iusserat cereos fieri, ut ht-cerent spectatoribus, cum fixa essent Mis guttura , ne se curvarent. Nero maleficos homines papyro et cera supervestiebat et sic ad ignem admoveri iubebat, ut ar-derent. De tola autem hac Christianorum persecutione cfr. Tertull. Apolog. 5 : Consume commentarios vestros; illic reperietis primům Neroněni in hanc sectam cum maxime llomae orientem Caesariano gladio ferocisse. —in usum - luminis] «pro lumi-nibus.» — hortos suos] in valle Vaticana. Cfr. 14, 14. 45. pecuniis] Quibus aurea domus Neronis construerctur. Dleb.x. Suet. N. 38: collationibus non receptis modo, verum et cfjlagilatis , provincias privatorumque census prope exhausit. Dio 62, 18: Xprf-fiara di 6 Nsqcúv xafj-xXrjvřj xal tiuqu tu>v IdibixaJv xal naqd rdv dijf.t