XCVIII COSMAE PßAGENSIS CHRONICA BOEMORÜM. Das 5. Kapitel des zweiten Buches wäre, wohl besser mit Quid multa zu beginnen; vgl. II, 23. ' Am äußeren Bande der Seiten steht oben Seiten- und Zeilenzahl der Kö'pkeschen Ausgabe; da ihre von mir nicht angenommenen Lesarten (mit Ausschluß rein orthographischer s Abweichungen) im Apparat mit * bezeichnet sind, wird es wohl nur selten nötig sein, auf diese Ausgabe zurückzugreifen, die durch Jahrzehnte die Grundlage der Oosmasforschung gebildet hat. Bei der Durchsicht der Korrekturbogen hat der Leiter 10 der Abteilung, Herr Professor Dr. Harry Breßlau, auf die Textgestaltung und Bezeichnung der Reimprosa Einfluß genommen, besonders aber zu den sachlichen Noten zahlreiche von Cosmas gebrauchte Stellen der Bibel und weltlicher Schriftsteller beigesteuert, wofür ich verbindlichsten 15 Dank sage. Ebenso bin ich verpflichtet den Herren Professoren Baethgen, Hofmeister, Schmeidler, abgesehen von den an anderen Stellen genannten Herren; Herrn Professor Dr. K. Prinz in Graz danke ich für wertvolle Nachweisungen von Zitaten. Es würde zuweit führen, alle Bibliotheken zu 20 nennen, die mich in entgegenkommendster Weise unterstützt haben, in erster Linie die hiesige Landesbibliothek. Brünn, 31. August 1923. JB. Breihoh. V .■■'^í/řS-*-' 30 INCIPIT" PKOLOGUS AD SEVERŮM PKEPOSITUM"-1. K. 31, is. Domino0 Seveio1, Melnicensia6-2 ecclesie pteposito, tarn litterali scientia* quam spiritual! intelligentia pre-dito, Cosmas Pragensis ecclesie solo nomine, deoanus post 5 huius vite stadium in celesti regno bravium. Quanta ■ mentis mee devotione ao dilectione vestre paternitati8 substernor, Deum testor, eloqni nequeo, neque enim est magna dilectio, quam humana comprehendit ratio. Dilectio enim vera niMl proprium, nihil secietum aut- 10 occultum habere quit, quod nón ei promat, quem sin.-cero afíectu diligit. Ea mihi nisi affuisset", nequaquam taute auctoritatis viro bec mea senilia deliramenta ofEerre presumpsissem. Querens enim quesivi, quid iocundum, quid ociosum vobis offerrem, sed nihil tarn ridieulosum i& quam opusculum meum inveni. Si enim suavitei ride- Piologus fiMS, 4..B.CJ.— a) Incipit prölogos in chionic&mBoemo-rum A i; Prologua Ubri Boemorum A 4»; Incipit prohemlum In cronicam Bohemoi- ■ . . rum primům A Is. b) Melilicenaem prep. A 3»; pfep. Mein. C ä; prep. Mleln. O V>. 3 (Mieln. von 2. Bd. 03). c) domno A3*. B; dno A a; d. Hein. e. p. Severo A 8*. d) Sereno O 2*>; et vero, am Sande von jung. Bd. al. Severo, O B. e) MfelrdcCl11; ✓ Mvloceä A 3>>. t) fehlt A 1". 4. 4». i g) fraternitati A h) affaisaent A 3. 1) Gel Dobner, Mm. hist. Boem. III (1774), 14, identifiziert ihn mit dem im Necrol. Bohem. (He. saec. XII. der Wiener Rofbibl. nr. 895^ zu, XII. kal. Sept. angeführten Sev. prep. 2) Diese Nennung eines Propstes von Melnik ist der älteste siclhere Beleg für den Bestand eines KoUegiatstißes dasélbst, uber dessen Entstehung sonst nichts bekannt ist; vgl. A. Frindj Kircltengesdh. Böhmens 1,149/f. — Vermutungen über die Gründung unter H. Boleslaus II. (967—999) hängen zusammen mit der'unsicheren Annähme, daß daselbst eine Münzstätte bestanden, habe, aus der die rätselhaften Denare mit ENMA REGINA (Gemahlin Boleslaus'?) auf der Vorder- und CIV1TAS MELNIC auf der Bückseite stammen sollen; vgl. A. Sedláček, Mistopisný slovnŮc [Topograph. Wörterbuch] 8. 593. — MelniJcer Tradition (vgl. J. ScJialler, Topographie des Königreichs Böhmen IV, 165verlegt die Gründung der Kolleaiaťkirche ins Jahr 1120. Dieser Ansicht möchte sieh auch V. Novotný, České D&ny [Böhm. Geschichte] I, 2, 687 (vgl. auch I, 1, 659J eher anschließen und die Bezeichmmg praepositus bei Cosmas nur als Vorsteher einer großen, Kirche, aber -noch nicht eines Kapitels fassen. — Über die Besiehungen Melniks zum alten castellum Psov s. unten zu Kap. 15. Cosmas Pragensis. 1 SO 2D 35 40 COSMAE PRAGENS1S CHRONICA BOEMORUM. LIB. I, PRAEFATIO. 10 E. 31,24. mus, cum aliquem ofiendi pede ad lapidem1 videmus, _ quot in hoc opere meas ofiensiones, quot gramatice artis synalimphas videbitis; de quibus si per singula ridere velitis, ultra modum potestis uti proprietate* hominis. Valeteb. Sive enim vobis soli hee seniles nuge placeant sive displiceant, rogo, ne tercius eas oculus0 videatd. ITEM* AD GBRVASIUM2 MAGISTRŮM* PREFACIO OPERIS SUBSEQUENTIS0. Liberalium artium quibusque studiis pleniter imbuto* etd omnimode0 scientie sapientia delibutof arcbigeronte2 ' Gervasio Cosmas, quod dicitur hand 8 dici dignus, Deo tarnen et sancto Wencezlaoh famulantium famulus, debite orationis munus et mutue dilectionis pignus. Cum acceperis1 hanc scedulamk, scias, quod tibi transmiserim Boemorum1 chronicam, quam ego nullo gramatice artis ^ lepore politam, sed simpliciter et vix latialiter digestam tue prudentie singulari ezaminandam dehberavi, quati-nus tuo sagaci iudicio aut omnino abiciatur, ne a quoquain legatur aut, si legi adiudicatur, lima tue examinations ad unguem3 prius elimetur aut potius, quod magis rogo, 20 per te ex integro latialius enucleetur™. Nam id solum opere precium duxi in meo opere, ut vel tu, cui a Deo collata est sapiential vel alii potiores scientia0, sicut Virgilius habuit Troie excidia et Stacius Eacidiap;4, a) risu übergeschrieben C 8. b) valete in der Zeile getilgt und am Rand vi 25 von 2. Ed. nachgetragen A 2b; va! B; vi A 2«. C 1. 2»; vol A 4. 4». C 2b. 8; fehlt A 1». 3 (vgl. Anm. ů.) *. c) fehlt A S. d) valete hinzugefügt A'S. Praef ati o (A 1». 2.8. 4. B. C).—.a)Item prologue alius ad Gervasium magistrům et prefaclo corporis subsequentis C 2b; Item — imbuto. fehlt A 1«. b) mag. Qerv. A 2»»; ad Q. mag. fehlt A 4». c) op. librl Bequentts (A i); op. subs. 80 fehlt A 8». d) Domino colendissimo et omn. beginnt A 1» (s. Anm. aj. e) omnino de A S. i) Inbuto A 2«; imb. A 1». g) aut, torr. haud, A 2« hier und tonet. h) Wencezao A 2»; Wenceelao A 1». (4).4»; C 1. 2* meistens. 1) accipi»«s A 2»; acclperls A 2t>; ceperis A 4». k) cedulsm A 1». 2>\ (4). 4». 01. 2; sched. C 8. 1) Bohem. A 3". C meistens. m) enudetur A 2«. 4«; enudetur, iorr. am Rand von 35 2. Hd. tenucleetur, A 2b; lat. en., übergesehrieben latinalius enunctletur, C 8. n) dahinter Lücke von etwa vier Buchstaben A 2». o) pot. sapientia vel sclent. A 2«*. p) so A 2». C lb. 2; Aeacida mit übergeschriebenem 1 vor letztem a CS; Aeaclda (A4)*; Éacida dt« übrigen. 1) Matth. 4, 6; ImcA, 11: ne forte offendas ad lap. pedem tuum. 40 2) Nach Ďobner a. a. O. S. 12 identisch mit Gervasius canonieus et magister, dessen Todestag im genannten Necrol. Bohem, mm 3. Mai verzeichnet tvird. — Novotný Ö.D.J,l, 686, N.i, stellt den Nachweis in Aussicht, daß dieser Titel etwa gleichkomme archipresbyter und die ältere Bezeichnung für decanus sei. Wenn Dobners obige Gleichstellung, 46 ■wie anzunehmen, berechtigt ist, dann läge die Erldärung durch magister näher. Auch Palachy, Würdigung der böhm.Gcschichtschreiber (Prag 1830) S. 3, sagt, daß der Titel'wahrscheinlich dem Dompropst oder doch dem Vorsteher der Schule zu St. Veit' gebührte. 3) Eorat. Ars poet. 294: ad u. 4) Ovid. Met. VJI, 472: Aeacideia regna. 50 ita ipsi hoc meum opus habeant pro materia, quo.et suam K. 31,40. scientiam posteris notificent etrnomen sibi memoriále*-1 in secula magnificent. Igitur huius narrationis sumpsi exordium a primis 5 incolis terre Boemorumb et perpauca, que didici senum fabulosa relatione, non humane laudis ambitione, sed ne omnino tradantur relata oblivioni, pro posse et nosse pando omnium bonorum dilectioni. Bonis enim0 et peritis semper placere gli'scod, idiotis autem et discolis displicere 10 non pertimesco. Scio enim nonnullos afEore emulos et _ eos emori0 risu Bubsannationis2, cum viderint" scemaf huius operationis; qui tantummodo docti sunt aliis derogare et ipsi per se nihil boniB sapiunt erogare. De talibus canit pro-pheta h •3: ' Sapientes sunt, ut faciant mala, bene autem is facere nesciunť. Hii namque ea solummodo linceis oculis* inspiciunt et. in corde suo velut in adamante figunt memoriter, que sunt dicta1 inproprie aut ubi mens mea . dormitans titubavit. Quid mirum ? ' Quandoque bonus dor-mitat Homerus'k-B. Horum ego1 nec iuvidiosis derogatio-20 nibus perterreor nec yronicis adulationibus permulceor; qui volunt, legant, qui nolunt, abiciant. Tu autem, frater karissime, si me tuum amicum diligis, si meis precibus tangeris, precinge lumbos6 mentis et accipe in manum rasorium™ calcem et calamum7, ut quod superest radas et quod non est desuper addas; inproprie dicta pro-prietate muta, ut sic mea inscicia11 tua sublevetur" facecia. Non enim ab amico corrigi erubesco, qui etiam ab amicisp mmio affectu emendari exposco. Continet autem hic hber primus Boemorum gesta, so prout mihi scire licuit, digesta usque ad tempora primů"1 Bracizlai*, filii dticis Ódalrici8., Annos* autem dominice - a) mortals A2*; memorabile Freh. b) Bocmior. A 2» una so after. c) fehlt A 2*. d) cupio A 2». e) al„ morl am Rande A 2b; Obergeschriehen O 8; mori B. C1.2. f) scemata A 8; acena, korr. scema, A 2; sohema C 8. g) fehlt 85 A 2*. h) poeta, ilbergeschrieben propheta und am Randí Esalas, O S. 1) dicta Bunt A 2»*. k) Omerus A1*. 8. 1) § A 2; go C2b; ergo •. m) rosar. AA.i*-rosor. B; in membranls am Rande hinzugefugt CS. n) lnsclentla A 2»; (in 2^ radiert und am Rande inscicia;. o) Bubve(h)atur A S. p) amlco AS; inimicia Freh. q)fehltB. I) Bratis{z)l. A1» fast immer; Biatizlavl 44; Bracizlavi A 4». 40 B.CS; Bracislavy A 2» (-avi«); Bizlecz(ez)lslavi CI" fast immer; Brac(z)i(y)sl. C lb, 2 fast immer. s) Odildrici A 2»; Vdalricl A 2b; Tjdaldrioi (A i); Udalricl A 4» und to fast immer C 8; Oalrlcl B immer; Odalrlcl • und so fast immer O 1; ófter CS; Dedalrlcl A 1» fast immer, t) anno'U. C. 1) Ittdith. 9,15: erit enim hoc memor. nom. tui; vgl. auch Ex. 3,15. 46 2) Ezech. 23, 32: in derisum et in subsann.; wř. Ps. 43,14; Terent. Mm. v HI, 1,42: risu omnes qui aderant emoriri. 8) lerem. 4,22. 4) Eorat. Sat. 1,2,90; Boeth. Cons. phíl. Ill, 8: line. oc. 5) Eorat. Ars poet. 859: quandoque — Horn. 6) accingere lumbos oft in der Vulg.; lumbosque ciliciispraecinctiZT.Mac. 10,25. T)VglWattenbach,Schriftwesen',S.236. BBSS!-"-.-. 1* 80 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORÜM. (je;.. LIB. I, CAP. XLII. LIB. II, CAP. I. 81 ig JE. 66, s. continet primus. Sed quia, sicut ait beatus* Hieroni-Stgino818.milsb-1 aliter visa, aliter audita0, aliter narrantur ficta, que melius soimus, melius etd proferimus, nunc® auxiliarye . .Deo et sancto Adalberto_ ea fert2 animus dicere, que wipsimetf vidimus, vel que ab bis8 referentibus1, qui e lviderunt, veraciter audivimus. EXPLICIT1 LIBER PRIMUS DE CHRON1CIS BOEMORUM*. INCIPITft PROEMIUM" AD CLEMENTBM BKEVNENSIS0 ECCLESIE ABB ATEM3. Spiritalid Brevnensis8 cenobii patri Clementi, sic ex io re nomen habenti, semper theorie' inherenti, Cosmas, haud dignus dici decanus, angelici consortia8 Renatus. Cum multa mecum revolvens supersedeiem, quid potissi-mum caritatis viro tante sanctitatis transmitteiem, quippe cui pondera auri et argenti sordent solaque que *5 sunt spiritualiah placent, optimum fore' duxi tue tan7 tummodo voluntati obsequi. Intellexi enim per tuum clericum nomine Deocarum*, qui mihi clam innotuit familiariter, quod'meas nenias, quas olim Gervasio* scri-pseram, velles videre libenter. Hac oblata occasione robo-ratus, immo cari amici persuasione compulsus non solum quod optasti1, verum etiam secundum eiusdem narrationis, ut ita dicam, libellum, quern similiter, prout e.)'fehlt A 2. b) Ieron- C 1. 2. c) mandata, l-orr. audita, A 2". d) fehlt A 2k e) nuiiil. i) ipsl.48. g)aliiflC8. h) fere ] rentlbus A1. I) explicit —Boem. fehlt G 2; de chron.-. Boem. fehlt A1». Prooemitm {A 1.1». 2. 3. B. O). — a) fehlt A8«. B; toe. — Clem, fehlt C 2»f Incipit liber secundos ad abbatem BruneDSiä ecclesie prologus 0 2\ b) pro-heminm A3. C 1. c) Brennensis, kon. Brewnonienals, C S; Brewnensis A 2i>. C1«; Brev(u)novenala A 2». Sb*; Brzewnonienais C lb; Breunensem abb. (ecclesie fehlt) A S»; abb. Brevnenaia eccl. B. d) spirituali .4 8. C 3. e) Breunenaia, Icon. Brewnewen, CS; Brennenals A1»; Brewnenais A 2b. Cl»; Breunouenais A8j Bru-nenaisC2b. i) theorice A 2. C 2b. g) conaortii A 8. h) spiritalla A 2K B. B. I) fehlt AS; lorte, ion. tore, Al. k) Gerv. magistro AS. 1) optari Al. 1) Contra Bufin. II, 25 (XXIII, 470 Migne): Aliter enim audita, 86 aliter visa narrantur. Quod melius intelligimus, melius et proferimus. J)as Zitat ist aus Begino z. J. 813 (SS. rer. Germ. S. 73) übernommen (aliter enim, ut Ieronimus ait, narrantur visa, aliter audita; quae — prof.). 2) Ou. Met. 1,1: in nova fert animus mutatas dicere formas, 8) Über dieses älteste Benediktinerkloster Böhmens, dessen Gründung im 40 J. 993 mit der Geschichte des heil. Adalbert zusammenhängt, vgl. I'rind 1,108; Voigt, Adalbert 88. Die Grundungsurkunde vom 14. Januar 993, eine Fälschung des IB. Jahrh., s. Cod. dipl. regni Boliem. I, 347, Nr. 375. — Klemens ist der erste sicher bezeugte Abt, 4) Wir kennen einen ■ Abt von Kloster Sradisch bei Olmüte dieses Namens, der spätestens 1138 *i als solcher genannt wird und unter dem auch die Ann. Grad, verfaßt wurden. Ob er mit dem Kleriker Deocarus eine Person ist, muß dahingestellt bleiben. 20 25 30 scire licuit", a tempore Bracizlai, filii ducis Ödalrici, K. 66, is. usque ad eius equivocum filium regis Wratizlaib digestum tue paternitati pandere presume Licet enim, pater o venerande, divinas non cesses epotare scripturas et s profundos0 philosophie semper exhaurias fontes, tarnen hoc tarn tenui liquore Non dedigneris tua sacra proluere labra1. Sepe enim fit, ut post fortia vina et sopor if erad pocula naturalis quandoque homini incidat" sitis, fitquef haustus io puri8 laticis suavior dulcibus poeuhs. • - Sepe fit, ut Martis*- miles qui sudat in armis1, Gaudetk virgineis se commiscere1 choreis, Aut iuvat in circom puerili ludere throco11,2. ' Sic tu, o sanetissime pater, iam grandia et syllogistica° is volumina linque et hec mea opuscula sensu pueiiUa, stilo rusticalia, perlege, ubi nonnulla subsannatione8 et derisionep digna invenies, que utique ideirco me-morie commendes, ut ea tibi a Deo collata sapientia quandoque ad unguem* emendes. Quodi autem in qui- 20 busdam locis quasi metricos versus invenis1, scias me scienter nescium5 fecisse, dum feci versusq. Vale. INCIPIT LIBER SECÜNDUS». I. Igitur dux Bracizlaus iam in paterna* sede vigo-ratus, quam Deo tarn hominibus beneplacitis actibus « calcans vestigia patrům et eos precellens contigua arce virtutum, sicut sol inb virtute sua sydereum0 lumen et lune nimio splendore occuüt et ebetatd, sie novus Achilles, novus Titides8 Bracizlaus novis triumphis fortia acta et a) debilit, Tam. debul, Al. b) Bratls(i)l- Al* öfter. c) profondo AS. ÍO dl aoplf era A 8. e) Inoldit B. O. f) aleque A li si tane WeťnJ. g) mttAS. h> mortis, kon. fortis, A1; mabris O2. i) to C 8; ars, ion. armis, Al; arris die übrigen. h) gaudet, hon. -eat, IS6; gaudeat AS**. I) comrniscena A2a. m) in eirco fehlt A 2»; ideiroo A1. 2K 8. n) troco A1». 2>>. C1. 8*. o) aylig-(o übergeechrieben) A1; slgillog- (gl ouirmrio-f) A 2». p) lrrta- 0 3. q) qnod — S5 veisuB fehlt A1». r) invenies A 2. C W>. Lib. II. — a) »o A1". B. C 1. 8; Incipit aecnndtis libellnB A$t> (Igitnr ůnx Brao. am Bande nachgetragen); Ina. lib. sec. in chronica Boeroorum (wie et teheint von 2. Bd.) A 3»; Item A 1 (mit welchem Wort oft die Kapitel anfange bezeichnet werden); die Aufschrift fehlt A 2», S>>; leerer Baum C 2. 40 II, 1 (A1.1». 2. 8. B. C). — a) p&trU C 8. b) fehlt A 2. o) aydernm AS. d) ebethate (dat letzte e aueradiert) Al. e) so Al. Cl». 2»; tythides A 2»; tychides A 3; tytidea C3X 2i>; thetides Al»; thitides A 2««; tydides O 3; nov. Tit. fehlt B. 1) Persius Prol. 1: nec' fonte labra prolui caballino. 2) Hor, *í> Carm. III, 24, 55; puer . . . ludere doctior seu Graeco iubeas throcho. 3) Vgl. Ps. 43,14: posuisti nos .. subsannationem et derisum; aheh oben S. 3,' N. 2. 4) Vgl. oben S. 2, N. 3. 5) Vgl. oben S. 16, N. 2. Cosmas Pragensia. 6 158 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. K. 101, z, 1092. Sept. 14. Oct. 1 März. Apr. 17. ' huius terre ab universis comitibus et satrapis est in-tronizatus dux iunior Bracizlaus XVIII. kal. Octobris. LI. Eodem anno facta est eclipsis solis XII. kal. Octobris, VI. feria post meridiem1. Eiusa inb kal- Octobris quidam pseudoepiscopus nomine Eötpertus0 veniens in s Sane terram referebat se in Wasconiad provincia Kavel-lonam" multis annis rexisse ecclesiam; et quoniam reco-gnovit eum fráter n oster Ozzelf, qui et Asinusa, et eum olim episcopizasse perhibuit, quando de Ungaria secum iter ageret« Hierosolimam, dux Bracizlaus et Cosmas íe electus gratanterh eum recipiunt et divinum officium sive cuxsum3 episcopaliter agere permittunt. Quid multa? Multas ecclesias consecrat, multos mense Marcio clericos ordinat et in cena Domini sacrosanctum crisma exorcizat*. Ad quern quidam in pascha venit clericus, nimirum sui erroris conscius, et nescio quid sibi clam innotuit. Mira res, nec dux nec electus impetrare potuit, ut saltern ^iarvo tempore ibi staret, quin in ipsa ebdomada pasche cum festinatione tenuisset viam versus Saxo-niam. Postea vero cum innotuisset, quod pseudoepiscopus fuisset, mittuntk unum ex Latinis nomine Con-stantium1 in Wasconiam™, per quern Kavellone" ecclesie nomine Desiderius * přesul demandat litteris, quod ilia ecclesia numquam habuisset episcopum nomine Rötper-tum°. I"Miserunt etiamr ad papami dementem eius con-sulentes~auctoritatem, Quid sit opus facto rerum in discrimine5 tanto?; II, 51 (A 1». 2». 3. B. C). — a) eiusdem anni A3. b) III. (in?) B. c) so A2* (Routp- *); Eutp- AS. B; Bupertus Al*. CS; Bdp- C 1»; Botb- C 1*>; Botpert- C 2; Rodpertua Ann. Saxo SS. VI, 728, 3. á) so A3; Wassk- C 2b; Vaak- A 1*. B. C 1». 2*. 8; Vase- A 2». C V>*. e) Kaw- C !>: Kawelon- C 2»; Kawellonhem C 2*. f) Ozel A 2»»; Ossel C1. g) perageret übergeschrieben C S. h) fehlt A 3. i) confleit et exorc. A 3. k) mittit .4 3. 1) fehlt C 2; Con-Btantimim A3. m) so AS. C lb: Wask- Al*. C 2. 3; Vase- die übrigen *. n) Kaw(u)allone(ae) Al. B. *; Kawalone A2*. 0 2; Kavall- O 1»; Kauell- A3; Kauuell- Cľ>. o) so A 2» (Boutp- •); Butp- A3. C3; Bup- Al*. B; Rdp-C1«; Bob- C lb; Rotpert- C 2. p) etlam et A 3. q) papám nomine (•!*•) A 2**. 15 20 30 1) Die Daten stimmen nicht überein, da im J. 1092 der 20. September auf einen Montag fiel. Von einer Sonnenfinsternis am Freitag, den 23. September 1093 spricht das Chronicon Bernoldi (SS. V, ; *o der Satz dürfte daher nur an falscher Stelle eingerückt sein, vgl. meine Studien zu Cosmas II, a. a. O. S. 683, N. 1. 2) -Das Necrol Bohem. S. 11 verzeichnet zum 15. April: Asinus (bei Dobner irrtümlich: Isinna^ canonicus. 3) Vgl. über diese Bedeutung von cursus Tlies. ling. lat. TV, 1539, Z. 41. 4) 1082—1095. 5) Verg. Aen. Z 204,' pi»t «6 tot discrimina reruin; IX, 210: discrimine tali. LIB. II, CAP. L. LI. LIB. III. 159 Quibus ille remandans iussit ecclesias ex integro reconse- K. 101,20. crare, baptizatos crismate peeudoepiscopi non rebapti-zari", sed tantum confirmare, similiter ordinatos non reordinari, sed solummodo inter ordinandos stare ad 5 ordinationem0 et per solam manus inpositionem1 reci-pere benedictionem. fSicque inflicta ab hoste vulnera matri ecclesie curata Sunt antidoto iusticie, statum fidei catholice regente papa tercio Clemente, lesu Christo domino nostro cum Patře et Spiritu sancto regnante per 10 omnia secula0 seculorum. Amen. - Siste gradům2, Musa, chronicis es iam satis usa. Carmine* completo die, lector amice3, valetod.J EXPLICIT' LIBER SECUNDUS DE CHRONICIS BOEMORUM'. '"' INCIPIT" APOLOGIA EIUSDEM DECANI SUPRA PRETITULATI IN TERCIUM LIBRUM ITENTIDEMb OPERIS*. Iam pietate Dei promisaa favente peregi *, Me quccunque reor fore pollicitum tibi, lector0. Iam do retro actis eausis 5 sive transcursisd temporibus pauoa ex multis commemorans hystoriam6 mee narrationis usque ad tempora' ducis Bracizlai iunioris perduxi. Quare autem opere precium duxi iam ab instanti opere cessare, non est ab re. Nam de modernis hominibus sive temporibus utilius est ut omnino taceamus, quam loqúendo veritatem, quia Veritas semper parit odium 6, alicuius rei inourramus dispendiumř. Si autem a veritate deviantes aliter quam se res habenth scripserimus, cum pene omnibus note sint cause, nmilominus adulationis et mendacii notam inci- 1 liegino 392. a) rebaptizare B. b) ordlnem A3. c) regn. In secula A 2*. d) earm. 30 — val. fehlt B. e) amlco A3. f) expl. — Boera. fehlt A1»; expl. aecundus liber in cronica Bob. C 2. Apologia (A 1*. 2«. 3. B. Ü). — a) Inc. — operls fehlt A 1»; Inc. . .. supra titulatl in terc. libr. eiusdem operls A 3*; apollogla (inc. fehlt) . . . decani In in. libr. cbronicornm A3*; Inc. apol. (das übrige fehlt) B; supra und in — operls fehlt 35 C2«; Inc. apol. in terc. lib. einsd. dec. pragensia pretit. etc. C 2*>. b) »C1'; ittendidem A 2»; itend. C lb; (eiusdem A 36); hums C 3. c) reor tibi poll, pie (bone übergeschrieben) 1. C 3. d) transactis A 3. e) yst-.á2«». f) ipsa, korr. tempora, A2*. g) atip., korr. disp., A1*. 2*. C1*; stipendium B. CI*.*.& h) habeant/12«*. 1) S. oben S. 110, N. 3. 2) S. oben S. 7, N. 4. ^ 3) Ov. 40 Trist. UI, 1, 2: lector a. 4) Val. Flacc VII, 518: nondum cuncta tibi, fateor, promissa peregi. 5) Trotz der wörtlichen Entlehnung sind Cosmos' Ausführungen sachlich richtig; vgl. meine Gesch. Mährens L 228, Anm. 1; Novotný Č. D. I, 2, 370. 6) Terent. Andr. 68 (Cie. Lael. 24, 89): Veritas od. parit. 160 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. K. 101,89. dimus. Siquidem huius temporis homines virtutibus nudi sous laudibus gestiunt vestiri*, quorum ea est maxima* dementia0 favoribus velle decorari et, que sunt favore digna, minime operari. Atqui non ita eratd apud veteres, qui quamvis dignissimi laude fuissent, tarnen s fugiebant quas moderni appetunt laudes, et quod Ulis extitit pudori, hoc istis habetur honori. Horum nos si ad liquidum* stilo exeqnamur' acta, quia quedam non sunt cum Deo facta, prooul dubio offensam non effugiemusg quonmdara, qui adhuc superstates ' sunt homines neophiti io atque itacib- l, qui ad vocem ducis nihil aliud tam promptum in ore habent quam 'Ita, domine', alius* 'Ita est, domine', tercius 'Ita fac, domine2.' At non ita olim fuit. Ilium enimk dux maxime coluit, qui ratione iusticie ex adverso clipeum iniquitati opposuit, et is qui malos consiliarios et a tramite deviante3 equitatis* uno compescuit1 ver bo veritatis4. Tales nunc aut nulíi aut pauci sunt; et si sunt, dum tacent, quasi non sunt. Par namque est vicium atque iudicium seu tacuisse veritatem seu concessisse falsitatem. Unde 20 videtur nobis multo tucius narrare somnium, cui nemo perhibet testimonium, quam presentium gesta scribere hominum.- Quapropter posteris lacius explananda eorum™ relinquimus facta; sed tarnen, ne ab aliquo oulpemur preter-isse intacta, summatim annotare curabimus pauca. 25 INCIPIT LIBER TERCIUS*. 1092. I. Ergo novus dux Bracizlaus iunior, sed maturusb etate, sensu maturior, postquam huius terre secundum ritum debitis obsequiis digne sancti Wencezlai Sent. as. sui patróni in urbe Praga celebravit natalicium, et no a) ditari A 8 und von 2. Bd. übergeschriebenAl", b) fehlt AS. c) clem-A3; dem-, karr, dem-, Al*. Cľ. d) eraot (apud fehlt) A3. e) altqul dum B. C1; aliqui dum, lean, ad liquidum, A 1*1 aliquidem C 2«; aliquem C 2». f) eiequlmur C 8. g) effugimus A 2». h> ytaci A 3. i) fehlt A 2«; al. i. 0. dom. fehlt A 3. k) fehlt A2«. 1) compeseunt B; compeseunt, korr. -uit, 42». m) fehlt A S. LTB. HI, CAP. I. 161 HI, 1 (A1K 2.. 8. B. C). — a) to B; fehlt A 1»; ino. terc. lib. C2«- i.l t eiasdem opens A 2»*; i. 1.1, curonlcorum A 3; i. 1.1, uude aupra C 1: i. 1.1, chro-™rll^;ni"„V,r CTonicam Bohemorum composita (to) per decanum ecdeale pragensia pretitulatum C 2i>, b) maturis A 1». C 1». 3. 1) Zitiert bei Du - Cange s. v. mit Hinweis auf Hatiam, Gloss germ. col. 990: „Ja-Herren". 2) Vgl. obem, 8. 14, Z. 18. 3) Vgl. Jes.Sir. 18, 11: ostendit eis viam aequ.; Amm. XXII, 10,2: ab aequ. recto trämite deviasse. 4) Vgl. Jac. 1, 18: verbo v.; II. Tim. 2 15: recte tractantem verbum v. 10 omnibus satrapis atque comitibus magnificum per třes ?ň. 2«. 1) Novotný Ö. D. I, 2, 356 will im folgenden mancherlei Anklang an Gumpolds Vita Venzeslavi (wohl Kap. 1) sehen. 2) Vgl. oben S. 10, Z. 20. 3) Vgl. oben S. 15, 3Sf. 1. 4) Levit. 17, 7: et nequa-quam ultra immolabunt hostias suas daem. (vgl. 5: offerre hostias suas). 5) Vgl. Joann. 17, 3: solum D. v. 6) Vgl II. Tim. 2, 22: qui in-40 vocant Dominum de corde p. 7) Uber die böhmisch-polnischen Beziehungen in dieser Zeit vgl. Gumplowicz a. a. O. 33 ff. mit zu weitgehender Kombination; Meyer v. Knonau, Jahrbücher unter Kaiser Heinrich IV. und V., Bd. IV, 371; V, 63; Novotný Č. D. 1,2, S. 360.363. 8) J. Jxvngnitz, Die Grenzen d. Breslauer Bistums (Darstellungen u. 45 Quellen z. schlesischen Geschichte, Bd. III: Studien z. schles. Kirchen- Cosmas Pragensis. 11