G COSMAE PRAGENSIS. CHRONICA BOEJfORUM. ID ^3,9^nimi- estate per arva» aaltancium vix poterant equip-,; perare* armenta iumentorum. Aque illic niinis perapicue ét ad iumanos usus sane, similiter et piscea suaves et ad cbmédendum salubres. Mira rea, et unde perpendere poteš, .quam in alto aere bee pendeat regio, cum nulla pere- č ^^i^\gcüia haue' iufluat aqua2, sed quotquot amnea, parvi ' T .' etinmanes ex diversis montibus orti, a maiori aqua que dicituŕ Labe* reeepti usque aquilonale fluunt in mare. ... Et quia beo regio tempore in illo intemptata iacebat ara-- tro et bomo, qui temptaret, adbuc earn non intrarat, de f er- m tilitate sive sterilitate eius magis placuit tácere, quam inexpertam0 rem dicere. Has solitudines quisquis fuit die bominum — incertum est quot in animabus — postquam 'intravit, querens loca bumanis babitationibus oportuna," montes, valles, tesqua, tempe visu sagáci perlustraviť*. et, ut-. reor,' • 'circa montem Ripa-6 inter duoa. fluviosscilicet a) aura, Trnrt. von S:Sd. arva, A1. ■■ b) equips- A 1. SK C 1«, equlppoioro. torr. equipperart, A 8«: equlperari.A4«. B; acqulparori (At); aoomiparttro O 8». c) Ineptftm A 3. d)J£jsIpO.. J': :■■ 1) ■ftrá- 6. 5: et instar locustarum universa eomplebant, innumera 20 muhitudo hominum .., QJVgl.W. Friedrich, Die histor. Geographie Böhmens, in:Ablianálungender k. k.geograph. Gesellschaft in Wien IX (1912), 10: 'Ein Strombesorgt die Entwässerung der üherwitgendrgrößtren , š-täm&v* des Landes. Nur wenige Gewässer fließen in das Land herein , > ■-. jSLUber den wahrsclieinlich Keltischen Ursprung des Namens vgl Fried- aa ••neR-a. a.O. S. 104, N. 4. j4) Sehr zxcáfelhaft ist es, ob liier mit '■^^ß&wreceJt; Kosmas a jelio kronika f C. -und seine Chronik] (Prag-Brünn 1906) S. 28, eine Anlehnung an Numeri„27, 21 anrunehmen v wäre. r5)_23ér sagenberühmie Georgsberg. ■— über die tschechische-Ursage, tote sicC. im folgenden erzählt, liaben zuletzt eingeltender, aber ao ■ iiiJsehr verschiedener Auffassung gesclirieben: E: .L.Krause, Forsclvungen auf-dem Gebiete der deutscIt-slaieiscMn Geschichte in der ersten Hiilfte des Mittelalters. Teil I: Zur Kritik des Cosmos von Prag und der 'ältesten Geschichte Böltmem (Programm des ' Gymn. Schrimm 1884); J. Lippert, Die tscliechische Ursage und ihre Entstelmnq, in) Sammlung as gemeinnütziger Vorträge, «.141 (Prag 18%); W. Bogel, Über-die Chronik des Cosmos von Prag (Dissertation Dorpät 1892^; A. Bach-' mann, Die-böhmische Vrsage, in: Miiteil. des Inst. f. Österreich. Ge-Schichtsforschung XX (1899), 42; E. ScJireuer, Untersuchungen z. Ver-fassungsgeschiclUe d. böhm. Sagenzeit, m: Schindler, Staats- und sozial- 40 %ctisenschaftlr Forschungen XX, 4 (Leipzig 1902); E. Jirecek (s. NA). Als wertlose Kombination des Cosmos faßt die Sagen auf A. Brückner, Allerlei Mystifikationen, in: Beil. z. Allgem. Zeitung in Münclten, 1903, n.249, Sp.'2lSff.; gegen ihn wandten sich insbesondere 3. Schreua-ebenda »1.284, i§j.501, und Zur altböftm. Verfassungsgeschiclite, in: Mt- 45 teil d. Inst, f'.'Österreich Geschichtsforschung XXV (1904), 385, dann in tschechischer Sprache,V. Flajs~hans in der Osveta Jhg. 1904, Ä893, .F.Yacek in dem oben 'S. 4, N. 6 genannten Aufsatz u. a. m. Vgl. ■auch meine Geschichte Böhmens und -Mährens (München-Leipzig 1912/ S. 38jf.; Novotný C.D. I, 1, 227(f., mit reicher Literaturangabe.' - 5» 1^ LIB. I, CAP. II. IU. 7 Ogram*etWlitauamb-1, primas posuitsedea, primas fundavit K. 33, is. et edes et quoa in bumeris secum apportarat, .bumi sisti penates gaudebate-2. Tunc senioi, quern alii quasi dominům comitabantux, inter cetera suos sequaces sic auatur: 'O so-a cii, non semel mecum graves laboresd-s per deyia nemorum. perpessi, siatite gradum4, vestria penatibus litatéUbamen gratum, quorum, opem per mirificam banc' Ýobis olim fato predestinatam tandem venistis ad patriam. _ Hec est ilia, bee .est ilia8 terra,- quam sepe me yobis promisisse me- . 10 mini, terra obnoxia nemini, feris et vólatiÚbus referta,. • ■ nectare mellis et lactÍ35"bunůdá; .et, ut ipsi perspicitis, ad habitanďum aere iocunda. ^ A,qaé ex omni parte cópióse et ultra modtim piscose.: Hie vobis nibil deerit, " quia' V nullus vóbis oberitr. Sed.cum bee talis, tarn pulcbra ac in tanta regio in manibua vestris sit, cogitate, aptum terre nomen quod siť. Qui mox quasi ex divino commoniti oraculo: 'Et unde', inquiunt,. 'melius vel aptiu3 nomen .inveniemus, . quam, quia tu, o pater, diceris Boemus,- di-catur et terra Boemia?'6 . Tunc senior motus sociorum i:w- auguno, . cejut terram osculari pre gaudio gaudena earn' ' sx suo nomine nuncupari; . et surgens ac utrasque pal-mas tendens ad sydera7 aic orsus^ est lbquih: 'Salve8, iXjterrafataUa, mille votis quesita nobis1, olim dibjyjitem-- i<*4-<}<. *^^PPtBB •• "■' yiduata bomiňe, nunc quasi monuuenta^bominum' -. . S5 noa conacrva incolomea et multiplicea noatram sobolem ^íipřogenie1 in progenies'9. V. III. Quorum autem morum, quam bonestorum vel quaňte simplicitátis et quam ammirande probitatis tunc temporis fuerint bomines quamque inter. se fideles et £0 S5 a) EgramJ.*".01<':8i;-Egram.l»rf.Ogiam,-JtS*; Ogram, torr. Egraro, C3; Ocramii. b)ioil; -vam A2*'; WUtavam A L'öfttr; -Witawiam OS»\-Vul-canam Ai« immer; Wltauam die übrigen, o) gaudebant^ *orr.-bat, Al._ d) dolores AS". c) hao C3t Ula fehlt da» aeeittmal A 2». 8. O l»».»; von i.Ui.wuh-aetraaen A 8»; hoo «8t da* zweitemal durchstrichen O.8." 1) qula — oborit le/M A B. g) ortn» Alj.ortus, itorr. oraus, A 2«.- h) eIoa.nl A3. i) a nobl» O 1». - ■.' JX Den Namen hält W. Friedricli a. a. O. S. 108, N.'l für deutsch. ' '21 Verg. Aen. IV. 598: qaem seonm patrios aiunt portore penates; vgl.. auch I, 68r Ovid. Met. III, 539. . £) Verg. Aen. I, 198: Ü socii ... o passi graviora; vgl auch Eorat. Carm. I, 7,-30. 4) Verg. Aen.VI, 465: 40 sisto grädnm. 5) Deut. 6, 3: sieufc pollicitna est dominus Dens pa-trum taorum. tibiferram laote et melle manantem; 34,4: haec est iterni,rpro qua iuravi Abraham ... dicens: semini tuo dabo eam; vgl. audiOvid, Met.I, 111. 6) Verg. Am. 1,276: Romulus eicipiet gen-tem .. Romanosque suo de nomine dicet. — Die verschiedenen Namens-«5 formen s. bei Friedricli, a. a. Ö'. S. 71, N. 1. 7) Verg, Aen: 1,93: duphees tendens ad sidera palmas talia voce refert; vgl auch V, 256. .8) Verg. }.lAen.VII, 120: Salre, fatis mihi debita teUus. 9) Luc. 1,50: a p. Stf. COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. isoB misericordes, cuius etiam modestie, so-^s., »^v™—'contínentie, si quia his modems hominibus valde contraria imitantibus pleno ore narrare temptaverit, in magnum deveniretb fastidium. Propterea hecpreter-mittimus et pauca ac que sunt vera íllius prime etatis a de qualitate djcere cupimus. Felix1 nimium erat etas ilia, modico contcnta sumptu nec tumido inflata fastuc. Cereris et Bachi munera baud norant, quia neque erant. Sera prandia solvcbant glande vel ferina carne. Incorrupt!* latices haustus dabant salubres. Ut solis splen- 10. dor vel aque humor, sic axva et nemora, quin etiam et ipsa conubia erant illis commvmia. Nam more pecudum singulas ad noctes novos6 probantf himineose . etsurgehte aurora triům gratiarum copulam ét ferreah amoris rum-púnt1 vincula; et ubi nox quemque occuparatk, ibi fušua.15 peir herbam2 frondose arboris sub umbra drdcea caroebat som- .' --ino 889nosd-8.^/Lané vel lini eis usus ac Testis ignotus^- hieme ferinis aut ovinia pcllibus utunturm,á-pro .vestibus. Nec quis-ffirfh^ quam11 'rneum* dicere ňorat", sed ad instar monastice vite, quicquid habebant, 'nostrum' oře, corde.et opere sona- ao bant. Adp stabula non erant repagula, nec portám inopi claudébant, quia neque, fur neque latro neqüe inops Regino 869 quisquam erat; nullum scelus apu.d eos furto grayinsj' et ■ :'. . latrocinio. Nullius gentis'' arrna ' videre, tanturnrnodo . s sagittas, ' et has propter feriendas feras, , habuerep. Quid 2s ^>'. . plura? Proh dolor! Prospera in contraria, communia in; ■ m m r ■ -"' I, 8 {A.B. C). — ni inter 141. b) deveniot übergeschrieben C3. c) festu, korr. iastu, Al; fftusta, korr. fastii, A 2». d) incorrupteji 3; lncorr. — soranos fehlt A 1«. e) novas, korr. van 2.Hd..-as, Al. f) 1 icu«*bant' A 1 (möalieher-xr.citr, stand in der Torlage inennt mit undeutlichem c Her ürtprünglithem fbant, doch 80 sind Spuren ton p in Al nicht siclitbarj; »»ineunt (von 1. Hd, aus nicht mehr er-'• ■■' v kennbarem Worte — T>Iöba.nt umoahrscheinlich— korr.) A 2»; Incunt A 2b»; probant lneunt A 3; promebant A i. 4«. g) so B- imlneos, übergeschrieben hlmcneos, A 1; - ( yraneos, korr. ymenooa, A 2»; ymln. A 2b; hymin. .4 3; humneoB, korr. hhnen., C lb; unloncs 0 2»; homines durchstrichen, daneben bnmincos, C 2b; hymenaooa 0 3; hyme- 35 neos (A4,)', h) secreta A 2»'. i) mmpebant (A 4). ■- k) occupararat, korr. . < occuparat, A *»; occupaverat A 2i>, 8; 1) «sns actui isn. A 2». ra) ntebantur A4.H. n) quiqu»m A1. 0) norant A 3. p)-Ad— habucre fehlt A1«. q)gen-. t . tte, am Rande von 8. Ed. generis, A 8b, generis Freh. 1) Botlh. Cons. plal. 11, metr. 5: Felix nimium prior aotas con- 4.0. tenta fidelibus axvis . . . facili quae sera solebat ieiunia. solvere glande, non Baccbica munera norat... somnos dabat herba salubres, , potum quoq'ue lubricus amnis, umbra-s ... 2) Yerg. Aen. I, 214: fusique perherbam. Z)_Verg. Aen. IV, 555: carpebat somnos rebus iam rite parätis. 4) ÄJinlich sagt Justin II, 2, 9 (darnach liegino 46 a. a. 0. S. 132) von den Skythen: Lamxe Bis usus ac testium ignotuB (et) quamqaam continuis frigoribu.s urantur (afficiantur), pellibus tarnen ftantum) ferinis ac murinis'utuntor (induuntur). 5) Vgl. : ;/< ' Jttstin II, 2, 6 (= Regina a. a. O. S. 191). - ■ < LIB. 1, CAP. III. 9 propria óedunt; securam paupertatem olim amabilem E. quasi cenosam rotám vitant et fugiímt, quia amori-habeňdi sevior ignibus Ethne in omnibus ardet. His ac talibus ma-' lis emergentibus de die in diem peiua et peius iniuriam, o quam nemo prius- inferre norat, alter ab altero sibi illa-tam pacienter sufíerebat et, cui querimoniam suam ap-.' plorareť, iudicem nec principem?"habebat. Post hec, qui-cumque • . m-Bua,tribu. y^'.^ potior et opibus honoratior , habebatur, sine exactore, 10 sine sigUlo, -spontanea voluňtáte, ad illurri confliiebaňt -11 et. de* dubiis causis ao sibi illatis íniuiiis salva .libertaté dis-; putabant. Inter quos vii.qTiidam oriuhdus extititnomine Grocco6-3, ex cuius vocabulo Castrum iam arboribus ob-situm in silva, que adiacet pago Ztibecned, situm esse 16 dinoBcitur. Vir fiiit hic in suis generationibus* ad unguem6 perfectus, " rerum" secularium opulentia preditns", iudi-ciorum in deliberatione diseretus, ad quem tam de pro-priis. tribubus quam ex tocius provincie plebibus, velut I apea ad alvearia, ita -omnea ad dirimenda coůvolabanť 20 iudicia. Hic tantus vir ac talia expers virilis fuit pro-Iia; genuit tarnen tres natas, quibus natura non minores, quam solet viris, sapientie dědit divicias. í7,^Quarum maior natu nuncupata est Kazi, que Medee a)'applorarat A 1.' . b) do um i.Bd. Ober der ZeUe.nachgetragen A1. .25 e) Crecko AB; Croh B. d) to B; Ztlbcne ^1.(4); Zttbeno Cl.'2» lam Rande JätebnaJ. C3; ZdbeneXl«; Stlbene AI"; Stlbrcne Ať*; Stybeomo A&; Zthecna . A 8 (h «i b korr. 8,»);~Stebne C 2b. c) rer. — preditus teNt A i. i'. ti con- •.••^voJant A s;.... ■ .< :. .. ■■. -\ , ■ ^^^Mij:-'BÖtfk. Com. jj/hZ II, metr. 5, 25: sed saevior ignibus Aetnae 30- ferveni am oř ardet habendi' 2) 'Act. ap. 7, 27: qui autem iniuriam faciebat proximo, repulit.«um dicens: quis to cbnstituit princioem et iudicem super, nos? Vgl. auch lud. 17, 6. S) K. Kramař, Die Ankunfi. der Germanen, Litauer und- Slawen aus der Urheimat am Altai (Buduxis 191G/ B. 136 ff.; ist der Ansicht, daß die Namen Krok, a Kazi, Teta, Libüsa,. trotz deß scheinbar slatoischen Klanges zweier von " ':iiÁwM£ro& SchriU; teta i,= Tante), 'dem slawischen Stamme der „- Cechen fremd waren'. Er weist sie 'der lesgho-aramäisclien Familie? zii und zwar 'am ehesten jener Gruppe, die .'. . wir als achäisch zu. sammerigefaßt haben'.' Dasselbe dürfe dann auch von den in Bertog ■io Kroks Familie auftretenden Namen angenommen werden. 'Der letztere wird ein Bojer oder Markomanne gewesen sein; bei der letzteren Nation ist allerdings nicht an die arischen Germanen zu denken.' Leider lassen .diese Bemerkungen an Deutlichkeit sehr £« wünsclten übrig. Wegen Krok vgl', nocli ebenda S. 142, N. 2 und 4.Í— Als eine von' Cosmas f&r&ts rein erdütiitete Persönlichkeit sieht Krok an-A. Brückner, Beiträge zur ältesten Geschichte der Slawen und Litauer, in: Archiv f. slawische . Philologie XX177 (Wien 1901J, 221. 4) Gen. 6, 9: Noe vir idstus .' atque perfectus fuit in generationibus suis. 5) Siehe S. 2, N.8. 34, is. 10 COSMAE PRAGENSIS'CHRONICA BOEMORUM. LIB. I, CAP. IV. 11 Cholchice» herbis et carmineb nec PeönioS*1 magistro arte ' méaicinali cessit, quia sepe Pareas ce3sareinfcrminalid_ab opere Ipsaque fata sequi fecit sua carmine iussaTJ Unde et incole liuius terre, quando aliquid est perditum et quod se posse rehabere0 desperant, tale proverbium de a ea ferunt: 'Illud nec ipsa potest recuperare' KazL' Ad Cereris natam hec est ubi raptaB tyrannam, eius usque hodie cemitur tumulus, ab incolish terre ob memoriam sue domne nimin alte congestus, super ripam fluminis Mse1 iuxta viam, qua itur iu partes provincie11 10 Bebin'i -per montem qui dicitur Osseca"1^ Laude fuit digna, sed natu Tetbkan secunda, v Erp era et maris0, emuncte fernina naris?,, \ . que ex suo nomine Tethinp Castrum natura loci firmissi-mnm - prerupte rupis in culmine iuxta fluvium Msam'1 edi- is ficavit. Hec^stulto et insipienti populo Oreadas1, Dria-daa", Amadriadas' adorare et colere et omnem supersti- :j ciosam sectam ac sacrilegos ritus" instituit et docuit; sicut tactenuB multi viilani velut pagani, hie latices seu ignes cobt, iste lucosT et arbores aut lapides. adorat, illemonti- 20 bus úvé" cöllibus lítat, alius, que ipse fecit, idola surda et routa Jtögat. et orat,.. ut domum suam et se ipsum regant. .1,4 (ÁiJB.C). — a) Cnolcice JB; Cblchice C; Coichlco AS. b) emhe A 8»; cmine A 9>. o) polilo A. 8 \ prcconlo C V und am Sand» von 2. Bd. A 1; Eromo<72». a)lntcrimInaUPreÄ. c) habere Ař. fjrehabere At. g)raptam.ál. 25 ) ab áccolis A 8«: ab colls A 3», I) Miyo A 2i> auf Basur; Mile 01» Uter; Mte Clb/> fast totttwiv Alsae í/14J. Is.) fehlt A2. 1) so A1. 8. B; Beehin die übrigen. m) Ossloka 0 1». a) Tlietka A1«. 2'->; Thcohka A 4»; Tctcka A 2«»; Tetka C1. 21>; Tetnka A. 8; Tetha B; dadurch' berichtigt tich die Bemerkung von Novotný O. D. /, 1,246, N. 1, alt ob die Form Tetka oder wenigstens 30 eine mii der Endung -ía alte Cotmat-Sst. halten und die Form Teta erst in den Ann. Orad. et Qpjmlov. erechiene. o) maris ao A 2>>. B. C. p) to At". I. B. Ol»; Thethtn Al; Thetln A 1*.8. O1>.2".8; Thetynia^.Oí*; Tbechin A4". q>Miyo A2* auf Batur; Osam (Ai). i) orladas AS. s) fehlt Al. 3. t) fehlt AB; am Rande von später Ed.: drlas, 1. e.arporcs; amadriadas, 1. o. dee áiborea Al. n)rlsus, 85 torr. usus, A1. v)locus, von 2.Ed. übergeschrieben lucos, Al. w) et A2. O2b. 1) Ob: 4&i. .XV, 535: (vitam)' fontibus herbis atque ope Pasonia (= Aesculapii) ... reeepi; vgl, Verg.Aen. VII, 769: Paeonüs revocatum herbis. .2) Über die Lage dieses Berges] der zwischen Moldau, und Beraxin* südl. von Königssaal, zu suclien üt, dann den Grabhügel der K. 40 und die Burg T. vgl V. Tille im Český čas. hist. XXI (1915). 380, A. Sedláček ebenda XXIV (1919), 263, í.jLxamit in, den Patnathj archaeol. XXIX (1917), 157 und J.Jira-im üas. společň. přátel staroé. XXVI (1918), 60; auchW.Friedrieh S. 116. 3) Sorot. Sat. 1,4,8: emunetae n, 4) Der ganze folgende Sate zeigt deutliclie Anlehnung, von hie latices^45 an mehrfach tcörtlidie Ubereinstünmung mit Sedul. Carm.pasdi. I, 259, worauf zuerst M. Manitius, Zu Cosmas von Frag', in: Mttteil. d. Inst, f. Österreich. Geschiditsforschung VIII (1887), 479, hingewiesen hat. Vgl. audi M. Dvořah^STersus de passioňe s. Adalberti a Kosmovy zprávy o Ěeskěm pohanství [V. d. p. s. A. und die NachricIUen uber das Heidentum 50 . der Tschechen bei Cosmas], in: Český čas. hist. VII (1901), 448. ao -20 Tercia natu* minor, sed prudentia maior, vocitata K. est Lubossab, que etiam urbem tunc potentissimam iuxta silvam, que tendit ad pagum Ztibecnam0, consťruxit eť ex suo nomine eama Lubossine4 vocitavit. Hec fuit inter feminas una* prorsus feminaff in consilio provida,V:;-' in sermone strennua, .corpore-casta,^^iKlifi^is^jiroba, .ad-dirimenda populi indicia nňlli securida,onmibus áffabilis, sed plus amabilis, ■■■ feminei.sóxus ďecus ět gloria, dic-tans negocia providenter-^iriha..^ Sed quia nemo ex omni Sarte beatuaS^ talia ac taňte laudis femina — heu dira coá-itio humana-—fuitpbitonišsa. Et11 quia populó multa et čerta predixit futura, omnis ilia gens 1 commune consilium iniens patris eius post necem hanc sibi prefecit in iudicemh. Ea* tempestate inter duos cives, opibus et . genere eminentiores et qui videbantur populi esse rectores, orta est non modica litigio agri contigui de termino11^ Qui in tantum proruperunt in mutuam rixam, ut alter alterius spissam unguibus volaxet in barbam1, et nudis conviciis semet ipsbs turpiter digito sub nasum confundentes 'intrant bachantes curiam ac non sine magno strepitu adeunt domnam et, ut ratione iusticie dubiam inter eos; dirimat™ causám, suppliciter rogant. Ilia.interim, ut est lasciia mollicies mulierum, quando non habet quem timeat virům, cubito subnixa* ceu puerum enixa, alte in pictis stratis11 nimis molliter aceubabat. Cumqúe0 per 35, . a) fehlt A 3. b) Lybussle (-sa) 'A 2ť öfter; Llbiisslo O U öfter; Llbusse am Rande C ti öfter. o) to B; Ztybocznam A 2': Ztlbcosnara C 1»; Ztlbocinam jZ^AU- 1». 0 2.8; Zoibeclnam A 4»; Zffcbecinam A 4; Ztobcrinam 01>>; Ztbecnaro A 8; ■ Stebecnam A 2'». a) fehlt Ai. o) Lubosln A1; Iiybnssjm A 2*>; Xlbossin 01«; ^0 Kbusaln O Vj Xnbossam A <4). 4». i) mira (A *). g) lem. et- In cons. A 2. V'. ■ ta).-St — ln iudleem fehlt A 3. 1) ot auf der Zeile gttilgt, ea vent.Hd. Ober-aetchrieben. Al. k) oontlaul de termlnio A 2. 1) vol. la barb., torr. violaret : barbaru, Cl. m> ÍJlromlt, torr. dlrlmat, A2". ■ n) thorls A2ivgl. Verv. Aen.I, 708. idis:-'---":; ÍV-A* 'htutě.noeli hestÁtňdeř.:Ort Libitschin (LiboHn) im Ger.-Bez. Sclilan, mit dettiý bzw. dessen nahegelegenen Burgresten Palacký u. o. [diese urba .identifizieren xeottteh, toird erst in fältelten Urkunden šate. jXII—Xm. genannt; vgl. Cod. dipl. regni Bdhemiae L (ed. G. Friedrich, 7Prag 1904—1907J Index. — Über die Ausgrabungen daselbst vgl. F.Velc, Soupis památek hist.a uměl. v Král. Českem. Polit, okres Slánský [TopograpMe der hist. und Kunst-Denkmäler im Königreich Böhmen. Polit. Bezirk ScldanJ, Prag 1904, S. 115; W. Früdrich a. a. O. S. 107. .2) Sorot. CarmlII, 16, 27: nihil est ab omni p. beatum. 3) F.Vacek, JSß^Dic böhm. Sagen S. 14 verweist auf eine ziemlich äußerliche FaráUclstette -45 in der Vita s. Medardi (Surius z. 8. Juni, VI, 205 der Turiner Ausgabe v. Jí 1877J, Kap. 7: accidit . . . non modica quaedam alteroatio de terminis videlieet agrorum ... ut huiňsmodi rusticis moris est, pene iam ad ai-ma usque invicem exprobrando prooesserant. 4) Manitius a.a.O. S. 4SI; vgl. fVerg.J Ciris 338. ; 12 COSMAE PBAGElíSIS CHRONICA BOEMORUM. K. §§, ißt, ■ "AS*- 35,10. caUem rasticiei-incedens*, personam hominum non respici-ens... tocius controversie inter eos orte causam ad statum ťectitudmis perduceret, tunc is, cuius causa in iudicio non obtinuit palmam, plus iusto indignatus terqueb quater-que caput concussh^- et more buo terrain ter baculo per- s cussit ac barbam pleno ore saliva conspergens0 exclamatd: 'O.iniuria viris haud toleranda! Femina rimosa virilia iudicia .mente tractat dolosa. Scimus profecto, quia femina sive- Btans0 seu in solio residens' parum. sapite, quanto minus11, cum in stratis accubat ? Re vera tunc magis io est ád accessum mariti apta quam dictare militibus iura. Certum est enim longos esse crines3 omnibus, sed breves sensüä mulieribus. . Satius est moriAj- quam viris talia pati. . Nos solos obprobrium nationibus et gentibus desti-tuit natura, qujbus deest rector et virilis censura, et M quos premunt fcminea iura'. Ad.hec domna* illatam sibi contumeliam dissimulans et dolorem cordis íemineo pudore celans subrisit et 'Ita est', inquit, 'ut ais; femina sum, . femina vivo, sed ideo parum vobissapere k videor, quia vos non in virga ferreai-iudico, et1 quoniam sme timore1 20 vivitis, merito me despicitis. Nam ubi est™ timor6, ibi ' honor". .Nunc autem necesse est valde, ut habeatis recto-, rem -femina'ferociorem0. Sic et columbe''olinralbiculum milvum, quem p sibi elegeraht in regem, spreverunt, ut vos me spernitis, et accipitrem multo ferociorem« sibi ducem 25 prefecerunt, qui fingens culpas tam nocentes quam inno-centes cepit necare; et ex tunc usque hodie vescitur columbis i accipiter. Ite nunc domum, ut quem vos eras gligatis in.dominum, ego assumam mihi* in maritum'. Interea predictas advocat sorores, quas non inpares 30 agitabant furores8, quarum magica arte et propria Irídi-ficabat populum per omnia; ipsa enim Lubossa fuit, sic- a) indecons, korr. von 2. Bd. incedem, A S, b) tcr A i\ 0. IS. . c) con-spueii.1 A 2; aiporgens A3, d) cxclniir.vlt. A 2». c) stab AS; ston* sive in conaillo Blve In solio C S uni von 2. lid. am Rande C IK f) rosldens, torr. resideat, A*S*. 3» ak) licet parum s n pint A 3. (1). *». h) magis It; plus C2K 1) dumnn Lnboisa A 3. t) sap. vob. A 2. B< 01. 2». S*. 1) eed qu. s. dolore et timore A 8. m) timor est A 2*. n) et hon. AS.S*; est hon. A (i). A". C 2«. o) fortiorcm Ai. p) que .4:1, a) fortiorom A 2. B*.. t) fehlt A 2. &, ' s) sorores, torr. furores, A 1: lurores auf Hat. AiK ■ 10 1) Prov. 2, 20: Calles instorum oustodias. 2) Ovid. Met. II, 49: terque qnaterque concutiens illnstre caput; .vgl- auch Z179. 3) Vgl. Grimm; Wörterbuch JF.2, Sp. 9. 4) Terent. JSun. IV, 7,2: mori me satius est; vgl. obenS,3, JT.2. 5) Ps.,2, 9: reges eos in yirgs, ferretL 6) Vgl. Jlom. 18,7: reddite ergo omnibus débita,... cui timorem, timo- *5 rem; cui honorem, honorem; Mal. 1, 6: si ergo Pater ego sum, ubi est honor meus, et si Dominus ego sum, ubi est timor meus.- 7) Vgl. Phaedr.J,Bl. ". ' • LIB. I, CAP. IV. 13 ut prediximus, pbitonissa, ut Chumea* SibilIabJ altera K. 35, w. venefica, ut Colchis0 Medea, tercia malefica, ut Aeaeae Circesd-> Ilia nocte quid consilii inierint" ille tres Bume-nides? aut quid secret! egerint,. quamvis ignotum fuerit, tamen omnibus luce clarius mane patuit, ; enm soror earum Lubossa et locum, ubi dux futuruss latuit, . ■ et quia esset • nomine indicavit. Qnis enim crederet, quod de aratro šibi ducem prerogárent?v-Aut qůis sciret, ubi araret, qui rector populi fieret? ; Quid enim phitónicus furor nescit?.; Aut quid est, quod magica-ars non efficitl Potuit Sibiíla Romano poptlo.eeriem fatórum fére usque in diem.indicii predicere, que etiam, siVfas e3ť credereJ^ de" ChriBto •vaticinata est, sicut quidam doctors- in sermone sue- predi-cationis versus VirgiÍiih^ ■ ěx persona Sibille de adventu Domini composites: mtroduciv. Potuit Medea herbiBk et carmine sepe e celo Hyperionem1 et Berecintbiam111 dedxi-ceres; potuit ymbres, fulgura etn tonitrua ehcere0 de nubibuB; potuit regem Egacump-e de sene facere iuvenem. Carniine Circes'1 socii Ulixes* conversi sunt5 in^diver-sas ; ferarum form as et rex Picus' in voluctem, que • nunc dicitur picus. Quid miruin? .-Quanta egerunt artibus suis magi in Egypto', qui pene totidem mira carminibus suia fecerunt, quot Dei famulus Moyses ex virtute Dei" exhibuisse perhibetur. Hactenůs hec8. ») ChVme*A.3»; CliSméa43i'; CuroaeaYA4>: Cumea CB; cu ca, amRand von 2. fid. Chumoa, A 1. b) aybilla A 2». a* imrner; Sibylla (A i). C3. e) Cholcbis AÍ+'\ Cholhii A 2»; Cholcis B: Cholchls A S (korr. cholchls A chcohls, von $pater Hi. vtrbettert chocnia, A 1; ciioebis O lb. 2; coehia. íorr. colehís, C 1». d) vor aeacno amSchlu/l derZeiU tcclismal nil; Aeea Circe (A if; Circes (s oetilot) C 3. e) lncrhit A 1; inleft A 2»; inlemnt A *». C t>. i) chumenldes B. g) tenlt B. h) VlrglU A 1; uigUil C 1«. 2''. i). introduxlt A **, korr. lntroducit, O V>. B. k) cibls <7S. 1) yporlonem A 2«; hypor. A i<>; ypcr. A m) to A tK B; Berc- cmtlilina A i; llcrcclutlain A 3; Hereoyuth., korr. Bérec, C3; Herecy(I)ntblam die iibrigen. : n) fehlt AS: o) ducere A8. p) Elacnm *;Egacum, Jtotr. Elacum, A 2»; rogom Bsonom patrom IasonlB A *». q) Cyrccs A 1/**; clrnes, torr. olrnis, A 9>. rlUllxls AS. B*; Ulyxli (Ai). ,.<) daSAS, t) Eglpto^ll'. 2«(Acg- •). 3*. A'. O V>. 2«; ^igyptl.JJ. u) ex 1). virt: iloysea A 8; exnrtute, korr. ex virt., A 1. . 1) Ovid. Met:- IV, 205: Aoaeae 'genetrii pnlchetrima Circes. 2)~Vgl. Stat. TJiti. II, 595; :Fruienti--Contra 8ynňni-LS&V.;Á i.e. ere---- dere. 3) C 8 wuí ířessin. txhceisenauf Eueebius, Consiantini oratio ád sanctorum coetum (Migně, Patrol, lat. VUJ, .«S6;' Griech. christl. ScIirifXsteller VII, S. XGVI, ■ 182), Kčpke auf Auguslinus, Epist. ád Horn, expos. (Migne XXXV,■ 2089,/.-- *4)'• JScl IV, 4—10:. Ultima Cnmaei veilit iam carminiB aetas, -—. magnas ab integro . saecloruni naseitur ordo, — iam redit et Virgo, redennt Saturnia regna, — iam nova'proTctenies caelo demittitur alto."—.tu modo naseenta puero quo ferrea primům— desinct ac toto.surgefc gěnš :áurea niundo, — casta fave Lucina: tuns iam regnat Apollo. >;>• S)'Verg.'_Ed. VIII,69, 70: carmina vel caelo possunt deducere Lunam, — carminibus Ciroe sobios mutavit Ulixi G)^Aesonem; Ovid. Met.YII, 159 ff. . 7) Verg.Aen. VJJ, 189 ff.: Picus, equum domitor, quern ... fecit* avem Circe; tgl. auch Ovid. Met. XIV, 820/ř- "8). Bórat. Sat.-li4, 63: hactenůs haec.