148 COSMAE PBAGENSIS CHRONICA BOBMORDM. LIB. IT, CAP. XLII. XLIII. 149 10" K. 96, bo. missarum sollempnia, quotquot in capella quaque die fuerunt* celebrata, Trina darib fecit nummismata denariorum. Omnibus autem diebus dominicis XII mimmos, festis vero apostolicis et in aliia maioribus sollempnitatibus CC offert0 super pixidem sanctarum reliquiarum argenteos. Quamque d fuerit largus, si te delectat, o prudens, scire, lector, 'pelliciam6 episcopalem numquam integrum per annum poitabat, sed unam hiemalemf in pascha, alteram estivalem in festo sancti Wencezlai suis capellanis donat; sic et in ceteris donativis largum fuisse scias"*-1. MařS 4,\ Post cuius obitum anno dominice incarnationisMXCI, IIII.g non. Marcii Cosmash electus est in episcopum tam a rege Wratizlao quam omni clero ac populo Boemorum, tercio Heinrico imperante' augusto, sed in LoDgobardiak hisdem temporibus imperialia tractante negocia. Apr. 17. XLIII. Eodema anno XV.b kal. Maii2, IUI. feria in secunda ebdomada pascbe, combustum est monasterium sanctorum martirum Viti, Wencezlai ^atque Adalberti in urbe PragaS* Eodem anno0 rex Wratizlaus valde iratus estd contra fratrem suum Cunradum6, quia hisf non in-• memor mutue dilectionis favebat partis filiorum fratris sui Ottonis, Zuatoplukh videlicet' et Ottikk, quibus ex-pulsis de paterna hereclitate filio suo Bolezlao1 rex urbem Olomuc et alias civitates tradiderat, ubi non longo post tempore in predicta urbe inmatura preventus est *) A 3 fugt hinzu: et in hieme neque nix neque plnvia fuit. a) fuerint A 1». 2«. 3. B. C 1. 2». b) data, ~korr. dari, A 2». c) offefc, korr. offert, Al. d) qnamque— aclas fehlt Al". e) pelliceam A3; pelllcinam Al. f) gemalem A1. g) Iin fehlt A 8. h) Cozmas CV>. 2»; Comaa A 3<> auch 30 sonst, i) Imperator« A 8. k) Lombardla C lb alter. n, 43 (A 1.1». 2*. 2i> bis heredltatis et s. 149, ž. 10. 3. B. c). - a) eodem ' — Fraga am unteren Bande nachgetragen A 2». b) V C lb. o) XV. kal. mail wiederholt A3. d) fehlt A2*. e) mil; Cunr- A3". C2b; Chunr- A3*>; Conr- die übrigen; Chounr- *. f) to A 1. 2»; is die übrigen. g) patrl A1. h) Zvatoplio 3S Al; Zuatoplic, korr. -pluo *, A 2«; Zwatoplak A 2>>; Zu(w)atoplik sehr oft A la. C 1». 2«. S. i) fehlt A 3. C 2. k) Otl(y)k C V>. 2>>. S; Otic A 1. 1) Bolezlaus A1. 1) Nach Novotný C, D. I, 2,140 ist diese Charakteristik jener Gumpolds vom heil Wenzel und Cosma? selbst vom Herzog Spitihnew, femer teilweise auch dem Regino nachgebildet; außer einem ganz all- io gemeinen Anklang finde ich keine Berührungspunkte. 2) Die An- gaben stimmen nicht zusammen; vgl. meine Studien zu Cosmos a. a. O. S. 681, wo ich die Korrektur IX statt XV vorgeschlagen, die Jahreszahl 1091 aber als richtig beibehalten habe- denn auf den 23. April 1091 passen alle Angaben. Vgl auch Novotný C. D. I, 2, 295; A. Köster, 45 Die staatlichen Beziehungen S. 209. Wegen der Kapitelscheidung an dieser Stelle vgl. meine Studien S. 681, N. 1 und die Einleitung. 35 morte III. id. Augusti1. Et quoniam illi ■ tres fratres, van'*' scilicet* Iaromir, Otto et0 Cfinradus, quamdiud fuerunt \iv.ii. vitales, ita erant unanimes, ut per nullas posset eos res divellere0 artes, et sicut fertur leo 2 pertimuisse tres » iuvencos inter se collatis cornibus stantes, ita numquam ausus est r ex invadere snos fratres; postquam* vero vidit solum Cfmradum post obitum fratrum ex omni parte fraterno amminiculo privatum, ingressus est cum exercitu Moraviam, ut eum similiter expelleret de provincia, io,que sibi sorte ac ŕuruculo hereditaria8 et per concessio-nem iure acciderat« paternam. Tentum erat ad urbem, cui nomen Brraenh-4, ubi rex circumstantibus terre magnatibus1 disponens obsidionem per girum, dum designat loca, ubi quisque comes tentoria ngatk, Zderad1 15 villicus, sicut erat bomo versipellis, ex obliquo innuens regi oculis iuvenem™ Bracizlaum inter satrapas coram patre suo stantem denotat elogio11 confusionis: 'Quoniam quidem', inquiens, 'tuus, o domine rex, natus libenter estate ludit in flnmine et natat, si placet tue maie- so stati, iuxta fiuvium0 hac ex parte urbis cum suis pa-piliones poňať. Hec ideo dixit, quodp olimq in partibus Saxonie, dum meridie natat predictus iuvenis in flu-mine, bostes ex adversor irruunt et eos invadunt, ■ut supra retulimus 5. Hoc ver bum nimis alte in corde iu-,25 venia" sedit6 et non minus doluit, quam si* toxicata sagitta cor eius vulnerasset. Tristis abiit in11 castra et* non sumpsit cibum usque noctis"'' ad astra. Nocte autem sub opaca turma suorum advocata pandit cordis sui a) hi (hli) A 3. b) féhU AS. OS. c) fehlt A 2. 8. d) quam A 1. 80 e) dlvellire, korr. -ere, Al. T) poeta jí 1. g) aoceperatfí), korr, aceid.. A 2». h) sa Al. O2; Brynen C8 (am Bande Braňa;; Byrno, korr. Brynen, C1*; Bimen A1«; Bmen A 2». 8. B •; Braňo C1». i) ciro. asstant. t. prlmatibna B. k) flgit, korr. flgat, A1. I) Sderad A 2«». m) taventem, korr. -Dem, A 1. n) el. v e 1 carbone 11; eL carbone A 1». 8; carbons*. o) fhimen A3. C lb. p) quia 85 A 8. q) oculf, korr. von 2. Bd. olim, A 1. r) averno, korr. adv., A 1. s) ln» nens A 1. t) fehlt A 2». n) ad A 3. v) fehlt A S. 1) Im J. 1091; s. meine Studien zu Cosmos II a. a. O. S. 682. — Zwei undatierte Beileidsschreiben an H. Wratislaus aus Anlaß dieser Todesfälle Iwben sieh erhalten, s. Cod. dipl. regni Bdhemiae I, 99, 100, *o n. 92, 93, woselbst sie zum J. 1090 gesetzt werden.' 2) Gessin erinnert an Hist, vitae fortunaeque Aesopi studio Iöachimi Camerarii, Leipzig 1544, S. 111 ff.: Boves et leo. ' 3) Deut. 32, 9: funiculus h.; vgl. auch Esth. 13, 17: sorti et funieulo tuo. 4) Vgl. meine Gesch. Brünns I (Brünn 1911), 20. 5) Vgl. oben S. 142, Z. Uff. 6) Sali. 45 lug. 11,7: quod verbum in pectus Iugurthae altius, quam quiaquam ratus erat, descendit. 150 COSMAE PRAGBNSIS CHRONICA BOEMORÜM. ^ *W9l' Vu^nera eonsulens, qualiter in villico ulcisci possit ini- Suo*. Eadem etiam nocte clam mittit ad patruum suum unradumb, dedecus sibi et° a quo sitillatum exponens, quid opus sitc facto, querit ab eo consilium. At ille: 'Si te', inquit, 'quis sis cognoscis, ignem me non minus 5 quam te urentem extinguere noli timere; negligere laudabile non est'. Non enim latuerat Cůnradum, quod rex hec omnia ageret Zderad per consilium. Cumque nuncius dicta patrui Bracizlao retulisset, favent omnes et assenciunt et quasi a Deo1 sibi datam laudant ducis 10 sententiam, quoniam et ipsi itentidemd prius consuluerant. ■Quid multa? Tota nocte ilia agitur, quod mane peragitur. XLIV. Nam lucescente die Bracizlaus mittit ad pre-dictum villicum demandans ei, ut, ubi sibi* placeret, sěcretum consilii simul ineant. Qui nihil mali suspi- 15 cans accepto comite Drisimirb tantummodo solic duo pro-cedunt. Quos ut vidit a longe iuvenis, tantum a suisd prosiliit6 obviam eis, quantum iactus* estlapidis 2; dederat enim suis militibusd signum, ut quando suam cirotecam8 illius proiceret in sinum, facerent, quod facere spopon- *> derantd. Ubih pauca exprobrans illi1, quibus sepe ofEen-derat eum: 'Quam', inquit, 'pollicitus 0um, en abrenuncio tibi fidem meam', et avertens equum proiecit in faciem eius cirotecamk. Non1 aliter quam cumm iratus leo erexitn iubas3 et submittens caudam nodo, qui est in extremitate 25 caude, percuciens frontem suam et stimulo, qui est sub cauda sua, pungens posteriora0 fertur in omne quod obstat, ita prosiliunt ilico ex agmine ardentes et armati iuvenes, Nozizlau" et frater eius DrisikrayS filii Lubo-mirr, et tercius Borsa", fihus Olen, atque* frustra fugientemp sc Zderad ternis hastilibus alte in aera sustollunt et ut mani- a) In aliquo A 8. b) Chonr- A 2» auch weiter. c) et — sit fehlt A 2». d) idemtidem (idetlde) A 3; identidem *. 11,44 (A 1.1». í*. S. B. C). — a) fehlt 4 2»; auf Rasur AI. b) Drys-Al; Dirsymir AI*; Disimir A3; Drsimir B; Durzimir, torr. Drisimir, C lb; Dris- 35 mir O 2>>. c) illi A3. d) aula mil. sccessit, ut signum possent cognoscero, quod facere se spoponderat. Ubi (das übrige fehlt) A3. e) so AI. C 1». 2k; prosillt die übrigen. f) ictus A 2». _ g) so A1.1». 2». C 2»: chiroth-, korr. cyr., C 3; cyrotc-die übrigen. h) una, korr. un(undé). A 2". i) ei A 2». k) so A 1». 2». C 2»; yroth- CSc; cyrote- die übrigen. 1) ns A 1. m) fehlt A 2«. n) erexerit A 3. 40 o) pectora A 2»; post, sua A 3. p) Noz. — lugientem fehlt A 1«; Noz(s)tz(s)law C1. V> auch sonst. q) Drslkrai A3; Dy(i)rzkray C1 auch sonst; Drysykray (dwsik-) C2; Drysimir A 1. r) Lib- C IK s) Boress C V>. t) at A 3. 1) Liv. I, 54, 3: Tarquinium dono deum sibi missum ducem credere. 2) Luc. 22,41: avulsus est ab eis quantum iactus est lapidis. 45 3) Lucan. Phars. I, 208: mox ubi se saevae stimulavit verbere caudae | erexitque iubam; Ox. Fast. 1L 209: non aliter quam cum Libyca de gente leones. LIB. II, CAP. XL1II. XLIV. XLV. 151 pulum in terram deiciunt et calcant equorum pedibus et'^97,37. iterum atque iterum vulnerant et affigunt* corpus humib telis. Tali morte rae de Summitate rote1 fall ax fortuna deiecit 6 amicum suum Zderad V.° id. Inlii. Comes autem Drisimird n. pal lid us advolat in castra et nunciat* regif, que fuerante facta. Solus rex meret et plorat eth omnes iuvenem* laudant, quamvis aperte laudareknon audeant1. Braciz-laus autem non longe ultra unum monticulum separatim sua I 10 transfertm castra, quern maior pars exercitus et forciorn bello est secuta. XLV. Qmterea coniunx CfLnradi* nomineb Wirpirk0-2, una mulierum de numero prudentum, inscio marito buo "venit in castra regisj Que cum nunciata esset regi, 16 convocatd rex proceres in cetum, et iussa venire stetite coram reged large perfusa faciemf lacrimis3 et singultibuss verba interrumpentibus tandem eluctata in vocem sic esth locuta: 'Haud ego iam digna dici tua, rex pie', nurus, *o Supplex ad genua nunc non temere tua veni' et cecidit in faciem et adoravit* regem. Que iussa surgere stetit et ait: 'Nullamk, domine mi rex, his in partibus belh invenis materiam, nullam de prelio hinc1 reportas victoriam, bellum plus quam civile 5 geris. At si nos 25 a) affligunt B. b) fthlt A 8. c) v. id. iul. fehlt A1». d) Dlrsimlr A 1»; Disimir 18»; Drsimir A 8*>. B; Dlrzimir C 1; Drlsmir C 8. e) nunclant, Jtorr. -at, AX. f) fehlt A2». g) erant A 1; fuerunt CI1. h) so Al; fehlt in den ilbrigen *. 1) inv. Bracizlanm laud, et glorlflcant qu. A 8. k) laudant A 1. 1} audcnt A J!». m) transferet A1. a) ferocior O 8. H, 46 (A 1.1», 8». 8. B. C). —a) Chonr- A 2»«. b) fehlt A 2«. c) Wlrb-B auch sontt; Wlrp-, korr. Wlrb-, A1. d) conv. — reg'e fehlt A 1. e) iusslt earn ven. utetltque A 8. f) facie At*. 8. C lb. g) singultls, korr. -tibus, A 1. b) loc. est dicens A 3. i) fehlt A 3. k) nulla rex d. m. his A S. 1) hie A 1. 80 1) Vgl. S. 97, N. 2. 2) Ihre vertneintliche Zugehörigkeit zum 85 Geschlecht der Grafen von Tengling aus dem Hause der Aribonen unrd auch durch die Bemerkungen von H. Witte, Geneal. Untersuchungen zur Beichsgeschichte, in Mitteil, des Instit. f. österreicli. Geschichtsforschung, Erg. Bd. V, 404 niclit sicherer. Die andere auf die Eistoria Welforum Weingartensis SS. XXI, S. 463 zurückgehende Ansicht, daß 40 Wirpirk identisch sei mit Wilburga, der Tochter des Herzogs Ulrich von Kärnten und der Sofia von Ungarn, erörterte zuletzt A. Dausclter, Über die Familie des Markgrafen Ulrich von Kärntlien und des Herzogs Magnus von Sachsen (Forsch, z. deutschen Gesch. XVI, 1876, 164ff.). Der zweite Name Hilburg (nicht Hildburg) ist nur durch eine zuxifä-45 hafte Urkunde überliefert (Cod. dipl. Morav. I, n. 203). 3) Verg. Arn. XII, 64: lacrimis . . . perfusa genas; vgl. oben S. 88, Z. 25. 4) Apoc. 7, 11: angeli . . ceciderunt . . in facies suas et adoraverunt Deum. 5) Vgl Lucan. Phars. 1, Ii bella . . . plus quam civilia. 152 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. K 91091 e*a nos*ra Dona t*"8 militibus predám esse deceinis, in te tua vertis tela, cum fratrem tuum, cui debeasb esse tutela, spolias rapina cruenta. In Deum vadit, qui suos invadit. Nam quecumque hie longe in tuis finibus spolia queris habenda, ostendam tibi potiora in medio s tui regni posita. Nusquam enim melius0 ditaberisd nece amplius maguificaberis quam in suburbio Pragensi et vico Wissegradensi*. Ibi Iudei auro et argento plenissimi, ibi ex omni gente negociatores ditissimi, ibi monetarii opu-lentissimi, ibi forum, in quo preda habundans superhabun- 10 dat tuis militibus. Aut si te delectat, qualiter Troia arserit1 videre, nusquam magis Vulcanum videbis furentem2, quam cum 8 utramque urbem predictam videaa ardentem. Atqui: "Ilia mea sunt", dicas. lata autem que hostiliter-deva-stas, cuius esse putas? Nonne nos et nostra tua sunt? is Sin autem solummodo tua fulmina acuis in iugulum tui fratris, absit, ut alter Oainh habearis. Salva tui' gratia frátri tuo patet Grecia, patet Dalmacja, ipse mavult peregrinari quam te fratricidio criminari. Quin pocius accipe, que tibi mittit, iam non fráter, sed quasi tuusk so servus.' Et protulit de sinu forcipes1-3 et fascem ex vir-gultis. 'Et si quid'™, inquitD, 'fráter in fratrem peccavit*, emenda; terrain autem0, que tua est, cui mavis commen-da.' Dixerat et ita cor regis ' tetigitP-5 et movit corda principum 6, ut nullus se continere posset a lacrimis. as Quam rexq ad latus suum iubet ut sedeat, sed prius-quam sederet, 'Quandoquidem', inquitr, 'inveni gratiam in oculis tuis 7, adhuc unam peticionem posco, ne con-fundas faciem meam8 queso. Pro magno peccato fllii paululum supplicii satis est patri.' Tunc rex: 'Scio% 30 ait, 'quo pergis. Sed perge potius et adduc ocius fratrem meum et filium" ad me in osculo sancto9 et a) noa et fehlt A1, b) esse deb. A 1. o) HhlX A1. d) dlcab-, korr. ditab-, Al, e) nee a. m. fehlt A3. f) uisegi- A 1; wissogi- Cl». g) fehlt A 1. B. h) Cayn C lb. 2b; Kain A 2«. C 1». 2»»; Kayn A 1«. B. 1) tua A 8. k) ieldt AS. 1) forpices A2*. C2''. m) cxiiuid, korr. ex si quid, Al. n) fehlt A 3. o) autem tuara A1. p) so Al. C1«-; tet. reg. die übrigen. • q) rex Ws A 8. r) fehlt A 3. 8) Al. meum A 3; ad me fehlt A 2". 1) Verg.Arn. II, 581: Troia arserit igni. 2) Verg. Aen. 7,662: furit immissis Volcanus habenis. S) Für Schere und Besen als Symbole des Freiheitsverlustes vgl. J. Grimm, Deutsclie Rechtsaltertümer 4. Aufl. I (Leipzig 1899), 236/., wo diese Stelle nicht angeführt ist. 4) Luc. 17, 3: si pecoaverit in te frater tuus, increpa illum. 5) Jerem. 4, 18: tetigit cor suum. 6) lob 12, 24: qui immutat cor principum. 7) Gen. 18, 3 : invem — tuis. . 8) JZT, 2, 16: n6 — nioiiru. 9} Rom. 16, 16: in ose. s; I. Cor. 16, 20 und öfter. 35 LIB. n, CAP. XLV. XLVI. 153 in * vinculo paois' lj et osculatus est earn. Timuerat enim ^j9j8,33' rex valde, ne frater suus et filius conspirarent contra eum. Qui cum veniesentb per conduetum domne Wir-pirk ° ad regem, dans eis pacis osculum rex ait ad filiura 5 suum: Tili mi, si bene egisti, nulli melius quam tibi erit; sind autem male, peccatum tuum in foribus aderit4,2.' XLVI. Post hec Bracizlaus intelligens suum patrem non ex corde sed pro necessitate fecisse pacem," cum omnibus, qui suam transierant in aciem, secessit in partes i io urbis Gradec' et ibi morabatur frustra expectans incertam ' fortune vicissitudinem. Quotquot enim secuti eum fue-rant, nullus ausus estb proprios revisere0 lares, quia regem, quem offenderant, valde metuebant, ne captos autd in vineula mitteret aut capitali sentencia dampna- 16 ret Yidens autem rex, quod non posset, uti volebat, iram suam ulcisci in filio nec" in eius sequaeibus, advocat fratrem suum Cünxadum* et congregat terre maiores natu atque corroborat omnium sačramento comitum6, quoh post suum obitum1 frater eius Conradusk obtineat so solium ' ac Boemie ducatum. Tunc rex roboratus fratris sni1 conBÍlio simul et auxilio cepit aperte machi- ■ nari, qualiter ulciscatur in filio. Necm hoc latuit Braciz-laum nlium eius", et sine mora congregati sunt ad eum plus quam tria milia > fortium virorum et accelerantes •5 metati sunt castra circa Bokitnicam rivulum, in crasti-ntun parati contra regem committere prelium. Pre-miserat enim ad patrem suum nuncium dicens: 'En ego, en assum, longe quem0 quesiturus erasp; quod facturus es pesthae, hodie fac.' Nec pretereundum est sub silentio, so quod eiusdem noctis in conticinioq divina operari dignata est revelatio. Nam si acta hominum nostre scientie pro modulo p and i mu s. indignum est, ut ea que ipsir vidimus magnalia8 Dei taceamus. s) fehlt A 8. S. b) convenlssent (cum übergeschrieben) A 1; per — Wirp-. 85 fehlt A2». e) Wirpyric A 1; Wyrpirk Ol". d) Bin — aderit fehlt A3. u, 46 (A 1. 1». 2«. 8. B. O). — a) Hradecz C ľ> immer. b) erat A 8. e) vfeftare .12». d) fehlt B; atque C 1. 2b. e) necnon A3; vel C.2K 1) io .11.8»; Chonr- ,12» (Chounr- *). g) comnrani C 3; comltum fidem A3. h) »o A1.1». 8; quod die übrigen i) ob. suum A 2». 3. k) to A 1.1». 2\ B. C; 40 Cb.3nr-.12»; Com-A3»; Chunr-.18b; chounr- *. 1) fehlt A2". m> nec non latuit (non radiert) A 2». n) regis A S. o) quam A i. p) etas, korr. eras, A1; eas A1». 2». C 2«; eaa, korr. eras, C 1. q) concilio A1. r) ibi A 2». 1) JBp/i.4,3: in vinc. p. 2) Gen. 4,7: Nonne si bene egeris, reeipicö, sin autem male, statini in. f. p. aderit? 3) Exod. 14, 13: / videte m. Dei quae facturus est hodie (vgl. oben Z. 28); s. auch S. 66, N. 2. 154 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. K. 99, li. 1091. 10 IB XLVII. Igitur nocte prefata, dum inter principes ea que prediximus geruntur, nostri patroni, videlicet sanctus Wencezlaus et sanctus Adalbertus, visitant in carcere positos et eos nimia afflictione contritos sua sanc-tissima dignatione taliter liberant. Postibus inprimis anteridribus simul cum ianua erutis, rnox ipsius carceris velut ferream posterulam" cum suis vectibus frangunt nec non et cippum, in quo dampnatorum pedes crudeliter constringuntur, fractum forinsecus proiciunt, statimque auribus dampnatorum vox pia insonuit dicensb: 'Hactenus vobis et huic patrie nostra sufEragia defuere, quia gratia Dei indigni extitistis0, ex quo bellum hoc plus quam civile1 inter Boemiam et Moraviam principes isti habuere. Sed quoniam gratia Dei et miseritíbrdia et respectus est in sanctos* et electos2 illius nosque eo dirigimur, quo ipsa respexerit, pro certo nusquam nostri presentia suffra-gando adesse poterit, ubi ilia prius miserando non afiu-erit. Quare iam čerti de misericordia Dei exurgite, ad8 ecclesiam' properate nosque nominatim sanctum Wen-cezlaum et sanctum Adalbertům vos absolvisse et pacem apportasse omnibus nunciate.' Qui mox quasi de gravi somno excitati et iamg ah vinculis absoluti ad-huc custodibus dormientibus1 liberi exeunt iussaque per-ficiunt. Hac etiam ipsa die aliud item miraculum eni-tuit, quia, ut supra sanctorum martirum revelatio retu-lit, Conradusk frater regis pacem inter ipsum regem1 et filium eius compoauit. Nam antea in tantum discordabant™, ut uterque ab utrimque suspecti, iste ne solio privaretur, ille ne a patře caperetur, valde invicem timerent. Sed ilium par etas iuvenum et maior pars procerum, manu qui-d.em promptiores et bello forciores, comitabantur11, istum vero episcopus Cosmas et prepcsiti ecclesiarum omnes-que terre magnates, etate0 provectiores et consilio uti-liores, cum omni militia plebis favebant et nimio affectu venerabantur. Et profecto ilia tempestate post conditam urbem Pragam pessimum facinus patratum3 fuisset, si 11,47 (A 1 Mf non affuerit Z. 17. 1». 2*. 3. B. O). — a) portulam 4 2». b) 1 (!) Hbergetehrieben A 1. c) existitis C 3. d> sanctos del C 1«*. e) et ad A 3. f) eccl. del A 2«*. g) etiam, korr. et •, A 2«. h) fehlt B. 1) dor-mitantlbus 4 2«. C*. k) to A 1«. B. C; Chonr- A 2»; Ounr- A 8»; Chunr- A 3>>; 40 Cbounr- *. 1) fehlt A3. id) dlicoidabnotur il>; -bantur, korr. -bant, 2»; dlBcordiabantur, korr. discordabant, AS. n) fehlt A 3. o) etateque B*. 1) Vgl. oben S. 151, N. 5. 2) Sap. 4, 15: quoniam — mis. est in sanctos eius et resp. in el. illius. 3) Sail. Gat. 18, 8: eo die post cond. urbem Romam p. f. p. foret. 45 BO 35 LIB. II, CAP. XLVII. XLVIII. XLIX. 155 non regis* ad votum omnem principům et populi mo-tum sancta dignatio beatissimi Wencezlaib et magna miseratio omnipotentis Dei composuisset. , XLVIII. Quod videntes, qui in castris remanserant 6 comites, mittunt ad Bracizlaum dicentes: 'Si tu cre-dulus patri tuo pristinam cum eo redis in gratiam, nos nequaquam credimus ei, quia callidam eius sat* no-vimus astuciam. Plus enim eius amicicias timemus quam inimicicias. Nam veluti ursus nec minimnm ictum io patitur inultum, ita ille numquam cessabit a vindicta, ' donee omnia, quibus eum ofiendimus, usque ad unum iotab non dimittit inulta. Qua de re° aut nos quo vis terrarum ábire dimittas cum tui gratia aut nobis-cum ubicumque terrarum alciora queras palatia. Nulli is enim magisd quam tibi nostro parati sumus servire domino.' Videns autem Bracizlaus0, quia sicut miles sine armis suo officio caret, sic dux sine militibus nec nomen ducis habet, maluitf cum eis extraneum querere panem, quam solus sine milite cum patre domesticam habere 20 pacem. Nec mora, congregatis omnibus tarn peccoribus . quam mancipiis plus quam duo milia militum cum Bra-cizlao dupe proficiscuntur ad regem Pannonicums. Quern rex Wladizlaus recognoscens cognatum suum11-1 benigne suscepit et concessit militibus eius inhabitare locum 25 qui dicitur Banov' iuxta Castrum nominek Trencin1; locus in mediis silvis atque inm montibus est situsD et nimium aptus atque opimus0 venationibus. Victualia autem et cetera nature amminicula per preceptum regis ab adiacentibus subministrabanturp eis regionibus, ipsum so autem Bracizlaum cum paucis secum rex habuit in deli-ciis aule regalia. XLIX. Anno eodem* rege Wratizlao disponente Cosmas K. 99,33. 35 40 a) fehlt C 1«* b) Wencezay A 2» (Wencezlay "). II, 48 (A 1». 2». 3. Jí. C). — a) satis C. b) iotha A 2«. O V>. 2»*; vot(h)a A3K c 2b. c) qua de re fehlt A 2k d) fehlt A 2». e) Wratiz(s)laua A 1». C2t>. £) mavult 4 2«'. g) Pann, Wladlzlaum A3. h) sibl 4 2»«. i) to A 1". 3«; Baňou A3K B. CS; Banon 0 2; Ban(i)ow C 1; Banoy 4 2». k) fehlt A2". 1) Trenczin Cl; Trenem C2; Btrencin Al". m) qul locus in insidiia silvarum in 4 8«; locus insidiis Silvas in, korr. qui I. in mediis silvarum in, A 3b. n) consitus B. o) optimus A 3. p) mlnistrabantur (autem — adlac. fehlt) A 3. II, 49 (A 1". 2». 8. B. Cl. — a) eodem anno A S; anno dom. inrt A 1». 1) Bela L, der Vater des ungarischen Königs Wladislaus und Andreas 1, der Großvater des böhmischen Prinzen Bretislaw mütterlicherseits, waren Brüder. 156 COSMAB PRATENSIS CHRONICA BOEMORUM. 1091 electus" a^ Piagensem ecclesiam et Andreas1 similiter ad Olomucensem sedem2 per conductum palatini comitis Ra-pothe3 veniunt Mantuamb et presentantur imperatori 1092. tereio Heinrico augusto inchoante anno dominice incarnationis Jan.i. MLXXXXTI in0 kal. Ianuarii. Secundad autem nonas 6 eiusdem mensis mediante predicto comite Rapotha sedens in palatio Mantuano episcoporum atque comitum ordine non modico ex utroque latere collocato0 et electis iam predictis episcopis positis in medio diu tacita pulcher cesar pulchra aperit labiaf-* dicens: 'Hos fratres io ad nos misit noster fidelis amicus Wratizlaus rex Boe-micus, ut secundum canonicam et apostolicam institucio-nem nostra auctoritate eorum confirmemus electionem, quam sine vestro consensu nolnmus8 facere dimnicionem.' Tunc přesul Monasteriensisä, qui isdem temporibus ve- is nerat de Hierosolimis, surgit et appodians se mense, in qua baculi,' anulih episcopales atque reliquie sanctorum erant posite, ait: 'PeTiculosum est válde a paucis de-strui, quod multorum6 sanctione confirm atum est. Multi enim interfuimus episcopi, multi et principes im- 20 perii Romani atque apostolice sedis interfuere legati, quando vestro privilegio confirmastis, ut uterque episcopa-tus, Pragensis simul et Moraviensis, sicut fuit ab inicio, ita unus et integer permaneat.' Ad hec cesar ait: 'Sine modo, ut, quod me1 meus amicus rogatk, 25 faciam; de his autem postea1 tempore in suo discutiam.' Et statim desponsat eos anulis ad singulas ecclesias dans eis pastorales virgas. His ita peractis iussi sunt ambo episcopi redire Veronám1" et ibi expectare, donec patratis regalibus negociis palatinus comes Rapotha so iterum reduceret eos secum11 ad patriam. a) est ei. A3. b) Mantouara B. C; Mant(h)owam A3, c) III (In?) B. C 3*. d) prldie A 8»; ta crastino autem mediante (dat übrige fehlt) A 1». e> collecto A 2«: collato AS. I) lab. ap. C 1«*; aperuit lab. AS. B. C 3; cea. talia Iocutua est verba : hos A 1». g) noluimus A 1". B. C 3. h) et anuli A 3. 35 i) lehlt A 8. k) rogavit am. A 2«*; rogat am. C 2b, 3. 1) fehlt C 2*>; post A 2«; . ano tempore Cl«*; suo temp, (in suo fehlt) A 2». m) to A 3«. B; Wer-die übrigen *. n) fehlt A 2». 1) Sein Todestag, 22. Mai, ist verzeichnet im Necrol. Bohem. S. 12. Für die Bedeutung von similiter vgl. M. Hein, Die Besetzungsform des 40 Bistums Olmütz (Jahresbericht der I. deutschen Staatsrealschule 1911/12), ä 13. 2) In Gesch. Mährens 224 sprach ich die seither mäirfach angenommene Vermutung aus, daß der früher (S. 146, N. 2) genannte Wezel mit diesem Andreas identisch sein dürfte. 3) Vgl. oben S. 124, N. 1. 4) Ps. 50, 17: domine, labia mea aperiea. 5) Erpo, « 1085—1097. 6) Sailing. 8,2: periculose a paucis eini, quod multorum eBset. LIB. II, CAP. XLIX. L. 157 , , K. 100,25. L. Interea sinister rumor nostras cuverberat1 aures io92. regem Wratizlaum XVIIII. kal. Februarii2 migrasse ad i*. Christum et eius fratrem Conradum* successisse in principátům. Qui statim cursorem mittit ad imperatorem 5 et promittens ei pecuniam rogat cassarib episcoporum electionem, quorum supra0 fecimus mentionem3. Sed cesar magis consulens iusticie quam iniquitatis consentiens pe-cunie: 'Quod feci', inquit, 'feci, nec possum meum mutare factum'. Tristis abiit legatus nomine Wiclind, quia io non obtinuit, quod peciit ex parte ducis. Episcopi vero secundum iussa cesaris morati sunt Verone0 usque ad Febr.i. "V inicium quadragesime expectantes reditum et conduc-%tum predicti comitis Rapothe1. Post hec advenientes Pragam in ipsa die palmárům suscepti sunt a clero et «f*»n. i5 populo honorifice et adeunt ducem Conradum in urbe Bolezlau HI. feria eiusdem ebdomade. • Quos dux« iam mutato animo benigně suscepit et celebravit cum eis pascha Man es. in urbe Wissegrad. Et in ipsa pasche ebdomada circa kal. Apr. i. Aprilis descendit * maxima nix et tantum inhorruit frigus 20 mixtum cum glacie, quantum raro in media contigith , hyeme. Gesta autem huius' ducisk non habemus plurima ad scribendum, quia post VII menses et dies XVII1 eodem anno quo suscepit ducatum VIII.m id. Septembris 5 Sept. 6. cum vita11 amisit. Cui successit iunior Bracizlaus, quem 25 advenientem in urbem Pragam letis choreis per diversa compita dispositis tarn puellarum quam iuvenum modulantium in0 tibiis et timpanis et per ecclesias pulsantibus campanis plebs letaounda suscepitp. Ipse autem Cosmas episcopus5 cum clero et magnifica proces-80 sione suscipiens eum in porta civitatis ante templům sancte Marie6 deducit1 ad solium, et secundum ritum \ II, 50 (A1".2». 3. B. C). 1». JS. C; Chonr- A2«; Cunr- A3»; Chunr- A St>; Chounr- *; am Rand ton alter Band: de E.., de wr. rege A 3». b) ceeaarl Al". C2>>; cessari, korr. cass-, A2\ c) fehlt A3. d) Woclin A 2»»; Wiodin 35 lä. e) Wer- A 1«. 3K C 1. 2». 8. f) fehlt A 2*. g) dux Cünradus (Chunr-) A 3. h) contingit C 2t>. 8. i) fehlt A 2». k) C(h)unradi A 3; Conradl C 8. 1) XVI A S; et dies XVII fehlt A 1». m) Villi A 2». n) vitS (cum radiert) A 2«. o) et (!) radiert A 2» (in fehlt »). p) susdpit C 1". 2. q) fehlt C 3; electus C 1». 2. r) duoit A 3»; deduxtt C 3. 40 1) Verg. Aen. V, 503: d. auras. 2) Das gleiche Ipdesdatum nennt auch das Necrol. Bohem. S. 9; vgl. meine Studien zu Uosmas II a. a. O. S. 683. 3) Vgl. oben S. 156, Z. 1. 4) Vgl. Isai. 55, 10: descendit imber et nix de-caelo. 5) Necrol. Bohem. ä14. 6) Nadi Tomek, Gesch. der Stadt Prag I, 14 eine Kirche auf der Burg; nicht, 45 wie Palacký annahm und Röpke iciederholte, die Teinkirche in der Altstadt. 158 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. K. 101,2. 1092, Sept. 14, huius terre ab universis comitibus et satrapis est in-tronizatus dux iunior Bracizlaus XVIII. kal. Octobris. LI. Eodem anno facta est eclipsis solis XII. kal. Octo-oet, i. bris, VI. feria post mexidieml. Eiusa inb kal. Octobris quidam pseudoepiscopus nomine Rotpertus0 veniens in s . hanc terram referebat se in Wasconiad provincia Kavel-lonam8 multis annis rexisse ecclcsiam; et quoniam reco-gnovit eum frater noster Ozzelf, qui et Asinus 2, et euro olim episcopizasse perhibuit, quando de Ungaria secum iter ageret8 Hierosolimam, dux Bracizlaus et Cosmas wt electus gratanterh eum recipiunt et divinum officium sive cursum3 episcopaliter agere permittunt. Quid Man. multa? Multas ecclesias consecrat, multos mense Marcio clericos ordinat et in cena Domini sacrosanctum crisma Avr. i7. exorcizat1. Ad quern quidam in pascha venit clericus, 15 nimirum sui erroris conscius, et nescio quid sibi clam innotuit. Mira res, nec dux nec electus impetrare potuit, ut saltern ^arvo tempore ibi staret, quin in ipsa ebdomada pasche cum festinatione tenuisset viam versus Saxo-niam. Postea vero cum innotuisset, quod pseudoepisco- 20 pus fuisset, mittuntk unum ex Latinis nomine Con-stantium1 in Wasconiamm, per quern Kavellone11 ecclesie nomine Desiderius * přesul demandat litteris, quod ilia ecclesia numquam habuisset episcopum nomine Rótper-tum°. TMiserunt etiam p ad papamq Clementem eius con- 25 sulentes~auctoritatem, Quid sit opus facto rerum in discrimine5 tanto?? II, 51 (A 1». 2». 3. B. C). — a) eiusdem annl A3, b) III. (in?) B. c) so A2* (Itoutp- •); Rutp- A3. B; Rupertus A 1*. C 3; Rdp- 01«; Roth- Cl>>: Rotpert- CS; Rodpertua Ann. Siaco SS. VI, 728, 3. d) so A3; Wassk- 0 2b> 30 Vask- A IK B. 01«. 2». 8; Vase- A 2». Ciť*. c) Kaw- C lb; Kawelon- C 2»; Sawellonhcm C 2b. f) Ozel A 2«*; Ossel C 1. g) perageret übergeschrieben C 3. h) fehlt A 3. i) conflcit et exoro. A 3. k) mittit.á3. 1) fehlt C 2; Con-stantinum A3. m) so AS. Clb; Wask- Al". C 2. 3; Vase- die übrigen *. n) Kaw(u)allone(ae) Al. B. *\ Kawalono A 2». C 2; Kavall- C 1«; Kauell- A 3; 35 Kauuell- Cľ>. o) so 4 2» (Routp- *); Rutp- A3. C 3; Rup- 41«. B; Rdp-C1»; Rob- C lb; Rotpert- C 2. p) etiam et A 3. q) papám nomine (-N-) A 2»*. 1) Die Daten stimmen nicht überein, da im J. 1092 der 20. September auf einen Montag fiel. Von einer Sonnenfinsternis am Freitag, den 23. September 1093 spricht das Chronicon Bernoldi (SS. V, 457);