XCVIII COSMAE PßAGENSIS CHRONICA BOEMORDM. Das 5. Kapitel des zweiten Buches wäre. wM besser mit Quid multa zu beginnen; vgl. II, 23. ' Am äußeren Rande der Seiten steht oben Seiten- und Zeilenzahl der Köpkeschen Ausgabe; da ihre von mir nicht angenommenen Lesarten (mit Ausschluß rein orthographischer s Abweichungen) im Apparat mit * bezeichnet sind, wird es wohl nur selten nötig sein, auf diese Ausgabe zurückzugreifen, die durch Jahrzehnte die Grundlage der Cosmasforschung gebildet hat. Bei der Durchsicht der Korrekturbogen hat der Leiter 10 der Abteilung, Herr Professor Dr. Harry Breßlau, auf die Textgestaltung und Bezeichnung der Reimprosa Einfluß genommen, besonders aber zu den sachlichen Noten zahlreiche von Cosmas gebrauchte Stellen der Bibel und weltlicher Schriftsteller beigesteuert, wofür ich verbindlichsten is Dank sage. Ebenso bin ich verpflichtet den Herren Professoren Baethgen, Hofmeister, Schmeidler, abgesehen von den an anderen Stellen genannten Herren; Herrn Professor Dr. K. Prinz in Graz danke ich für wertvolle Nachweisungen von Zitaten. Es würde zuweit führen, alle Bibliotheken zu 20 nennen, die mich in entgegenkommendster Weise unterstützt haben, in erster Linie die hiesige Landesbibliothek. Brünn, 31. August 1923. B. Brethols. Ii ■ ■v V^.'-iJ'rii- 80 ■ , • . ...... <■;■■ Msj&Mm W#W&%SfW&: INCIPIT" PROLOGUS AD SEVERUM PREPOSITUM6-1. K. 31, is. Domino0 SeveToi, Melnicensi3e-a ecclesie preposito, tam litterali acientia* quam spirituali intelligentia pre-dito, Cosmas Pragensis eoelesie solo nomine, decanus post s huius vite stadium in celesti regno bravium. Quanta mentis mee devotione ao dilectione vestre paternitati8 substernor, Deum testor, eloqni nequeo, neque enim est magna dilectio, quam humana comprehendit ratio. Dilectio enim vera nihil proprium, nihil secretum amV 10 occultum habere quit, quod nön ei promat, quem sin.-cero affectu diligit. Ea mihi nisi affuisset", nequaquam taute auctoritatis virq hec mea senilia deliramenta ofEerre presumpsissem. Querens enim quesivi, quid iocundum, quid ociosum vobis ofierrem, sed nihil tam ridiculosum 15 quam opusculum meum inveni. Si enim suavitei ride- Pr o 10 gus (A 1". 2,3, 4, B. CJ. — a) Incipit prologua In chronica» Boemo-rum Ai; Prologua llbri Boemorum A 4»; Indprt prohemium in cronlcam Bohemo<-, rum primnm A 1», b) Melnlcenaem prep. A 3«; prcp. Mein. C a; prep. Klein. C li>.3(MSeln. von'i.Ed. 03). c) donmoJ. 3». B; duo A 2; d. Meln.e. p. SeveroiS*. 20 d) Sereno O 2b; et veto, am Bande von Hing. Hd. al. Severo, C 3, e) MieInlc.,Clb; ^/ MyloceQjl3b. f) fehlt A 1«. 1.4». ( g) fraternitati A 2»*. h> affnis3ent A 3. ■ : Wl) Gel. Döbner, Mon.hist.Boem. 277(1774), 14, identifiziert ihn mit dem im Necröl. Bohem. (Hs. saec. XII. der Wiener Rofbibl. nr. 395,) ea XII. kal. Sept. angeführten, Sev. prep. 2) Diese Nennung 25 eines Propstes von Melnik ist der älteste sichere Beleg für den Bestand eines KoUegiatstiftes daselbst, über dessen Entstehung sonst nichts bekannt ist; vgl. A. Prindj Kircliengesch. Böhmens 1,149/F. — Vermutungen über die Gründung imter H. Boleslaus II. (967—999) hängen zusammen mit der unsicheren Annahme, daß daselbst eine Münzstätte bestanden habe, aus der die rätseüiaften Denare mit ENMA REGINA (Gemahlin Boleslaus'?) auf der Vorder- und CIV1TAS MELNIC auf der Bückseite stammen sollen; vgl. A. Bedläcek, Mistopisny slovnik [Topograph. Wörterbuch] 8. 593. — Melniker Tradition (vgl. j. ScliaMer, Topographie des Königreichs Böhmen IV, 165verlegt die Gründung der Kolleqiatliirche ins Jahr 1120. Dieser Ansicht möchte sieh auch V. Novotny, ÖeskC Dejiny [Böhm. Geschichte] I, 2, 687 (vgl auch I, 1, 659) eher anschließen und die Bezeichnung praepositus bei Cosmas nur als Vorsteher einer großen Kirche, aber -noch nicht eines Kapitels fassen. — Über die Besiehtingen Melniks mm alten castellum Psov s. unten zu Kap. 15. 35 40 Cosmas Pragensis. K. 31,24. müs, COSMAE PRAGENSJS CHRONICA BOEMORUM. cum aliquem offendi pede ad lapidem1 videmus, quot in hoc opere meas offensiones, quot gramatice artis synalimphas videbitis; de quibus si per singula ridere velitis, ultra modum potestis uti proprietate" hominis. Valeteb. Sive enim vobis soli hee seniles nuge placeant » sive displiceant, rogo, ne tercius eas oculus0 videatd. ITEM» AD GERVASIUM2 MAGISTRŮM" PREFACIO OPERIS SUBSEQUENTIS0. Liberalium artium quibusque studiis pleniter imbutoa etd omnimode0 scientie sapientia delibutof archigeronte2 10 Gervasio Cosmas, quod dicitur hand 8 dici dignus, Deo tarnen et sancto Wencezlaoh famulantium famulus, debite orationis munus et mutue dilectionis pignus. Cum acceperis1 hanc scedulamk, scias, quod tibi transmiserim Boemorum1 chronicam, quam ego nullo gramatice artis lb Iepore politam, sed simpliciter et vix latialiter digestam tue prudentie singulari examinandam deliberavi, quati-nus tuo sagaci iudicio aut omníno abiciatur, ne a quoquarn legatur aut, si legi adiudicatur, lima tue examinations ad unguem3 prius elimetur aut potius, quod magis rogo, 20 per te ex integro latialius enucleeturm. Nam id solum opere precium duxi in meo opere, ut vel tu, cui a Deo collata est sapientia11, vel alii potiores scientia0, sicut Virgihus habuit Troie excidia et Stacius Eacidiap-l, a) risu übergeschrieben C 8. b) valet'e in der Zeile getilgt und am Band vi 25 von 2. 3d. nachgetragen A 2*; val B; vi A 2». C 1. 2»; vol A*, 4». C 2>>. S; fehlt A 1«. 3 (vgl. Anm. ä.) *. c) fehlt A S. d) valote hinzugefügt A 3. Praefatio (A 1». 2.8.4. B. C\. —.a) Item prologus alius ad Gervaslum magistrům et preiacio corporis subsequently C 2t>; Item — Imbuto fehlt A 1". b) mag. Gerv. A 2»*; ad G. mag. fehlt A 4». c) op. librl Bequentls (Ai); op. subs. 80 fehlt A 8». d) Domino colendlsslmo et omn. beginnt A 1« (s. Anm. a). e) omnlno de A 3. i) lnbuto A 2»; imb. A 1*. g) aut, torr. baud, A 2« hier und sonst. h) Wencezao A 2»; Wenceslao A 1«. (4).4»; C 1. 2* meistens. 1) accipl»«s A 2»; acciperis A 2>>; ceperis A 4». k) cedulam A 1». V>. (4). 4». C1. 2; sched. C 3. 1) Bohem. A 3». C meistens. m) enudetur A 2«. 4»; enudetur, iorr. am Rand von 35 2. Hd. enucleetur, A 2l>; lat. en., übergeschrieben latinalius enunctletur, C 3. n) dahinter Lücke von etwa vier Buchstaben A 2». o) pot. sapientia vel sclent. A 2»*. p) so A 2». C1*. 2; Aeaclda mit übergeschriebenem 1 vor letztem a CS; Aeaclda (A i)*; Éacida die übrigen. 1) Matth. 4, 6; Luc. 4, II: ne forte offendas ad lap. pedein tuum. 40 2) Nach Dobner a. a. O. S. 12 identisch mit Gervasius canonicus et magister, dessen Todestag im genannten Necrol. Bohem, zum 3. Mai v verzeichnet toird-. — Novotný Ö. D. J, 1, 686, IV. 4, stellt den Nachweis in Aussicht, daß dieser Titel etwa gleichkomme archipresbyter und die ältere Bezeichnung für decanus sei. Wenn Dobners obige Gleichstellung, 45 ' wie anzunehmen, berechtigt ist, dann läge die Erklärung durch magister näher. Auch Palachy, Würdigung der böhm.Gcschichtschreiber (Prag 1830) S. 3, sagt, daß der Titel'wahrscheinlich dem Dompropst oder doch dem Vorsteher der Schule zu St. Veit' gebührte. 3) Sorat. Ars poet. 294: ad u. 4) Ovid. Met. VTI, 472: Aeacideia regna. 50 LIB. I, PRAEFATIO. ita ipsi hoc meum opus habeant pro materia, quo.et suam K. 31 scientiam posteris notificent etrnomen sibi memoriále"-1 in secula magnificent. Igitur huius narrationis sumpsi exordium a přimis 5 incolis terre Boemorumb et perpauca, que didici senum fabulosa relatione, non humane laudis ambitione, sed ne omnino tradantur relata oblivioni, pro posse et nosse pando omnium bonorum dilectioni. Bonis enim0 et peritis semper placere gli's'cod, idiotis autem et discolis displicere w non pertimesco. Scio enim nonnullos affore emulos et _ eos emori0 risu subsannationia2, cum viderint'scema* huiua operationis; qui tantummodo docti sunt aliis derogare et ipsi per se nihil boniB Bapiunt erogare. De talibus canit pro-pheta h •3: ' Sapientes sunt, ut faciant mala, bene autem 15 facere nesciunť. Hii namque ea solummodo linceis oculis* inspiciunt et. in corde suo velut in adamante figunt memoriter, que sunt dicta1 inproprie aut ubi mens mea dormitans titubavit. Quid mirum ? ' Quandoque bonus dor-mitat Homerus'k-5. Horum ego1 nec invidiosis derogatio- 20 nibus perterreor nec yronicis adulationibus permuleeor; qui volunt, legant, qui nolunt, abiciant. Tu autem, frater karissime, si me tuum amicum diligis, si meis preeibus tangeris, precinge lumbos" mentis et aeeipe in manum rasorium™ calcem et calamum7, ut quod superest radas es et_ quod non est desuper addas; inproprie dicta pro-prietate muta, ut sie mea inscician tua sublevetur" facecia. Non enim ab amico corrigi erubesco, qui etiam ab amicisp nimio affectu emendari exposco. Continet autem hic über primus Boemorum gesta, so prout mihi scire.heuit, digesta usque ad tempora primi5 Bracklai*, filii ducis Ödalrici". Annos* autem dominice a) mortale A 2»; memorabile Freh. b) Boomior. A 2» und so öfter. c) fehlt A 2*. d) oupio A 2». e) al_ morl am Bande A íkj übergeschrieben C 8; moři B. C1.2. I) scemata A 3; scéna, korr. Bcema, A 2; schema C 8. g) fehlt 85 A2». h) poeta, übergeschrieben propheta und am Bande Esalas, CS. i) dicta Bunt A 2»*. k) Omerus A1». 3. 1) g A 2; go C2'>; ergo m) rosar. A4.4»-rosor. B; in membranls am Bande hinzugefügt C 8. n) lnsclentia A 2*; (in 2^ radiert und am Rande insclcla,). o) Bubve(h)atur A 3. p) amlco A 8; lnlmlds Freh. q)fehltB. r) Bratls(z)l. A1* fast immer; Bratizlavi 44; Bracizlavl A4». 40 B. C 3; Bracislavy A 2a (-avi •); Brzleczfezjlslavi CUfast immer; Brac(z)i(y)sl. Cl',2 fast immer. s) Odaldrici A 2»; Vdalricl A W>', TJdaldrlci (Ai); UdalrlciA4» und so fast immer C 8; oalrlol B immer; Odalrlcl * und so fast immer O 1; öfter O 2; Dedalrlcl A 1» fast immer, t) anno'ii. C. 1) Itidith. 9,15: erit enim hoc memor. nom. tui; vgl. auch Ex. 3,15. 45 2) Ezech. 23, 32: in derisum et in subsann.; vgl. Ps. 43,14; TerentEun. III, 1,42: risu omnea qui aderant emoriri. 3) lerem. 4,22. 4) Sorot. Sat. I, % 90; Boeth. Cons. phil. III, 8: line. oc. 5) Sorat. Ars poet. 359: quandoque — Horn. 6) aecingere lumbos oft in der Vulg.; lumbosque eilieiis praecinetiII. Mac. 10,25. 7) Vgl. Wattenbach,Schriftvxsen",S.236. gSET 1* 80 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. LIB. I, CAP. XLII. LIB. II, CAP. I. 81 pip Mm 10 JL 66, s. continet primus. Sed quia, sicut ait beatus* Hieroni-Regino818.musb-1 alitor visa, aliter audita", aliter narrantur ficta, que melius ßcirmis. melius etd proferimus, nunc6 auxiliante . .Deo et sancto Adalberto_ ea fert2 animus dicere, que nipsimetf vidimus, vel que ab bis8 referentibush, qui l viderunt, veraciter audivimus. EXPLICIT1 LIBER PRIMUS DE CHRONICUS BOEMORUM1. INCIPIT" PKOEMIUM" AD CLEMENTEM BKEVNENSIS" ECCLESIE ABB ATEM3. Spiritalid Brevnensis8 cenobii patri Clementi, sic ex re nomen habenti, semper tbeorief inherenti, Cosmas, haud dignus dici decanus, angelici consortia8 senatus. Cum multa mecum revolvens supersedeiem, quid potissi-mum caritatis viro tante sanctitatis transmitterem, quippe cui pondera auri et argenti sordent solaque que sunt spiritualia11 placent, optimum fore1 duxi tue tan7 tummodo voluntati obsequi. Intellexi enim per tuum clericum nomine Deocarum*, qui mihi clam innotuit familiariter, quod'meas nenias, quas olim Gervasiok scri-pseram, velles videre libenter. Hac oblata occasione robo-ratus, immo cari amici persuasione compulsus non solum quod optasti1, verum etiam secundum eiusdem narrationis, ut ita dicam, libellum, quern similiter, prout Ü. b) Ieron- jffi. CI. 2. 0) mandata, korr. audita, A 2". d) fehlt A 2». e) nam A 1. f) ipai A 8. g) aliia 0 8. h) fere | renttbus A1. !) explicit — Boem. fehlt O 2; de chron.. Boem. fehlt Al*. Prooemium (A 1.1«. S. 3. /). C). — a) fehlt A 8». B; toe. — Clem, fehlt C 2»;" Incipit übet secundos ad abbatem BruneDSis ecclesie prologus 0 V>, b) pro-hemium At. CI. c) Breunensis, korr. Erewnonienais, C S; BrewnensiB A 2b. C1«; Brev(u)novenaia A 2«. 8b*; Brzewnoniensis C lb; Breunensem abb. (ecclesie fehlt) A 8»; abb. Brevnensia ecel. B. d) spirituali A 3. C 3. e) Breunenaia, korr. Brewnewen, CS; Brennenais Al*; Brewnensis A 2*>. Cl»; Breunouensis AS; Bru-nenals C 2b. f) theorice At. C 2b. g) conaortil A 3. h) splritalla A2K3. B. I) fehlt AS; lorte, korr. lore, Al. k) Gerv. magistro A S. 1) optari A 1. 1) Contra Rufin. 11,25 (XXIII, 470 Migne): Aliter enim audita, aliter visa narrantur. Quod melius intelligimus, melius et proferimus. Pas Zitat ist aus Regina z. J. 813 (SS, rer. Germ. S. 73) übernommen (aliter enim, ut Ieronimus ait, narrantur visa, aliter audita; quae — f:of.). 2) Ov. Met.I,1: in nova fert animus mutatas dicere formas. Über dieses älteste Benediktinerkloster Böhmens, dessen Gründung im 40 . 993 mit der Geschichte des heil. Adalbert zusammenhängt, vgl. Frind 1,108; Voigt, Adalbert 83. Die Gründungsurkunde vom 14. Januar 993, eine Fälschung des 13. Jährh., s. Cod. dipl. regni Boliem. 1, 347, Nr. 375. — Klemens ist der erste sicher bezeugte Abt. 4} Wir kennen einen ■ Abt von Kloster Sradisch bei Olmütss dieses Namens, der spätestens 1138 45 als solcher genannt wird und unter dem auch die Ann. Grad, verfaßt wurden. Ob er mit dem Kleriker Deocarus eine Person ist, muß dahingestellt bleiben. so 25 30 85 iß scire licuit", a tempore Bracizlai, filii ducis Ödalrici, K. 66, ia. usque ad eius equivocum filium regis Wratizlaib digestum tue paternitati pandere presume Licet enim, pater o venerande, divinas non cesses epotare scripturas et ^ profundos0 philosophie semper exhaurias fontes, tarnen hoc tarn tenui liquore Non dedigneris tua sacra proluere labra1. Sepe enim fit, ut post fortia vina et sopor if era4 pocula naturalis quandoque homini incidat6 sitis, fltquef haustus io puri8 laticis suavior dulcibus poculis. • - Sepe fit, ut Martis1 miles qui sudat in armis1, Gaudetk virgineis se commiscere1 eboreis, Aut iuvat in circom puerili ludere tbroco""2. ' Sic tu, o sanetissime pater, iam grandia et syllogistica0 is Volumina linque et hec mea opuscula sensu puerilia, stilo rusticalia, perlege, ubi nonnulla subsannatione8 et derisionep digna invenies, que utique ideirco me-morie commendes, ut ea tibi a Deo collata sapientia quandoque ad unguem* emendes. Quodq autem in qui- 20 busdam locis quasi metricos versus invenis1, scias me scienter nescium5 fecisse, dum feci versus"1. Vale. INCIPIT UBER SECUNDUS». I. Igitur dux Bracizlaus iam in paterna" sede vigo-ratus, quam Deo tarn hominibus beneplacitis actibus calcans vestigia patrum et eos precellens contigua arce virtutum, sicut sol inb virtute sua sydereum0 lumen et lune nimio splendore occulit et ebetatd, sie novus Achilles, novus Titides6 Bracizlaus novis triumphis fortia acta et a) debult, karr, debul, Al. b) Bratls(z)l- Al* öfter. c) profundo AS. d) aopifera A 8. e) inoldit B. C. f) alcque A ti si taue Weinb. g) pore A 8. h) mortis, korr. fortis, Al; matris OA. DnCI; ars, korr. armis, jii; arvi» die übrigen. k) gaudet, korr. -eat, A O6; gaudeat A 8»*. 1) commiscens A 2*. m) In Circo fehlt A 2«; ideirco Al.SK s. n) troco A1». 2b. C1. 2b. o) syllg-(o übergeschrieben) A1; sigtllog- . 2b; thetides Al"; thitides A 2»«; tydidea C 3; nov. Tit. fehlt B. 1) Persius Prol. 1: nec' fönte labra prolui caballino. 2) Hör, Carm. III, 24, 55: puer . . . ludere doctior seu Graeco iubeas throcho. 3) Vgl. Ps. 43,14: posuisti nos .. subsannationem et derisum; a>uch oben S. 3,' N. 2. 4) Vgl. oben S. 2, N. 3. 5) Vgl oben S. 16, N. 2. Cosmas Pragensis. 6 158 COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. LIB. II, CAP. L. LI. LIB. III. 159 K. 101, 2, 1092 Sept. 14. et satrapis est in-XVIII. kal. Octobris. Oct. 1. huius terre ab universis comitibus tronizatus dux iunior Bracizlaus LI. Eodem anno facta est eclipsis solis XII. kal. Octobris, VI. feria post meridiem1. Eiusa inb kal. Octobris quidam pseudoepiscopus nomine Rötpertus0 veniens in s banc terram referebat se in Wasconiad provincia Kavel-lonam" multis annis rexisse ecclesiam; et quoniam reco-gnovit eum fráter n oster Ozzeľ, qui et Asinus 2, et eum olim episcopizasse perhibuit, quando de Ungaria secum iter ageret« Hierosolimam, dux Bracizlaus et Cosmas is electus gratánterh eum recipiunt et divinum officium sive cursum3 episcopaliter agere permittunt. Quid Man. multa? Multas ecclesias consecrat, multos mense Marcio clericos ordinat et in cena Domini sacrosanctum crisma Apr. 17. exorcizat*. Ad quem quidam in pascba venit clericus, 15 nimirum sui erroris conscius, et nescio quid sibi clam innotuit. Mira res, nec dux nec electus impetrare potuit, ut saltem ^larvo tempore ibi staret, quin in ipsa ebdomada pasche cum festinatione tenuisset viam versus Saxo-niam. Postea vero cum innotuisset, quod pseudoepisco- 20 pus fuisset, mittuntk unum ex Latinis nomine Con-stantium1 in Wasconiamm, per quem Kavellone™ ecclesie nomine Desiderius4 přesul demandat litteris, quod illa ecclesia numquam habuisset episcopum nomine Rötper-tum°. TMiserunt etiamp ad papámq dementem eius con- 25 sulentes~auctoritatem, Quid sit opus facto rerum in discrimine5 tanto?:' II, 51 (A 1». 2». 3. B. C). — a) eiusdem anni A3. b) III. (in?) B. c) so 4 2» (Routp- *); Rutp- A3. B; Rupertus 41». CS; Rdp- C 1»; Rotb- C lb; Rotpert- C 2; Rodpertus Ann. Saxo SS. VI, 728, 3. d) so A 3; Waa3k- 0 2b; 30 Vask- A 1». B. C 1». 2». 3; Vase- A 2». C lb*. e) Kaw- C lb; Kawelon- C 2«; KaweUonhem C 2b. f) Ozel A 2«»; Ossel C 1, g) perageret übergeschrieben C 3. h) fehlt A3. i) conBcit et exorc. A 3. k) mlttit4 3. 1) fehlt C 2; Con-stantinum A3. m) so A3. Clb: Wask- 4 1». 0 2. 3; Vase- die übrigen *. n> Kaw(u)allone(ae) Al. B. •; Kawalone 4 2». C 2; Kavall- C1»; Kauell- A3; 35 Kauuell- Clb. o) so 4 2» (Routp- *); Rutp- A3. 0 3; Rup- 41». B; Rctp-C1«; Rob- C lb; Rotpert- C 2. p) etiam et A 3. q) papam nomine (•!?■) A 2»*. 1) Die Daten stimmen nicht überein, da im J. 1092 der 20. September auf einen Montag fiel. Von einer Sonnenfinsternis am Freitag, den 23. September 1093 spricht das Chronicon Bemoldi (SS. V,£51); 40 der Satz dürfte daher nur an falscher Stelle eingerückt sein, vgl. meine Studien zu Cosmas II, a. a. 0. S. 683, II. 2) -Das Necrol. Bohem. S. 11 verzeichnet zum 15. April: Asinus (bei Dobner irrtümlich: Isinus^ canonicus. 3) Vgl. über diese Bedeutung von cursus Thes. ling. lat. TV, 1539, Z. 41. 4) 1082—1095. 5) Verg. Aen. I, 204: post 45 tot discrimina rerum; IX, 210: discrimine tali. Quibus ille remandans iussit ecclesias ex integro reconse- K. 101, crare, baptizatos crismate pseudoepiscopi non rebapti-zari", sed tantum confirmare, similiter ordinatos non reordinari, sed solummodo inter ordinandos stare ad ordinationemb et per solam manus inpositionem1 reci-pere benediction em. fSicque inflicta ab hoste vulnera matri ccclesie curata sunt antidoto iusticie, statum fidei catholice regente papa, tercio Clemente, lesu Christo domino nostro cum Patře et Spiritu sancto regnante per omnia secula0 seculorum. Amen. Siste gradum2, Musa, chronicis es iam satis usa. Carmined completo die, lector amicee-3, valetod.J EXPLICIT' LIBER SECUNDUS DE CHRONICIS BOEMORUM'. INCIPIT" APOLOGIA EIUSDEM DECANI SUPRA is PRETITULATI IN TERCIUM LIBRUM ITENTIDEMb OPERIS». Iam pietate Dei promissa favente peregi *, Me quecunque reor fore pollicitum tibi, lector0. Iam do retro actis eausis 5 sive transcursisd temporibus pauca Regino 2ú ex multis commemorans hystoriam9 mee narrationis usque ad tempoTaf ducis Bracizlai iunioris perduxi. Quare autem opere precium duxi iam ab instanti opere cessare, non est ab re. Nam de modernis hominibiis sive temporibus utilius est ut omnino taccamus, quam loqúendo 25 veritatem, quia Veritas semper parit odiumalicuius rei incurramus dispendium8. Si autem a veritate deviantes aliter quam se res habentb scripserimus, cum pene omnibus note sint cause, nihilominus adulationis et mendacii notam inci- a) rebaptizare B. b) ordinem A 3. c) regn. In secula A 2». d) carm. 30 — val. fehlt B. e> amico 4 3. f) expl. — Boem. fehlt A 1«; expl. secundus liber in cronica Bob. C 2. Apologia (A 1». 2». 3. B. O). — a) Inc. — operis fehlt A 1»; inc. .. . supra tttulati in tere. libr. eiusdem operis 4 3»; apollogla (inc. fehlt) ■ . . decani in III. iibr. chronicorum 4 3»; inc. apol. (das übrige fehlt) B; supra und in — operis fehlt 35 C2«; inc. apol. in terc. lib. eiuad. dec. pragensis pretit. etc. C 2b. b) so Cl«; ittendidem 4 2»; itend. Cl*>; (eiusdem 4 3b); hums C 3. c) reor tibi poll, pie (boneübergeschrieben) 1. C 3. d) transactis 4 3. e) yet-4 2«*. f) ipsa, korr. tempora, 4 2«. g) stip., ifcorr. disp., 4 1». 2». Cl»; stipendium B. Clb. 2. 3. h) habeant 4 2»". 1) S. oben S. 110, N. 3. 2) S. oben S. 7, N. 4. K 3) Ov. 40 Trist. III, 1, 2: lector a. 4) Vol. Flaec. VII, 518: nondum cuncta tibi, fateor, promissa peregi. 5) Trotz der wörtlichen Entlehnung sind Cosmos' Ausführungen sachlich richtig; vgl. meine Gesch. Mährens I, 228, Anm. 1; Novotný Č. D. I, 2, 370. 6) Terent. Andr. 68 (Cie. Lael. 24, 89^; veritas od. parit. 160 COSMAE PRAGBřfSIS CHRONICA BOEMORUM. 101,89. dimus. Siquidem huius temporis homines virtutibus nudi solis laudibus gestiunt vestiri*, quorum ea est maxima* dementia0 favoribus velle decorari et, que sunt favore digna, minime operari. Atqui non ita eratd apud veteres, qui quamvis dignissimi laude fuissent, tarnen s fugiebant quas moderni appetunt laudes, et quod illis extitit pudori, hoc istis habetur honori. Horum nos si ad liquidum8 stilo exequamur' acta, quia quedam non sunt cum Deo facta, prooul dubio offensam non effugiemus8 quorundam, qui adhuc superstites sunt homines neophiti io atque itacih-1, qui ad vocem ducis nihil aliud tam promptům in ore habent quam 'Ita, domine', alius* 'Ita est, domine', tercius 'Ita fac, domine2.' At non ita olim fuit. Ilium enimk dux maxime coluit, qui ratione iusticie ex adverso clipeum iniquitati opposuit, et is qui malos consiliarios et a tramite deviantes equitatis3 uno compescuit1 verbo veritatis4. Tales nunc aut nulli aut pauci sunt; et si sunt, dum tacent, quasi non sunt. Par namque est vicium atque iudicium seu tacuisse veritatem seu concessisse falsitatem. Unde 20 videtur nobis multo tucius narrare somnium, cui nemo perhibet testimonium, quam presentium gesta scribere hominum.- Quapropter posteris Iacius explananda eorumm relinquimus facta; sed tarnen, ne ab aliquo culpemur preter-isse intacta, summatim annotare curabimus pauca. 25 INCD?IT LIBER TERCIUS'. 1092. I. Ergo novus dux Bracizlaus iunior, sed maturusb etate, sensu maturior, postquam huius terre secundum ritum debitis obsequiis digne sancti Wencezlai tyf. as. sui patroni in urbe Praga celebravit natalicium, et so a) ditriri A 3 und von 2. Ed. übergeschrieben A 1". b) fehlt AS. c) clem-A 3; dem-, harr, dem-, A 1». C lb. d) crant (apud fehlt) A 3. e) aliqul dum JB. C1; allqui dum, karr, ad liquidum, A 1°; allquldcm C 2»; allquem C 2b. f) exequimur 0 3. g) effagimus A 2*. h) ytaci A 3. i) fehlt A 2»; al. i. o. dom. fehlt A 3. k) fehlt A2». 1) compescunt B; compescunt, horr. -ult, A2». 35 m) fehlt A 8. m, 1 (A 1*. 2«. 8. B. C). — a) to B; fehlt A 1«; ino. tore. lib. C2»; i. 1.1. eiOBdem operis A2**; i. 1.1, chronlcorum A 3; 1.1.1. unde supra C 1; i. 1. t-chro-nicae CS; i. 1.1, in cronicam Bohemorum com posit a (to) per decanum ecclesle pragensia pretitulatum C 2b. b) m at mis A 1». 01*. 8. 40 1) Zitiert bei Du-Gange s. v. mit Hinweis auf Haltaus, Gloss, germ, col 990: „Ja-Herren". 2) Vgl oben S. 14, Z. 18. 3) Vgl. Jes. Sir. 18, 11: ostendit eis viam aequ.; Amm. XXII, 10, 2: ab aequ. recto tramite deviasse. 4) Vgl. Jac. 1, 18: verbo v.; II. Tim. 2,15 : recte tractantem verbum v. * « LTB. m, CAP. I. 161 I omnibus satrapis atque comitibus magnificum per tres i^o*2, dies exhibuit convivium, ubi pro novitate sui quantum valuit quedam ad utilitatem ecclesie decernens, quedam ob" commoditatem huius terre instituens, sicut 5 olim ab ipso sue etatis tyrocinio omnem spem habuit in solo Dei patrocinio, ita modo principatus sui in exordio christiane rehgionis zelo succensus nimio omnes1 magos, ariolosb et sortilegos extrusit regni sui e medio, similiter et lucos sive arbores2, quas in multis 10 locis colebat vulgus ignobile3, extirpavit et igne cre-mavit. Item et supersticiosas instituciones, quas villani, adhuc semipagani, in pentecosten tertia0 sive quarta feria0 observabant, offerentes libamina super fontes mactabant victimas et demonibus* immolabant, itemd sepulturas, is que fiebant in silvis et in-campis, atque scenas8, quas' ex gentili ritu faciebant in biviis et in triviis quasi ob8 animarum pausationem, item11 et iocos profanos, quos super mortuos suos inanes cientes manes ac1 induti faciem larvis bachando exercebantd, has abhomi-20 nationes et alias sacrilegas adinventiones dux bonus, ne ultra fierent in populo Dei, exterminavitk. Et quia semper solum Deum et veram 5 puro6 corde coluit et eiuB zelum habuit, universis Dei amatoribus placuit. Erat enim princeps spectabilis, dux in castris accepta-S5 bilis, miles in armis inexpugnabilis. Hic quocieňscumque Poloniam invasit, semper cum magno triumpho remea-vit7. Quam utique anno dominice incarnationis MXCIII, 1093. sui vero ducatus primo, ita1 crebris incursionibus demo-litus est, ut ex ista parte fluminis Odre a castro Receum-8 ,\ »j i s. n lb 2b. V) et ari. JB. c) tert. — fer. fehlt A1»; terc. íer. 30 B. qu. i 3 ď) Item - «ä. 19i mit A JM ut e»t (Item fehlt) up A 8. e íenaa A 8. t) fehlt B. g) ad A 3 h) nt ea; (e)locAS. m ac fehlt AS; Inanescentes m. ao B. k) exterminate o H. m) Bcc(z)en C V>. 2». i) j nanes c. 1) In A 8. 35 1) Novotný Ö. D. I, 2, 356 will im folgenden mancherlei Anklang an Gumpolds Vita Venzeslavi (wohl Kap. 1) sehen. 2) Vgl. oben S. 10, Z. 20. 3) Vgl. oben S. 15, AT. 1. 4) Levit. 17, 7: et nequa-quam ultra imruolabunt hostias suas daem. (vgl 5: oiierre hostias suasj. 5) Vgl. Joann. 17, 3: solum D. v. 6) Vgl. II. Tim. 2, 22: qui in- 40 vocant Dominum de corde p. 7) über die böhmisch-polnischen Be-zieliungen in dieser Zeit vgl. Gumplowicz a. a. O. 33 ff. mit tu tveit-gehender Kombinátům; Meyer v. Knonau, Jahrbücher unter Kaisen-Heinrich IV. und V., Bd. IV, 371,- V, 63,• Novotný Č. D. 1,2, & 360.363. 8) J. Jungnitz, Die Grenzen d. Breslauer Bistums (Darstellungen u. 45 Quellen z. sclrfcsischen Geschichte, Bd. III: Studien z. scMes. Kirchen-Cosmas Pratensis. 11