«KT 6 _ COSMAE PRAGENSIS. CHRONICA BOEMORUM. K. 33,9. rum1 estate per arva" saltancium vis poterant equip-■k'Ji . perareb armenta iumentorum. Aque illio nimia perspicue et ad humanos usus sane, 'similiter et pieces suaves et ad comedendum salubres. Mira res, et unde perpendere po-tes, quam in alto aere hec pendeat regio, cum nulla pere- 5 grina hancinfluat aqua2, sed quotquot amnea, parvi et inmanes ex diversis montibus orti, a maiori aqua que dicitur Labe* recepti usque aquilonale fluunt in mare. . Et quia hec regio tempore in illo intemptata iacebat ara-tro et homo, qui temptaret, adhuc earn non intrarat, de fer- i» tilitate sive sterilitate eius magis placuit tacere, quam inexpertam0 rem dicere. Has solitudines quisquis fuit ille horninum — incertum est quot in animabus — postquam ' intravit, querens loca bumania habitationibus oportuna," montes, valles, tesqua, tempe visu sagaci perlustravlt,*. et, is ut. reor, circa montem Ripa-S inter duos fluvios,-scilicet a) anra, fawr. von t:3i. arva, A 1. ■• b) e. I, 1, 227/7*., mit reicher Literaturangabe. • 5» wis LIB. I, CAP. II. III. 7 "Ogram* etWlitauamb-l, primas posuit sedea, primas fundavit K. et edes et quos in bumeris sEcum apportarat, .biimi sisti penates gandebat0-2. Tunc senior, quem alii quasi dominum comitabantuT, inter cetera suos sequaces sie aSatur: 'O 80-a cii, non semel mecum graveslabores*-3 per devia nemorum perpessi, sistite gradum*, vestria penatibua litatelibamen gratum, quorum, opem per mirificam banc vobis olim fato predestinatam tandem venistis ad patriam. _ _Hec est ilia, bee .est illa0 terra,- quam sepe me vobis promisißse me- . lo mini, terra obnoxia nemini, feris et volatiübus leferta,^ nectaremellis et lactis^bumidáj . .et, ut ipsi perspicitis, ad habitandum aere iocunda. Aqüe ex omni parte copiose et ultra modüm piscose. Hic vobis niKil deerit, quiäf nullus vöbis oberitc. Sed.cum hec tabs, tam pulcbra ac 16 tanta regio in manibus vestris sit, cogitate, aptum terre nomen quod siť. Qui mox quasi ex divino commoniti oraculo: 'Et unde', inquiunt,. 'melius yel aptius . nomen inveniemus, . quam, quia tu, o pater, diceris Boemus,- di-catur et terra Boemiať6 . Tunc senior motus sociorum 20 augurio, cepit terram osculari pre gaudio gaudena earn' ex suo nomine nuneupari; . et surgens ac utrasque pal- . mas tendens ad sydera7 sie orsus<" est lóquih: 'Salve8, terra fatalia, mille votis quesita nobis1, olim dijjiyji tempore viduata homine, nunc quasi monimenta bominum nos conserva incolomes et inultipüces nosträm sobolem a progenie'in progenies'9. HI. Quorum autem morum, quam bonestorum vel maňte simplicitätis et quam ammirande probitatis tunc temporis fuerint homines quamque inter . ee fideles et a) BMiaiLV;0-l>>:aV;-£grAiB. torr. Osram, A S»; Ogram. Inn. Bgram, (73; canraii« immer; WItauam die abrúten. c) gaudebant, Korr, -bat, A1. , d) dolores 0> hec est illa jehtt das nceüemal AV>. 3.0 lk.von i.m.naeh-gdraom A 2»; lioo est rfat zumtemal durchtlrichen 0 3: T) quia — oberit IthU. A 3. ĚEs-íí).ortns A1; ortus, torr. orsas, A 2».■ h).elo««l A 3. i) a nobis 01». • UJEP Vi- Den Namen liält W. Friedricli a. a. O. S. 108, N. 1 für deutsch. . 2) Verg. Aen. IV, 598: quem seorun patrios aiunt portare penates; vgl., auch I, 68r Ovid. Met. III, 539. 2) Verg. Aen. I, 193: O socii ... o passi graviora; vgl. audi Korat. Carm. 1,7,-30. 4) Verg. Aen.VL 465: 40 sisto gradum. 5) Deut. 6, 3: sicat poUioitns est dominus Dens patrům tuorum. tibi-ferram lacte et melle manantem; 34,4: haec est temi, pro qua iuravi Abraham .. . dicens: semini tuo dabo earn; vgl. aucJiOcid, Md. I, Ut. 6) Verg. Aen. I, 276: Romulus eicipiet gen-tem .. Romanosque suo de nomine dicet. — Die verschiedenen Namens-*5 formen s.bäFriedricli a.a, O. S.71,N.l. 7) Verg.Aen;1,93: duphces tondens ad sidera palmas talia voce refert; vgl. auch 7,256. 8) Verg. Aen. VII, 120: Salve, fatis mini debita tellus. 9) Luc. 1,50: a p. i..p. 33, ií. s COSMAE PRAGENSIS CHRONICA BOEMORUM. m ■ K. 33, sr. in"' semetipsos miaericordes, cuius etiarn modestie, so-'^IP'*' — Jráétotis, continentie, si quia his modernis hominibus '$£$10. valde contraria irnitantibus pleno ore narrare temptaverit, . in magnum deveniretb fastidium. Propterea hec'preter-mittimus et pauca ac que sunt vera íllius prime etatis 6 •de qualitafce dicere cupimus. Felix1 nimium erat etas ilia, modico contcnta sumptu nec tumido inflata fastuc. Cereris et Bachi munera haud norant, quia neqne erant. Sera prandia sblvcbant glande vel ferina carne. Incor-rupti* latices haustus dabant salubres. Ut solis splen- io. dor vel aque humor, sic arva ct nemora, quin etiam et ipsa conubia erant illis communia. Nam more pecudum smgulas ad noctea novos0 probantf himineosB . etsurgehte aurora trium gratiarum copulam ét ferreah amoris rum-punt1 vincula; et ubi nox quemque occuparatk, ibi fusuais ft. :'>j. i .• i pcllibuB utuntur1"-* pro .vesciDus. JNec quis-quamn 'meum' dicere norat0, sed ad instar monastice vite, quicquid habebant, 'nostrum' ore, corde et opere sona- 20 bant. Adp stabula non erant repagula, nec portam inopi claudebant, quia neque fur neque latro neque inops Setino 869%[uisquam erat; nullum sceluB apud eos furto grayinsj' et ;'. . latrocinio. Nullius gentis'i anna'videre, tantnmmodo , sagittas, et has propter feriendas feras, habuerep. Quid 2a plura? Proh dolor! Prospera in contraria, communia in • ' ■"■ I, 8 (A.B.C). — a) inter'.A 1. I)) devcnict Oliergesckricben C 3, c) fest«, l-orr. fastu, Al; faustii, Jtorr. fastu, A2». d) incorrupte A 3; incorr. — somnos fehlt Al'. e) novas, korr. von 2. Bd.. -as, A I. f) i icu«»bant' A 1 ( möglicherweise stand in der Vorlage inennt mil undeutlichem c über ursprünglichem fbant, doch so sind Spuren ton f tu i 1 nicAt sicJitbarJ; «»ineunt {con I. Hd, aus nicht mehr erkennbarem VforU — Tiiöbemt umeahrscheinlich— korr.J A 2»; Ineunt A 2>>*; probant Ineunt A 3; promebant A 4. 4". g) «o B; imlneos, übergeschrieben hinicncos, Al; ymneos, korr. ymeneos, A 2"; ymin. A2*; hymin. A3; humneos, torr.hlmen., C lb; tmioncs 0 2«; homines durchstrichen, daneben humincos, C V>; hj'mcnaoo3 C 3; hyme- 3fi neos lAif. Ii) secreta A 2«>. j) rmnpcbant (A *J. ■1 k) occupararat, Jim. occuparat, A 2»; oecupaverat A Bfci 8.: 1) usqb actui ifjn. A 2". m) utebantur Ai. *». n) quiquam A 1. o) norant A 3. p)-Ad — habuore fehlt A1". q)gen-tls, am Rande von i.lld. generis, ASM, generisFreh. 1) Boeth. Cons. phU. 11, metr. 5: Felix nimium prior aotas con- *0. tenta fidelibus arvis . . . facili quae sera solebat ieiunia. solvere glande, non Bacobioa munera norat ... somnos dabat herba salubres, potum quoque lubrieus amnis, umbras ... 2) Very. Aen. I, 214: fusique per herbam. 3) Verg. Aen. IV, 555: carpebat somnos rebus iam rite paratis. 4) ÄJmlich sagt Justin IT, 2, 9 (darnach Itegino « o. a. 0. S. 132) vmi den Slnjthen: Lanae his usus ac vestium ignofcus (et) quamqaam continuis fi-igoribus urantur (afficiantur), pellibua tarnen (tantum) ferinis ac murinis utuntnr (induuntur). 5) Vgl. Jtistin II, 2, 6 Y= Regina a. a. O. ß. 131). v- LIB. 1, CAP. III. 0 / • - ■• •' . , ;' . ' " propria cedunt; securam paupertatem olim amabilem K. 34, is. quasi cenosam rotam vitant et fugiunt, quia amorJ-'habehdi sevior ignibus Ethne in omnibus ardet. His ac talibus ma-' Iis emergentibns de die in diem peius et peius iniuriam, 5 quam nemo prius- inferre norat, alter ab altero sibi illa-tam pacienter suííerebat et, cui querimoniam suam ap-plorareť, iudicem nec principem^habebat. Post hec, qui- ■ cumque . in - sua tribu vel generatiorie persona, moribuß potior et opibus honoratior . habebatur, sine exaetore, 10 "sine sigillo, spontanea voluňtáte. ad ilium cohflÜebäht .et. de* dubüs causis ac sibi illatis iniuiiis salva libertate dis-; putabant. Inter quos vir..quidam oriundus extitit nomine Croccoc-3, ex cuius vocabulo Castrum iam aiboribus ob-situm in silva, que adiacet pago Ztibecnea, situm esse 16 dinoscitur. Vir fuit hic in suis generationibus1 ad unguem0 perfectus, " rerum" aecularium opulentia preditus", iudi-ciorum in deliberatione discretus, ad quem tarn de pro-priis. tribubus quam ex tocius provincie plebibus, velut i apes ad alvearia, ita omnes ad dirimenda coňvolabanť 20 iudicia. Hic tantus vir ac talis expers virilis fuit pro-lia; genuit tarnen tres natas, quibus natura non minores, quam solet •viris, sapientie dedit divicias. IVl Quarum maior natu nuneupata est Kazi, que Medee &Ř.SÍ.: >-» .. _ ' -;'^ý .■^^.:-:.i>JXi..v a)'apploiarat Al. b) de von S.Hd. über der Zeile nachgetragen A 1. 25 c) Creclio A 8; Croh B. d) so B; Ztlbcne A 1. (4); ZUbeno C 1. 2« (am Bande ■■ .fltebnoj. C3; ZcibeneAi«; StibenoXl«; StlbrcneX2«»; Stybeczne A2b; Zthecna .,i S (h iii b íorr. q>);~.SÚ>bne C ». c) rer. — preditus fehlt Ai.*'. I) con-•ji volant AS:. jSpsfS§§§". 1) Boeth. Cons, phil II, metr. 5, 25: sed saevior ignibus Aetnae so fervens am or ardet habendi 2) 'Act. ap. 7, 27: qui autem ipiuriam faciebat proximo, repulit «um dicens: quis to constituit principem et iudicem super nos? Vgl. auch lud. 17, 6. S) K. Kramar, Die Ankunft, der Germanen, Litauer und. Slawen aus der Urheimat am Altai (Budvxis 1916;. S186 ff.; ist der Ansicht, daß die Namen Krok, 6 Kazi, Teta, Libůsa,. trots des scheinbar slatoischen Klanges zweier von •i7}nen.(krok=Šclirtít, teta :,= Tante), 'dem slawischen Stamme der ■ _- Cechen fremd xoaren'. Er weist sie 'der Usgho-aram&isclien Familie' dt und twar 'am elicsten jener Gruppe, die :'. . wir als achäiscli zusammengefaßt haben'. Dasselbe dürfe dann auch von den in Hertog ■10 Kroks Familie auftretenden Namen angenommen werden. 'Der letztere wird ein Bojer oder Markomanne gewesen sein; bei der letzteren Nation ist allerdings niclit an die arischen Germanen m denken.' Leider lassen ■ diese Bemerkungen an Dettilichkcit sehr zu wünsclien üh~ig. Wegen Krok vgl. nocli. ebenda S. 142, N. 2 und 4. — Als eine von Cosmos %>^.45 rein erdichtete PersönlicJikeit sieht Krok an Ä. Brückner, Beiträge zur ältesten Geschichte der Slawen und Litauer, in: Archiv f. slatcische r-Philologie XX777 (Wien 1901J, 221. 4) Gen. 6, 9: Noe vir iustus atque perfectus fuit in generationibus suis. 5) Siehe S. 2, N. 8 .y.\i>J^'i''Ait..rV-.>J ' - ;: ..' . *i '• '..7, .-' * '.. '■ 10 COSMAE PRAGENSIS "CHRONICA BOBMORUM. LIB. I, CAP. IV. I 1 K". 34, io.' Cholchice11 herbis et carmine'' nec Pec-nio^-1 magistro arte í^^^c"'' meaicinali cessit,quia sepeParcas cessareiiiťcrminalid_ab opere Ipsaque fata sequi fecit sua carmine iussaľj Unde et incole huius terre, quando aliquid est perditum et quod se posse rehabere0 desperant, tale proverbium de ea ferunt: 'Iliud nec ipsa potest recuperare' KazL* Ad Cereris natam hec est ubi raptaB tyrannam, eius usque hodie cemitur tumulus, ab incolish terre ob memoriam sue domne nimis alte congestus, super ripam fluminis Mse4 iuxta viam, qua itur in partes provincie11 Behin1, -per montem qui dicitur Osseca"1^ Laude fuit digna, sed natu Tethka" eecunda, Expers et maris0, emuncte femina naris?} ; que ex suo nomine Tethinp castrum natuia loci firmissi-mum • prerupte rupis in culmine iuxta fluvium Msam*1 edi-ncavit. Hec^stulto et insipienti populo Oreadas1, Dria-das", Amadriadas' adorare et colere et omnem supersti-ciosam sectam ac sacrilegos ritus" instituit et docuit; sicut tactenufl multi villani velut pagani, hie latices seu ignes coHt, iste lucosT et arbores aut lapides adorat, ille monti-bus sivew cbllibus litat, alius, que ipse fecit, idola surda et muta . rogat et orat,.. ut domum suam et se ipsum'iegant. mm m 10 15 ta -L4 (A; B. C). — a) Cholcice, B; Colcliice O; Colchlco A3. V) Bmlne AS1', cmine A 3*>. o) ponlo A3; prcconio C l1» und am Rand» von 2. Md. Al; promoC2». d) tnterimlnall JPrrA. e) hnbero .£ ř. f) rchabere.il 2. g)raptam.ál. h) ab áccolls A 8»; ab colla A 3b. 1) Miyo A 2t> auf Rasur; MrJe C 1» Hier; Mite 0-V> fast immer; Mmo 02b fatt immer; Alane (A i). k) fehlt A 2. 1) so A1. 8. jB; Bcchin dis übrigen. m) Oaaloka 0 1». Tbetka A 1«. 2"; Thcchka A 4"; Totoka A 2»«j Tetka C 1. 2b; Tetnka A 3; Tetha B; dadurch berichtigt sich du Bemerkung von Novotný Ö.B. 1,1, 246, Jff. 1, als ob dis Form Tetka oder wenigstens eine mit der Endung -ka alle Cosmas-Ess. hätten und die Form Tcta erst in den Ann. Orad. et Oppatov. erschiene. o) maris ac A 2>>. B.C. p> so A 2«. 4. B. C1»; Thethtn Art; Thctla A 1». 8, O V>. 2a. 8; Thetyn A ». C 2''; Thechtn A i"-, q) Miyo A 2t> auf Ratur; Oaam (Ai). r> orfadas A3. s) fehlt A1. 8. t) fehlt A3; am Rande von später Ed.: dtias, i. e. arfeorcs; amadriadas, i. o. dee arboroa A1. u) riaus, korr. usus, A1. v)locus, von 2.Ed. übergeschrieben luco3, A 1. w) et AS. C2b. 1) Oü. Met. XV, 535: (vitam.)' fontibus herbis atque ope Paeonia (= Aesculapii) ... reeepi; vgl Verg.Aen. V1JL, 769: Paeoniis revocatum herbis. -2) Über die Lage dieses Berges, der stoischen Moldau, und Beraubt, südl. von Königssaal, zu suchen ist, dann den Grabhügel der K. und die Burg T. vgl. V. Tille im Öeskij čas. hist. XXI (1915), 880, A. Sedláček ebenda XXIV (1919), 263, f.jLxamii in den Pdmathj archaeol. XXIX (1917), 157 und J. Jira-im Cos. spoleén. přátel staroi. XXVI (1918), 60; auckW.Friedrich S. 116. 3) Horat. Sat. 1,4,8: emunetae n. - 4) Der game folgende, Satz geigt deutliche Anlehnimg, ton hic latices, " an mehrfach xoörtliclie Ubei-einsiünmuyig mit Sedul. (Jarni. pascli. I, 259, worauf zuerst M. Manitius, Zu Cosmas von Prag", in: Mitteil. d. Inst, f. österrticJi. GeschicJitsforschung 7711(1887), 479, hingewiesen Jtat. Vgl. auclt M. Dvorak;SVersus de passione s. Adalberti a Kosnwvy správy o českém pohanství [V. d. p. s. A. und die NachricMen über das Heidentum der Tschechen bei Oosmas], in: Üesky čas. hist. VII (1901), 448. DO '36 10 -' '15 -so Tercia natu* minoT, sed prudentia maior, vocitata K. 35,«. est Lubossab, que etiam urbem tunc potentissimam iuxta silvam, que tendit ad pagum Ztibecnam", constraxit et" ex suo nomine eama Lubossin0-1 vocitavit. Hec fuit.inter feminas unaf prorsua feminaff in consilio provida, in sermone strennua, corpore casta, ínoribus proba, ad dirimenda populi iudicia nülli secunda, omnibus affabilis, sed plus amabilis, ■ feminei. sexus decus et gloria, dic-tans negocia providenter-virilia.. Sed quia nemo ex omni Sarte beatua?^ talis ac tanťe laudis femina— heu dira coü-J itio humana — fuitphitonissa. Et11 quia pbpulo multa : eteerta predixit futura, _ omnis illa gens • commune con- • :\ šilium iniens patris eius post necem hanc sibi prefecit in iudicemb. Ea1 tempestate inter duos eives, opibus et , genere eminentiores et qui videbantur populi esse rectores, orta est non modica litigio agri contigui de termino11^ Qui in tantum proruperunt in mutuam rixam, ut alter alterius spissam unguibus volaret in barbam1, et nudis conviciis semet ipsbs turpiter digito sub nasum confundentes 'intrant bachantes curiam ac non sine magno strepitu adeunt domnam «t, ut ratione iusticie dubiam inter eösdirimatm causam, suppliciter rogant. Ela.interim, ut est lasciva mollicies mulierum, quando non habet quem timeat virum, cubito subnixa4 ceu puerum enixa, alte in pictis stratis11 nimis molliter accubabat. Cumqúe0 per a) fehlt A 3. b) Lybussle (-sa) 'A » otter: Llbiisslo 01» öfter; IibuBSO am Rande C 1* öfter. o) so B; Ztybocznam A ztlboosnnro C 1«; Ztlboclnom i I. 1«. O S. 8; Zolbeclnam A**; Zftbeolnam A 4; Ztcbiwinam O Ur; Ztbecnam A 8; Stcbccnara A2»*. d) fehlt A 2. o) tubosln Al; Iiybuwyn A 2t; Hbossin 01»; Lfbnssln O V>i Inbossam A (4). 4». I) mira (A *.). g) fem. et- In eons. A 2. h).Bt — In iudlcem fehlt A 3. i) ot auf der Zeil» getilgt, ea von t. Ed. Hier-..1 geschrieben. A 1. k) Contimit do termlnio A 2. 1) vol. In barb., torr. violaiet barbam,C8. m) dlromlt, Tcorr. dlrlmat, A 2". ■ n) thori« A2\vgl. Verg. Asn. I, 708. O) cum A 2. ■ ; '■ ~: V'c-'Vi-.' ' *&'.'■'■'. 1) Ein heute noch bestehender.Ort Libuschin (Libosin) im Ger.-Bez.'ScJilan, mit dem, bzw. dessen nahegelegenen Burgresten Palacký ú. o. diese urbs .identifizieren xooHteh, vňrd erst in falschen Urkunden iaec. '■;XTI—Xin. genannt; vgl. God. dipl. regni Bohemias L (ed. G. Friedrich, \ 'fPrag'lSOi—ldOl) Index. — Über die Ausgrabungen daselbst vgl. F.Velc, ; • Soupis ■památek hist, a uměl. v Král. Českím. Polit, okres Slánský (TopograpMe der hist. und Kunst-Denkmäler im Königreich Böhmen. Polit. Bezirk Schlan], Prag 1904, S. 115; W. Friedrich a, a. O. &107. 2) Borat. Cam.. II, 16, 27: nihil est ab omni p. beatum. 3) F. Vacek, -Die böhm. Sagen S. 14 verweist auf eine ziemlich äußerliche ParaUelsteUe :<;.', -45 in der Vita 8. Medardi (Surius z. 8. Juni, VI, 205 der Turiner Ausgabe "'.'•v. J; 1877),Kap. 7: accidit ... nou modica qnaedam altereatio de--: terminis videlicet agrorum ... ut huiustnodi rusticis moris est, pene "■■ iam ad arma usque invicem exprobrando processerant. 4) Manüius .a.a.O. Ä481; vgl [Verg.] Curia 338. •>■'<''■ ^0 12 COSMAE PBAGE2ÍSIS CHRONICA BOEMOKUM. callem iusticieA-incedens*, personam bominum non respici-ens... tocius controversie inter eos orte causam ad statum fectitudinis perduceret, tunc is, cuius causa in iudicio non obtinuit palmam, plus iusto indignatus terqueb quater-que caput concussiti' et more suo terram ter baculo per- » ciissit ac barbam pleno ore saliva conspergens0 exc]amatd: '0 iniuria viris haud toleranda! Femina rimosa virilia iudicia :mente tractat doloaa. Scimus profecto, quia femina sive stans0 seu in solio residens1 parum sapite, quanto minus11, cum in stratis accubat? Re vera tunc magis i°-est ad accessum mariti apta quam dictare multibus iura. Certum est enim longos esse crines3 omnibus, sed breves sensus mulieribus. Satius est mori*; quam viris talia pati. Nos solos obprobrium nationibus et gentibus desti-tuit natura, quibus deest rector et virilis censura, et iä quos premunt.feminea iura'. Ad hee domna* ■ illatam sibi contumeliam dissimulans et dolorem cordis femineo pudore celans subrisit et 'Ita est', inquit, 'ut ais; femina sum, femina vivo, sed ideo parum vobissaperek videor, quia vos non in virga ferreai-iudico, et1 quoniam sine tiniore1 20 vivitis, merito me despicitis. Nam ubi est™ timor6, ibi .honor". Nunc autem necesse est valde, ut habeatis recto-, rem -femina ferociorem0. Sic et columbe''olinralbiculum milvum, quemp sibi elegeraht in regem, spreverunt, ut vos me spernitis, et accipitrem multo ferociorem'1 sibi ducem 25 prefecerunt, qui fmgen3 culpas tarn nocentes quam inno-centes cepit necare; et ex tunc usque hodie vescitur Columbia >accipiter. Ite Dune domum-, ut quem vos eras gligatis in.dominum, ego assumam mihir in maritum'. Interea predictas advocat sorores, quas non inpares 30 agitabant furores9, quarum magica arte et propria iudi-ficabat populum per omnia; ipsa enim Lubossa fuit, sic- a) indecons, Jtorr. von 2. Si. lncedcns, A S, b) tcr A 2\ 0. IS. c) con-spuens A 2; nspcrgens A 3. d) cxclamavlt A 2". e) stat A 3; stans sive In consillo Blve In solio C S «ruf von 2. Ed. am Rande C IK f) rosldens, korr. rosideat, A*3*. 3» -g) lloet parum snplat AS.(i).4*. h) magls B; plus C 2K I) domna Lubossa A 3. fc) sap. vob. A 2. B. C1. 2«. 8*. I) Bed qu. s. dolore et tlmore.4 3. in) tlmor est A 2*. n) et hon. AS. 3'; est hon. A (4). A". C 2». o) fortiorom AS. CS»; p)qu?^l, a) fortiorom A 2. 13'. r> fehlt A 2. 8.- s) sorores, jtorr. furores, A 1: furores auf Ras. A2K .40 1) Prov. 2, 20: Calles instorum ouatodias. 2) Ovid. Met. II, 49: terque qnaterque concutiens illustre caput; vgl. auch Z179. 3) Vgl. Grimm; Wörterbuch TV,-2, Sp. 9. 4) Tereni. Eun. IV, 7, 2: mori me satius est; vgl. obenS. 3, JV. 2. 5) Ps.,2, 9: reges eos in virga, ferrea. 6} Vgl. Jiom. 18,7: reddite ergo omuibus debita ... cui timorem, timo- is rem; cui honorem, honorem; Mal. 1, 6: si ergo Pater ego sum, ubi est honor meus, et si Dominus ego sum, ubi est timor meus.- 7) Vgl. Phaedr.1,91. LIB. I, CAP. IV. 13 ut predixhnus, pbitonissa, ut Chumea* Sibillab, altera venefica, ut Colcbis0 Medea, tercia malefica, ut Aeaeae Circes*-.}*- Ilia nocte quid consilii inierint" ille trea Eume-nides? aut quid secreti egerint, quamvis ignotum fuerit, tamen omnibus luce clarius mane patuit, cum soror earum Lubossa et locum, ubi dux futurus8 Iatuit, . ■ et quia esset nomine indicavit. Quis enim crederet, " quod de aratro sibi ducem prerogärent ? -Aut quis sciret, ubi araret, qui rector populi fieret ?. Quid enim pHtonicus furor nescit ? • in Aut quid est, quod magica-ars non efficit? Potuit Sibilla Romano popúlo, seriem fatórum fére usque in diém iudicii predicere, . que etiam, si "fas e3ť credereJf; de' CbriBto vaticinata est, sieut qúidam doctor-5-in sermone sue predi-cationiš versus Virgiliih^ ■ éx persona Sibille de adventu Domini composites introdiicit'. Potnit Medea herbisk et carmine sepe e celo Hyperionem1 et Berecintbiam™ dedn-'cete5; potuit ymbres, íulgura et" tonitrua elicere0 de nubibus; potuit regem Egacum5-6 de sene facere iuvenem. Cannine Circes0- socii Ulixes1 conversi sunt6 in~-diver-sas : ferarum formas et rex Picus' in volucrem, que ■ nunc dicitur picus. Quid miruín ?. Quanta egerunt artibus suis magi in Egypto', qui pene totidem mira carminibus suis fecerunt, quot Dei famulus Moyses ex virtute Deiu exhibuisse perbibetur. Hactenns bee3. . . • ■^ft-ii.-.-jŕ. '■ - L ' . ' .- -hJtí ' - . .• 25 a) ChPmeaJ.3"; ChSmca4S>>; Cvmiv). (At); Cumea CS; cu ea, amRand . .von 2. Hi. Chnmna, A 1. b) sybilla A 2». 3* imnut; sibylla (A i). C3. o) Cholcbis CholMsjl 2«: Cholcis Ľ; Cholchls A 3 (torr. cholchls A 3>>); choohis, von später . Bi. vtrbettert chochis, A1; choobls O V>. 2; coohis, lorr. colohis, 0 1". d) nor ' . ftoacao amSthlufi dtrZtile tcclttmal x A í; Aeea Clrce (A í); clrccs (» gtUlat) C S. • • 80 e) lncrlnt A 1; lnlcft A 2»; inierunti *•■>. C 2K i) ehumonldes B. g) Ichlt B. h)VlrgniUl; uigUil C 1«. 2K i). introduxit A torr. lntroduclt, <7ľ>. 8. iS&viůS k) cibls OS. 1) yiwrlonem A 2«; hypor. A 2>>; yper. A1». 4«. m) to A 2'. B; Bere-cynthlam A i; Bcrcclntiain A 3; Hereoynth., torr. Borec, C 3; Herecy(I)ntbíam die ■tibriom. : n);eWtJ.2». o) dopereš 8. p) Elacum •; Egacam, iorr. Elacum, A 2»; 85 ragem Bsonom pátrom Iasonia A**. q) Cyrcca A 1/4»; clrnes, korr..oírnis, ASK . r>UuxlBj.S.JB*;TJlyilí (Ai). .,-t)a.viiA8, t) Eglpto J.l».2»(Aeg-«).3«.4». 01^, 2»; .^gyptlJS. •• u) «x D. .Tftt.' Uójnxa Á'Zf ocBrtatc, torr. vs. virt., S 1. - 1). Ovid. Met. IV, 205: Äoaeae genetrii puleherxima Circes. .2) Vgl. Slat. Tliéb. II, 595; Prudent' Contra Symrn.-! 851:.si f.'e. ere-■- io dere. 3) C 8 mtd Gtssin.v&weisen auf Eusebius, Consfantini oratio ôä sanctorum caelum (Mime, Patrol, lat. VIII, ,456; Griech. christí. Schriftsteller VII, S. XOVI, 182),-Kčpke auf Augiisíinus, Epist. ád Horn, expos. (Migne XXXV, ■ 2089;.-; / -4); Eel IV, 4—10 :■ Ultima Cumaei veilit iam carminis aetas, r—, magnas ab integro . saeclorurň -45 naseitur ordo, — iam ředit et Virgo, _iedenůt &tónia regna, — iam nová progenies caelo demittitur altó. —.tu modo naseenú puero quo ■' ferrea primům — desinet ac toto„surget gěnB :aurea mundo, — casta fave Lučina: tuus iam xegnat Apollo. \ 5)'Verg.' IM. VIII, 59,10: carmina vel caelo possunt deducere Lunám, — carminibus Ciroe sobios •bo mutavit Uliii. &)^Ac$onem; Ovid.Met.VIL 159ff. 7) Verg. Aer.. . VIL 189 ff.: Picus, equum domitor, quem ... feciť avem Circe; tgl. , auch Ovid. Met. XIV, 820 ff. "8) Sórat. Sat. I, 4, 63: liactenus baec.