J COMPANEL.—EDITOR- CANTARES GALLEGOS POR ROSALIA CASTRO DE MURGUIA. E'TABLICWIENTO TIP0GHAFICQD1 D. J. COliPillL. 1863. CANTARES GALLEGOS. © Biblioteca Nacionál de Espana © Biblioteca Nacionál de Espana As de cantar Que ch' ei de dar zoneho»; As de cantar Que ch' ei de dar moito». I. «As de cantar Meniňa gaiteira, As de cantar Que me niorro de pena. ('auta meniňa \a veira da fonte. Canťa dareich e fioliňos do pole. (.'auta meniňa Con brnndo rompas, Biblioteca Nacionál de Espana — 2 — Dar eich' unha proya Da pedra do lar. Papüias con leite Tarnen che darei, Sophias con vifio. Torrexascon mel. Patacas asadas Con sal 6 vinagre, Que sahen ;i noces, iQue ricas que sahen! iQuefVira, r.ipaza, Si cantas faremos!,.. Festina por Ibra, Festina pordentro. ■ Canta si queres, Rapoza do demo, (!antü si ijüeres, Dareich' vtn mantclo. f 'anta si queres Na lengna qu' eu falo, Dareich' un mantelo. Darcich' un refaixo. C6 son da gaitina. Co son da pandeira, Che pido que cantps Rapaza morena. © Biblioteca Nacional de Espana Có son da gaitiňa. Có son do tambor, Che pido que cantes Meniiia por Dios.^ if; Asi mó pediroii Xaveirado mar, A ó pé das ondiňas Que vrňen e van. Asi mó peiliron Na veira do rio Que corr' antr' as erbas Do campo frorklo. Cantaban os gľilos. Os galos cantaban. O vento antr'as follas Runxindo pasaba. Campaban os prados, Manaban as fontes, Antr' erbas e viiias Figueiras e robres. Tocaban as gaitas O son das pandeiras, © Biblioteca Nacionál de Espana Dailaban os mozos Cás mozas modestas. Que cofias tan brancas! Quc panoš con freco!... Que dengues dc grana! Que sintas! que adresos! Que ricos mandilos, Que verdes refaixos... Que feitos xustillos De cór colorado! Tan vivos colores A vista tmbaban, De velos tan vareos O sol se folgaba. Derelos bulindo Por montes e veigas. Coidon qu' eran rosas Oarridas e fresras. III. Lugar mais hermoso Xon houbo na terra Qu' aquel qu' eu miraba, Qu' aquel que medera. © Biblioteca Nacionál de Espaňa Luyar mais hernioso No rnundo n' hachara, Qu' aquel de Galícia, Galícia encautada! Galícia frorida, Cal ela ningunha, De froles cuberta. Cuberta de espumas. D' espumas qu' o mare Con pelras goinita, De froles que naceii A ó pé das fontiflas. De valles ta u ťondos. Tan verdes, tan frescos, Qu' as penas se calinau No mais que con velos. Qu' os auxeles nelés Dormidos se quodan, Xa en forma de potnbas, Xa en forma de niebras. IV. Cantarť ei. Galícia. Tous dulces cantares. Biblioteca Nacional de Espana — 0 — Qu" asi md peiliron Na veira do mare. ('antar t'ei, Galicia. \a lengua gallega, Consolo clos males, Aliviodas pcnas. Mimosa, soavc, Sentida, queixosa. Encanta si rie, Gonmove si chora. Gal ela, ningunha Tan dulce que cante, Soidades amargas, Sospiros amantes. Misterios da tarde, Murmuxos da noite: Cantar t' ei, Galicia. Na veira das fontes. Qu' asi mo pediron, Qu' asi mo mandaron, Que cant' e que cante Xa lengua qu'eu falo. Qu' asi mo mandaron, Qu' asi mo dixcron... Xa canto, meninas, Coida que comen/.o. Biblioteca Nacional de Espana Con dulce alegria, Con brando compas. 0 pe das ondiiias, Que veften c van. Dios santo premlta Qu'aquestes cantares, 1)' alivio \os sirvan Nos vosos pesares. De amabre consolo. De soave contcnto, Cal fartan de dicbas Compridos desc}-os. De noite, de dia, N"aurora, na sera. Oiresrac cantando Por montcs e veigas. Quen queira me charae. Quen queira m' obrige, Cantar, cantareille De noit' e de dia. Por darlle couteiito. Por darlle consolo, Trocand' en sonrisas Queixiuas e chores. lluscainic, rapazas, Vi'lliiias. mocinos, Biblioteca Nacional de Espana Buscaim' antr' os rabies, Ruscaim' antr' os niillos. Nas portas dosrims, Nas portas dos probes. Qu' aquestes cantaro.s A tddos rcsponden. A todos, qu' a Vii \on Axudapedin, Pdr ipic vos console Xo voso sufrir. Nos vosos tormcntos, Nos vosos pesarcs. Coida que comenso... ;Meninas, Dios diantc! Biblioteca Nacional cfe Espana Našili caaď as praiitas aasen, No UK's das froles nasin, Nunli' alborada mainíňa, Nunh' alborada ď abril. Por eso me chainau Rosa Mais á dó triste sonir Con espiňas para todos Sin ningimlia para tí. Des i|iLc ta quixeii, ingrato, Toď acabou para min. Qu' ems tí para min todo Míňa groiia e nieu viviľ. De que pois te queixas, Muuro? De que pois te queixas, di, Cando sabes que niorrera Por te contemplai' felis.' Duro crabo me encrabaclies Con esc ten maldesir, Biblioteca Nacionál de Espana — 10 — Con ese ten pedir tolo Que non sei que quer de mill, Pois dinche canto dar puden Avariciosa de ti, O mcu corasoii che mando f" unha chave par' ú abrir, Nín eu teiio mais que darche, Nin ti mais que me pedir. © Biblioteca Nacionál de Espana —Dios bcndiga todo, nena; Rapaza, Dios te bendiga, Xa que te dou tan grasiosa, Xa que te dou tan feitina, Qu' anque andiven moitas terras, Qu' anque andiven moitas vilas, Coma ti non vin ningunha Tan redonda c tan bonita. ;Ben haya quen te pariu! ;Ben haya, amen, quen te cria! —Dios vos garde, niiiia vella, Gárdevos Santa Marina, Qu' a bofé sós falangueira. Falangucira e ben cumprida. —Menina, por ben falada Ningunlia se perderia, Cóllens' antr' os paxariíios Biblioteca Nacionál de Espana — 12 — Aqueles que mellor trian, Morre afogado antr* as pallas O pitiňo que non chia. —Pois si vos foräS pitiňo, Dígovos mina vellifia, Que dese mal non morreras, Que ehiar ben chian'as. —Ay! que^i non de min fora Mina fills, niiiia filial Sin agarimo no mundo Desde que nasin orfina, De port' en porta ped'mdu Tiben que pasar á vida. E canď á vida se pasa Cal vida de pclcgrina. Que busca pelegrinando O pan de tódolos dias, De coť en lares alleos, De coť en estraňas vilas, Hay que dep render estonces Por no morrer coitadina, A ó pé ď un valo tumbada, E de todos esquencida, O cliio dos paxariflos, O reerarno das pombiflas, O ben falar que comprasc A bumildá mansa qu' obriga. —Moito sabés,mina vella. Moito de sabiduria! Biblioteca Nacionál de Espaňa iQuen pudera correr muudo Por ser como vos sabida! Qu' anque Iraballos sc pasen Aló pó las lonxes vilas, Tamén ;que cousas se sabcn! Tamén ;que cousas sc miran! I —Mais val que nás mites nunca, Qu'estonces te perderias: O qu' ó sol inirar precura Logo quedará sin vista! . —Dirés verdá, mina vella, Mais craras as vosas niiias, Emprestouvos hastr' agora Groriosa Santa Lucia. —Moita devocon De teiio Mina santiňa bendita! Mais non sempr' as ninas crarns Son proba de craras vistas. Moitas eu vin co™' á augin Que corr' antr' as penas frias fíorgoroxando de paso, Serenina, serenifla, Qu' antre tiniebras pousaban, Qu' antre tiniebras vivian. Nas tiniebras ď os pecados Que son as inais esiondidas. —Si de pecados falades, E pan qu' onde queir' espiga. Biblioteca Nacionál de Espana — u — En tödalas partes crese. En todas partes se cria, Mais uns son cor de veneno. Outros de sangre runxida, Outros com' d noite negros Medran c' as lurpias daiimas, Qu' os paren entr' ouro e seda Arrolados pö 1' envidia, Mantidos po la luxuria. Mimados pö la cobiza. —«Quen vcn estii, ven estca.» Deixat'estar, mina fdla, Nin procures corrcr mundo Nin tampouco lonxes vilas, ■ Qu' ö mundo da malos pagos A quen lie da prendas iinas, E nas vilas mal fixcras Qu' d aqui facer non farias, Qu' anque ese pan valorento En todas partes espiga, Nunhas apourado crese, Noutras medra qu' adiinira. —Faids com' un abogado, E calqucra pcnsaria Que deprcndestes nos libros Tan vdreas palabrerias. Todinas tan ven faladas, Todinas tan entendidas: E tal medo me puneches Que xa d' aqui nnn sahira Biblioteca Nacional de Espana — 15 — Sin Jevar santos escritos E medalliRas benditas Nnn lado do raeu xustillo Xunto ď una negra figa, Que me ltbrasen das meigas K rnais dás lurpias daiiinas. —Que te libren de ti mesms Pidelle á Bios, rapariga. Que somos nós para nós As lurpias raais cnemigas. Mais xá ven á noite vindo Co seu manto ď estreliňas. Xa recolleron ó gando Que pastaba na curtifla, Xa lonx' as campanas tocan. Tocan as Ave-Marias, Cada cotiexo á ó seu toho Lixeiro, lixeiro tira, Qu' é mal eompaňeiľo á noite Si á eompaneiro s' obriga. Mas aj7! qu' eu non teno toho Nin burata conocida. Nin tellado que mc cruba Dos ventos da noite fria. jQue vid* á dos probes, nena! Que vida, quamarga vida! Mais noso Senor foi probe, ;Qu'esto d' alivio nos sirvu' —Amen, miüa vella, innen: Mais pó las almas benditas Biblioteca Nacionál de Espana Oxe dormirés n' an leito Feito rle palliua triga, Xunta do lar que vos quentfl Cá borrallina cncendida, E comerés un caldifio Con patacas e nabiwis. —Bendito sea Dins, bendito, P.endiť á Virxe Maria Que con tanto ben m' acode Por unba man compasiva! O Seňor che dé fortuna Con moitos anos de vida. Volvanscch' as tellas ď ouro. A's pedras de prata fina, E cada gran scu diamante Che se volva cada dia! Y agora, mina rapajpa, Por qu' un pouco ť adivirtas Ttailando c' as coinpaňeiras Que garulan n& cocifta, Eiche dc coutar historias. Eiche de cantar coprjHas, Eiche dctocar as cunchcu, Mina carmpucheiruin. Biblioteca Nacionál de Espana Canton os gains pv' 6 dia, Erguete, meu ben, e vaite. —Como m' ei ď ir queridiňa, Como m' ei ď ir e deixarte —D' eses teus ollifios negros Como doas relumbrantes, Hastr' as nosas maus unidas As vagoas ardentes caen. j,Como m' ei ď ir si te quero? Como m' ei ď ir e deixarte, Si cá lengua me desvotas E có coracon me atraes? N' un corruncho do teu leito Carifiosa m' abrigaches Có teu manso caloriřio Os frios pes me quentastes; E ď aqui xuntos miramos For aritť ó verde ramaxe, Cal iba correndo ú lua 2 Biblioteca Nacionál de Espana — 18 — Por enriba dos pinares. iComo queres que te deixe Como jque de ti m' aparte, Si mais qu' ä mel eres dulce E mais qu' as froles soave? —Meiguifio, meiguifio meigo, Meigo que me namoraste, Baite d' onda min meiguifio Antes qu' 6 sol se levante. —Ainda dorme, queridina, Antr' as ondinas do mare, Dorme por que m' acariües E por qu' amante me chames, Que sol' onda ti, menina, Pödo contento folgare. —Xa cantan os paxarinos, Erguete, meu ben, qu' e tarde. —Deixa que canten, Marica, Marica deixa que canten... Si ti sintes que me vaya, Eu relouco por quedarme. —Conmigo, meu queridino, Mita da noite pasaches. —Mais en tanto ti dormias Contenteime con mirarte, Qu' asi sorind' entre sonos Biblioteca National de Espana — 19 — Coidaba qu' eras un anxel, E non con tanta pureza O pé ď un anxel velase. —Asi te querOj meu ben, Com' un santo dos altares, Mais fuxe.... qu' ó sol dourado Por riba dos montes saye. —Irey, mais dame un biquiňo Antes que de tí m' aparte; Qu' eses labiňos de rosa Inda non sei como saben. —Con mil amores chó dera, Maistefio que confesarme, E moita vergonza fora Ter un pecado tan grande. —Pois confesate, Marica, Que cando casar nos casen, Non ch' an de valer, menifia, Nin confesores nin frades. Adios, cariřia de rosa! —Raparigo, Dios te garde! Biblioteca Nacionál de Espana aNosa seňora da Barca Ten o tcllado de pedra; Ben ú pudera ter ď our o Mina Virxe si quixera.t I. Canta xcntc... canta xcnte Por campinas, e por veigas! Canta po lo mar abaixo Yen Camino da ribeira! Que lanchas tan ben portadas Con aparellos de festa! Que botes tan feituquinos, Con tan feituquinas velas! Todos cargadinos venen De xentina forasteira, E de rapazas bonitas Cura de tödalas penas. Cantos dengues encarnadosl Cantas sintas amarelas! © Bíblioteca Nacionál de Espana Cantas cofias pranchadiňas Dende lonxe relumbrean, Cal si fosenneve pura, Cal froles da primadera! Canta raaxesa nos homes, Canta branců ra nas nenas! Y eles semellan gallardos Pinos qu' os montes ourean, Y elas cogolliňos novos G? orballo da maňan fresca. As de Muros, tan fmiňas, Qu' un coidara que se creban, C aquelas caras de virxe, C aqueles olios de almendra, C aqueles cabelos longos Xuntados en longas trenzas, C aqueles cores rousados, Cal si á aurora llos puiiera Pois asi son de soaves Com' aurora que comenza; Descendentes das airosas Fillas da pagana Grecia, Elas de negro se visten, Delgadiňas e Hxeiras, Rcfaixo e mantelo negro, Zapato e media de seda, Negra chaqueta de raso, Mantilla da mesma peza, Con terciopelo adornado Canto enriva de si levan; Fillas de reinas parecen, © Biblioteca Nacionál de Espaňa — 23 — Griegas estatuas semellan, Si á uii rayo de sol poniente Repousadas se contempran, Ricos panos de Manila, Brancos e cor de sireixa, Cruzanse sobre ó seu seyo Con pudorosa modestia; E por antr' eles relosen, Como brillantes estrelas, Aderesos e collares De diamantes e de pelras, Pendentes de filigrána E pcchuguifias de cera. As de Camarifias, visten Cál rapaciüas gaiteiras, Sayas de vivos colores Po lo pescozo da perna, Lucindo ó negro zapato Enriva de branca media. Chambras feitas de mil rayas Azuladas e bermellas, Con guarniciós que lies caen Sobr' á rumbosa cadeira. Para tocar ó pandeiro, Non hay coma tales nenas, Que son as Camariňanas, Feitas de sal e canela. As de Cé, jVirxe do Carme! (Que carinas tan ben feitas! Cando están eoloradiňas Biblioteca Naciona! de Espana — 24 - No ruxe ruse da festa, Cada uiirar dos sens olios Fire como cen saetas, Nin hay mans, tan ben cortadas Tan branquinas e pequenas, Com* as qu' amostran finxindo Que non queren que lias vexan. Son as de Laxe un-has mozas Vaya un-has mozas aquelas! Solo con velas de lonxe, Quitaselles á monteira; Porque son vivas de xenio Aunqueson rapazas netas. Bailadoras... n' hay ningun-has Que con elas se entrometan, Pois porbailar, bailarian No cribo ď un-ha peneira; Mais en tocando á que reeen, En rezar son as pirmeiras... Dan ó munď ó qu' é do mundo, Dan á ygrexa ó qu' é da ygrexa. As de Noya, ven s' axuntan C as graciosas Rianxeiras, P ó los redondos peifios, Pó las cabeleiras crechas, Pó los morenos lunares, E pó las agudas lenguas, Qu' abofé qu' en todo pican Como si fosen pcmenta. Biblioteca Nacionál de Espana Venen dempois recatadas ' Anqú' un pouquifto soberbias Por aquelo qu' elas saben D' antigüedad' e nobresa (Pois por acó todos somos Tal eóma Dios nos fixera,) As meninas ven eompostas D' un-ha vila quisquilleira, Que por onde van, parece Quevan dicindo: cqCanela! iPrantamos ou non prantaraos A cantas hay n' esta terra?» Mais si prantan ou non prantan, Non son eu quen ó dixera, Que fora pouea cordura, Que fora farta Uanesa. Baste desir que xuntinas Todas na porta da ygrexa Mais bonitas parecian Qu' un ramiflo de asucenas, Mais frescas qu' un-ha leituga Mais sabrosifias que fresas. Xa que fosen de Rianxo, Que fosen de Redondela, De Camariňas ou Laxe, De Laxe ou de Pontareas, Todas eran tan bonitas, Todas tan bonitas eran, Qu' o de mais duras entraňas Der' as entrailas por elas... Por eso se derretian, Cal si foran de manteiga, Biblioteca Nacionál de Espana — 26 — Diante delas os rapaces, Os rapaciňos dafesta, Os mariňeiros do mare, Que donď á Virxen vifieran, Por qu' á Virxen os salvara De naufragar na tormenta. Mais si salvaron no mare, Non se salvarán na terra; Mariňeiros, mariňeiros, Qu' aqui tamen hay tormentas Qu' afogan corasoneiňos Sin que Íle vallan ofertas, Qu' 03re á Virxe os que s' afogan Do mar antr' as ondas feras, Mas non oye os namorados, Que ď afogarse s' alegran. II. Bamo de froles parcce, Muxía á das altas penas Con tanta rosa espallada N' aquella branca ribeira, Con tanto carabelifio Que relose antr' as areas, Con tanta xente que corre Que corr' e se sarandea O son das gaitas que tocan E das bombas que reventan, Biblioteca Naciona! de Espana — 27 — Uns que venden limoada Outros augua que refresca, Aqueles dulce resolio Con rosquillinas ď almendra, Os de naais alá sandi'as Con sabrosas sirigüelas, Mentras tanto qu' algun cego O son ď alegre pandeira, Toc' un carto de guitarra Para que bauen as nenas. Bendita á Virxe da Barca, Bendita por sempre sea! Mina Virxe milagrosa, En quen tantos se recrean! Todos van por visitala, Todos ali van por vela Na sua barca dourada, Na sua barca pequena, Donď estan dous anxeliňos, Dous anxeliňos que reman. Ali chegou milagrosa Nun-ha embarcacon de pedra, Ali por que Dios ó quixo Sempre adoradores tena. A pedra vala que vala, Sirvelle de centinela, E mentras dormen os homes, El' adoracon lle presta Con aquel son campanudo Qu' escoitar lonxe se deixa, E a quen ó mar con bramido« Umildososllé contesta. © Biblioteca Nacionál de Espaňa Cando as campanas repican E amusica returabea, Cal nun céo, pó las naves Da recollidiiia ygrexa, Canď os foguetes estalan Nos aires, e voces frescas Pó lo espaco, c' as gaitiňas E c' os tambores se mescran, Estonces á pedra vala Tan alegr' e tan contenta Qu' an qu' un cento de presoas Drinca e salta enrriva dela, Coma si fose rnocina, Mais que un-ha pruma lixeira, Alegre com' un-has pascuas Salta e rebrinca con elas. Cboven estonces ofertas, Que lie traen os roraeiros En feitiňas carabelas, Diante da Virxe bendita, Os pes da sagrada Reina, E por eso alí lie cantan Cando se despiden ď ela: «Nosa seňora da Barca Ten ó tellado de pedra; lien ó pudera ter ď ouro Mina Virxe si quixera.v © Biblioteca Nacionál de Espana Fun un doming' . Fun pó la tarde, Có sol que baixa Tras dos pinares, C as nubes brancas Sombra dos ánxeles, C as palomiňas Qu' as alas baten, Con un batido Manso, e suave, Atravesando Vagos celaxes Mundos estraiios Qu' en rayos parten Ricos tešouros D' ouro e diamante. Pasin os monies, © Biblioteca Nacionál de Espana — 30 — Montes e valles. Pasin llanuras, E soledades: Pasin os regos, Pasin os mares, Con pes enxoitos E sincansarme. Colleum' a noite, Noite brillante, C un-ha lunina Feita de xaspes, E fun con ela Camino adiante; C as estrelinas Para guiarme, Qu' aquel camino Solo elas saben. Dempois a aurora C6 seu sembrante, Feito de rosas Veu a alumbrarme; E vin estonces Antr' o ramaxe D' olmos e pinos, Acobexarse, Branca casiiia © Biblioteca National de Espana - 31 — Con palomare, Dond' as pombiftas Entran e sayen. N' ela s' escoitan Doces cantares, N' ela garulan Mozos galantes C as rapazinas D' outros lugares, Tod' 6 contento, Tod' e folgare, Mentras a pedra Bate que bate, Mole que mole, Dalle que dalle, Con lindo gusto Faille compases. Non hay sitino Que mais m' agrade, Qu' aquel muhifto D' os castaiiares; Dond' hay meninas, Dond' hay rapaces, Que ricamente Saben loitare. Donde rechinan Hasta cansarse, Mozos e vellos, Nenos e grandes; E anque non queren Qu' al6 me baixe Biblioteca Nacional de Espana — 32 — Sin qu' o soupera Ná casa naide, Fun á o muhiňo Ff o meu compadre, Fun pó lo vento, Vin pó lo aire. © Biblioteca Nacionál de Espana Un repoludo gaiteiro De pano sedán vestido, Corn' un principe cumprido. Cariiioso e falangueiro, Antr'os mozos o.pirmeiro E nas siudades sin par, Tina costum' en cantar Aló po la maňancina, Con esta miňa gaitiňa Ak ncnas ei ď engánar. Sempře pó la vila entraba Con aquel de seňorio, Sempro con poxante brio Co tambor s'acompasabai E si na gaita sopraba Era tan dulce soprar, Que ven fixera en cantar 3 Biblioteca Nacionál de Espana — 34 — Al« po la mananciua, Con esta mina gaitiňa As nenos ei ď engaňar. Todas por él reloucaban, Todas por él se morrian, S' ó tiňan cerca, sorrian, S' ó tiiian lonxe, choraban: Mal pecado! non coidaban Que c' aqiiel seu frolear Tina costum' en cantar Aló pó la mananciťia, Con esta mina gaitiňa As nenos ei ď engaňar. Camino da romcria, Debaixo ď un-ha íigueira, Canta meniňa solteira iQuerote! lie repetia.... Y &\ c' á gaita respondia Por á todas envouear, Pois ven flxeira en cantar Aló po la mafiancina, Con esta miňa gaitiňa As nenos ei ď engaňar. Elas louquiňas bailaban E por xunta ď el corrian, Cegas.... cegas que non vian As espmas qu' as cercaban; Probes palomas buscaban A luz qu' as iba queimar © Biblioteca Nacionál de Espaň, Pois qu' el soupera cantar Aló po la maiíanciňa, O son da mina gaitiňa As iienus ei ď cngaňar. (Nás festa?, canto contentol jCanta risa nas fiadas! Todas, todas naraoradas Deranlľ ó seu pcnsamento; Y ŕl que ď amores sedento Quixo a todas engaňar, Canď as veu dimpois choi'ar Cantaba nas mafianäüas, Non sean elas lolivas Non vcvan (> men'tocar. © Biblioteca Nacionál de Espaň, ccQuixente tanto, menifia Tivcnche tan grande amor, Que para min eras lua, Branca aurora e craro sol; Augua limpa en fresca fonte, Rosa do xardin de Dios, Alentino do meu peito, Vida do meu corazon.» Asi die falin un dia Caminino de S. Lois, Tod' oprimido d' angustia, Todo ardente de pasion; Mentras que ti m* escoitabas, Depinicando un-ha frol, I'or qu' cu non vise os teus olios Que refrexaban traicios. Dempois que si me dixeches, En proba de teu amor, © Biblioteca Nacional de Espana — 38 — Decheme un carabelino, Que gardin no corazon. Negro carabel maldito Que rae fireu de dolor! Mais ä pasar pö Io rio 0 carabel afondou!... «Tan bö Camino ti levcs Com' 6 carabel levou.i< Biblioteca National de Espana Campanas de Baslabales, Cando vos oyo locar, Mörrome de soidades. I. Condo vos oyo tocar, Campaniňas, campanifias, Sin querer torno á chorar. Cando de lonxe vos oyo, t Penso que por ^nin ehamades, E das entrafias nie doyo. Dóyonie de dor ferida, Qu' antes tiňa vida enteira. Y oxe teňo media vida. Solo media me deixaron © Biblioteca Nacionál de Espana — 40 — Os que ď aló nie trouxeron, Os que ď aló me roubaron. Non me roubaran, traidores. jAy! uns amores toliňos, jAy! uns toliňos amores. Qu' os amores xa fuxiron; As soidades vineron.... De pena me consumiron. Aló pó la mafianciňa bubo enriba dos outeiros, Lixeirina, lixeiriňa. Com' un-ha craba lixuira, Paru oir das campanulas A batalada pirineira. A pirmeira ď alborada Que me traen os airiflos, Por me ver mais consolada. Por me ver menos chorosa, Nas sus alas má traén Rebiikleira e queixumbrosa. Qiieixumbrosa e retembrando Por ante' e verď espesura, Biblioteca Nacionál de Espaňa II. - 41 — Por antr' o verde arborado. E pö la verde pradeira, Por riba da veiga llana, Rebiildeira e rebuldeira. III. Pa6enifio, pasenino, Vou pö la tarde calada, De Bastabalcs camino. Camino do meu contento; Y en tant' o sol non s' esconde, Nun-lia pediina me sento. E sentada estou mirando, Com' a lua vay sahindo, Com' 6 sol se vay deitando. Cal se deita, cäl s'esconde Mentras tanto corre a lua Sin saberse para donde. Para donde vay tan soya, Sin qn' ä os tristes qu' a miranios Xin nos fale, nin nos oya Que si oira e nos falara, Moitas cousas lle dixera, Moitas cousas lle contara. Biblioteca Nacional de Espana Cada estrela, o seu diamante; Cada uube, branca pruma, Trisť ú lua marcha diante. Diante marcha crarexando Veigas, prados, monies, rios, Dond' ó dia vay faltando. Falť ó dia, e noiť escura Vaixa, vaixa, pouď á pouco, Por montanas de vexdura. De verduť e de follaxe, Salpicada de fontíňas Yaixo á sombra do ramaxe. Do ramaxe donde cantan Paxariňos piadores, Que c' á aurora se levantan. Que c' á noite s' adorniecen Para que canten os grilos Que c' as sombras aparecen. V.. Corre ó vento, ó rio pusa, Corren nubes, nubes corren Camino da niiiia casa. © Bíblioteca Nacionál de Espana Miňa casa, meu abrigo, Vanse todos, eu me quedo, Sin compana, nin amigo. Eu me quedo contemprando As laradas ď ás casíňas For quen vivo suspirando. Ven á noite.... morre ó dia, As campanas tocan lonxe O tocar á' Ave Maria. Ľlas tocan pra que rece, Eu non rezo, qu' os saloucos Afogandome parece Que por miu tén que rezar: Cumpcmas de Bastabales, Cando vos oyo tocar, Mórrome de soidad.cs. © Biblioteca Nacionál de Espana 10, I. Vinť un-lia crara noite, Noitiňa de S. Xoán, Ponenď as frescas herbas Na font' á serenar. E tan boniť estabas, Cál rosa nó rosal, Que ď orballifio fresco Toda cubert' está. Por eso, namorado, Con manso suspirar Os meus amantes brazos Voteiche pó lo bán. E ti con dulces olios E mais dulce falar, Meiguiňa m' envoucastes En pracido solas. As estrellifias todas © Biblioteca National cle Espana — 46 — Qu' alö no espaco estAn. Sorrindo nos miraban Con soave crarida. E foron, ay! testigos D' aquel teu suspirar Qu' ö meu eorrespondia Con amoriuo igual. Pero dempois con outros Mais raajos e galans (Mais nön, que mais te queiran Qu' haber, non haberä). Tarnen, tarnen menifia Soupeches praticar A sombra dos salgueiros Cabo do romeiral. Por eso eu che caiitaba En triste soledä, Cando, ay de min! tc via Con eles parolar: Cöida, mina menina, Das praticas que das, Que donde moitos cospen, Lama fan. II. Que triste höra te vexo!.... Que triste, nena, estas!... Os teus frescos colores, Donde, meniiia, van.' O teu mirar sereno. 0 teu doce. cantar. © Biblioteca National de Espana — 47 — Donde, meniíia, dondc, Coitada toparás? Xá nou te vin, meniíia, Na noite de S. Xoán, Poňend' as frescas herbas Na fonť á serenar. Xá non te vin fresquiňa Cál rosa nó rosal, Que muchadiňa estabas De tanto saloucar. Hóra de dór ferida Buscando á honrina vas, A honrina que perdeches, Mais iquen ch' á volverá? Eu ben, mina meniíia, Ben ch' á quixera dar, Qu' á quel que ben te quixo Dóise de verte mal. Mais ánque dir, eu diga, Que limpa, nena, estás, Respondenme sorrindo Por se de min bulrár. «Ben sabes, Farruquiňo. Farruco dó Pombal, Qite dondn moitos cospen, Lama fan.t Biblioteca Nacionál de Espana 11. San Antonio banditti. Dadenie un home, Anque me mate, Anque m' csfole. Meu santo San Antonio Daimo un homirio Anqu' 6 tamaiio tena D' un gran de millo. Daimo, meu santo, Anqu' os pes tena coxos, Mancos os brazos. Un-ha rauller sin home... Santo bendito! E corpiiio sin alma. Festa sin trigo. £ Biblioteca National de Espana — 50 — Pau viradoiro, Qu' onda queira que vaya Tronclio que troncho. Mais en tenď un hornino jVirxe do Čarme! Non hay mundo que chegue Para un folgarse. Que zamb1 ôu trenco, Sempr' é vó ter un horne Para un rcmcdio. ' ..'(nBufccy ď un que cobica .-m Causa núralo, Laiiaalitio def-corpo, Roxo e encaruado. Carninas de manteiga, E palabras tan doces Cal mentiieiras. Por él ■peno de. dia, De noite peno, Pensando nás seus ollos Color de céo. ;pn/. .ŕoxti-id W kooítľW Mais el xá doito, D' ainoriňos entende, De casar pouco. Face, meu San Antonio. ) Biblioteca Nacionál de Espana Qiť onda min veiia. Para c:\sar conmigo, Nenasoltfira. Que levo en dotc Un-ha cullór de ferro, Catro de boxe. Un liirmanciňo novo Que xá ten dentes, TJn-ba vaquiňa vella Que non dá leite..:. Ay! meu santiňo, Face que tal aiceda. Cal vó lo pido. San Antonio bendilo, Dádeme un liome, Anque me mate, Anque nť esfole". Que zamb' ou trenco, Sempr' 6 hó ter un liome Para un remedio. Biblioteca Nacionál de Espana © Biblioteca Nacionál de Espana Acolá enriba Na fresca montaňa, Qu' alegre se crobe De verde retama, Meniňa mořena De branco vestida, Nubiňa parece No monte perdida. Que xira, que corre, Que torna, que pasa, Que rola, e mainina Serena se para. Xa embolta se niira N' espuma que salta, Do chorro que ferve Na rouca cascada. Xa erguida na punta De pena sombrisa, Inmoble cál vinte © Biblioteca Nacionál de Espana —54— De pedra se mira. A colia de lino A os ventos soltada, As trenzas descoida Qu' os aires espallan; Tendidalas puntas Do pano de seda,. As alas d' un anxel De lonxe scniellan. Si as brisas da tarde Xogando con elas As moven ca gfitcia Qu'un anxel liver;:. Eu penso. jcoitado De min! que me clniman Si as vexo bulindo Na verde;enramada. Mas jay! qu'os rneus olio M' cngaiian traidores, Pois vou, c lixeira Na niebra s' escomle, S' esconde outras veces Na sombra dos pinos E cant' escond'ula Cantares dulcinos, Qu' abrasan, que liren, Ferida d' amor. Que tefio feitifki No meu corazou. elfluq us ' < f Que fcita, que linda, Que fresca, que branca Biblioteca Nacional de Espana —55— Dou Dios ä meuina Da verde montnna! Qu' hermosa pai-ece, Que chore, quo xima! Contando, so'irindo, Disperta, dormida! Ay! si seu pay Por regalo rua dera, Ay! non sentira No mundo mai.s penas! Ay! que por tela Conmigo por dama, Eu Uli ro-tirci. Ea IIA calzaro, © Biblioteca National de Espana © Biblioteca Nacionál de Espana Adios rios,adios f on tes, Adios regatos pequenos, Adios vista dos mens olios Non »ei cando nos veremos. Mina terra, niiüa terra, TeVra donde m' eii criey, Ortiňa que quero tanto, Figueirinas que prantey. Prados, rios, arhoredas, l'inares que move ó vento, Paxariflos piadores, Casina dó nieu contento. Muhiflo ď os castafiares. Noites craras de luar. Campanulas trimbadoi'3s Dá igrexiňa dó lugar. © Biblioteca Nacionál de Espana —58— Amorinas iV äs silvciras Qu' eu lle dab' 6 meu araor, Camiriinos antr' ö raillo, Adios para sempr' adios! Adios groria! adios contento! Deixo a casa onde nacin, Deixo ä aldea que conoco, Por un mundo que non vin! Deixo amigos por estranos, Deixo a veiga p<5 lo mar, Deixo, en lin, canto ben quero.. iQue pudeia uon deixar!... Mais son prob' e mal peeado. A mina terra n' i miüa, Qu' liastra lle dan de. prestado A veira por que camina O quo naceu desdichado. Tenovos pois que deixar. llortina que tanto amei. Fogueirifia do meu lär. Arborinos, que prantei, Fontina do cabaflar. Adios, adios que lue von. Herbinas do camposaulo. Donde meu pftg s' einem >u. Biblioteca National de Espana —59— Herbinas que biquey tanto, Terriňa que vos criou. Adios tamén, queridiňa.... Adios por sem])re quizais!... Dígoch' este adios chorando Desď áveiriňa do mar. Non m' olvides, queridiňa, Si morro de soidás.... Tantas legoas mar adentro... jMiňa casifla! meu lar! © Biblioteca Nacionál de Espana © Biblioteca Nacionál de Espana Eu ben vin estar ó moucho Enriba ď uquel penedo: ji\'on che tcfto mcdo moucho. Moucho non che teiio medo! I. Un-ha noite, noitc nogra, Com' os pesares qu' eu teno, Noite filla das sombrisas Alas que estenden os medos; Hora en que cantan os galos, Hora eu que xemen os ventos, En qu' as meigas bailan, bailan, Xuntas có demo pirmeiro, Arrincando verdes robres. Portas e tellas fendendo. Todas de branco vestidas Tendidolos brancos pelos Biblioteca Nacionál de Espana —62— ontra quen os eans oubean Agoirando triste enlerro: Cando relumbrar se miran Antr'os toxales espesos. Cal encendidas candeas Ollos de lobo famento, E os ramallaxes dos niontes Antre sf murmuxan quedos, E as follas secas qu' espallan Os aires da noite inquietos, En remuinos se xuntan Con longo estremecemento; Indo cainino da Igrexa, Soya cos mens pensamentos Cabo da fönte duVirxc Pretino d<5 cimeterio, Dempois de sontir un sopro Quo me deixou sin alcnto, Exi ben vin estar. 6 moucho Enriha nm/. ■«hol Biblioteca National de Espana Que sempře está. reverteudo. Aquel moucho alt-íincado, Cal si foae ó mesmo demo, Fito á fito nio miraba Có seus ollos rapiňeiros, Que coidei que me roubaban Non mais que de lonxe velos, De lumo me paresian E que me queimaron penso, Penso qu' eran tizós roxos Da fogueira dos infornos Que pó las oiáaa me eutraron Hastr'ó corazon direitos En cl remorsos habia D' amoriňos pccadentos...... ;Ay! qucn ten ď cses amores Non poď acfaar bon sosiego! Chovia, si Dios ten augua, Ventaba en tódolos ventos. E ensarrapicada toda A camiňar non jn'atrevo Qu' ó moucho fita que lita M' aspera na quel penedo. Ma'13 acordeimc da Yirxe Que sempře conmigo levo. Resoll' un Ave-Maria E cobrando novo alento, ConVospáxaros do mare, Nadando, paso ó rcgueiro, Corro á enriba dó valado, Drinco en baixo dó portelo. Biblioteca Nacionál de Espana —64— E denď ali, berro estonce* Con cantas forzas eu teflo: Son ehe teňu medo wouclto. Moucho non che tenú medu. © Biblioteca Nacionál de Espana Airiňos, airiňos aires, Airiňos da mina terra, Airiňus, airiňos aires, Airiňos, leváime á ela. Sin ela vivir non podo. Non podo vivir contenta, Qu' á donde queira que vaya, Cróbeme un-ha sonibra espesa. Cróbeme un-ha espesa mibe Tal preüada de tormentas, Tal de soidás prenada, Qu' á mina vida envenena. Leváime, leváime airiňos, Com' un-ha folliňa seca, Que seca tarnen me puxo © Bíblioteca Nacionál de Espana A calleiitura que queima. i Ay! si non me levás pronto Airiiios da miňa terra, Si non me leváK airiňos Quisais xa non me eonesan. Qu'á frebe que de min come, Vaime consumindo lenta, E no meu corazonciňo Tarnen trsiidora se ceiba. Fun n' outro tempo encarnada, Com' á color de sireixa, Son oxe descolorida Com' os cirios ď as igrrxas Cal siun-hameiga chuchona A miiia sangre bebera; Yóume quedando muchiiia Com' un-ha rosa qu' inverna. Vóume sin forzas quedando, Vóurae quedando morená, Cal un-lia mouriua moura, Filla de moura ralea. Leváime, leváime airiňos, Leváime á donde m' esperan Un-ha nay que por min chorá, Un pay que sin min n' alenta, Un hirman por quen daria A sangre ď as miftas venas, E un amoriuo á quen alma E vida lie promotéra. Si pronto non me levades, Biblioteca Nacionál de Espana —67— ;Ay! morrerei de tristeza, Soya n' un-ha terra estrana, Donď estrana m' alomean, Donde todo canto miro Todo me die' jestranxeira! jAy! mina probe casina, Ay! miňavaca bermella, Afios. que valás nos montes, Pombas, qu'arrulas nas eiras, Mozos qu' atruxás bailando, Redobre ď as'castanetas, Xás-co-rras-chás ď as cunchinas, Xurre, xurre ď as pandeiras, Tambor do tamborileiro, Gaitiiia, gaita gallega, Xa non^m' alegras dicindo: Muineira! muineira! i Ay quen fora paxarino De leves alas lixeiras! Ay! con que prisa voara Toliňa de tan contenta, Para cantar á alborada Nós campos da mina terra! Agora mesmo partira, Partira com' un-ha frecha, Sin mcdo as sombras da noite Sin medo dá noite negra. E que chovera ou ventara, E que ventara ou chovera, Voaria, e voaria Hastra qu' alcanse á vela. Biblioteca Nacionál de Espafía —68- Pero non son paxarino E irey morrendo de pena Xa en Mgrimas eonvertida, Xa en suspirinos desfeita. Doces galleguifios aires, Quitadorinos de penas, Encantadores d' as auguas, Amantes d' as arboredas, Miisica d' as verdes eanas Do millo d' as nosas veigas. Alegres eompafieirinos, Run, run de todalas festas. Levaime nas vosas alas Com' un-ha follina seca, Non pcrmitas qu' aqui morra Airiiios da iniiia terra, Qu' ainda penso que de morta Ei de sospirar por ela. Ainda penso, airinos aires, Quo dimpois que morta sea, E alo po lo camposanto Dond' enterrada me teiian, Pases na calada noite Runxindo antr' a folia seca, On murmuxando medrosos Antr' as brancas calaveras, Inda dimpois de mortina Airinos da mina terra, Eivos de berrar: ; airinos Airiiios, levaime a ela! Biblioteca National de Espana A 6 Sr. D. Camilo Alvarez c Castro, Chantre da catedral de Salamanca. I. Roxiila cal sol dourado, Garrida cal fresca rosa, Iba p6 lo monte herruosa C6 branco pe descalzado; Copo de neve pousado, Roslumbrando a luz dodia, Tan branco pe parecia. As longas trenzas caidas, Con queu os ventos xogaban, Ondinas d' ouro formaban Biblioteca National de Espana —70— Ná branca espalda tendidas; Apertadas e brufiidas Qu' espigas eran coidara O que de lonxe ás mirara. Tiňan os cores do maře Os seus olliňos dormentes, Mais doces, mais trasparentes, Naide os poidera encontrare; Naide velos sin amare O coracon sin falsia Que porantr' eles se via. Levaba na frente á yalma, Nos doces labios á risa, Auguifia que ó vento enrisa, Pousaba no fondo en calma. Tal como gallarda palma Cimbrase con folgura A delgadiňa cintura. Ó par da brisa temprada Qu' antr' os salgueiros corria Ela correndo seguia Un-ha veiriňa encantada. Qu' ali mansa e sosegada Manaba un-ha fresca fonte Cabo da falda do monte. II. Franca, pura, sin enganos, © Biblioteca Nacionál de Espaň, —71— Canta, canta garruleira, Ö p6 da verde silveira, Laband' os seus brancos panos, 0 son dos romores vanos Que nacen cd mafiancifia, Laba, laba na fontiiia. Xunto d' ela os paxariiios Gorgorexan qu' e un contento, Faille festiftas ö vento C Oi seus hirmans os airifios. Os pastores, coitadinos Cantanlle 6 docect...la...lala... Que lengua de amores fala. Ela honesta esta escoitando. Mais con sospiros responde, Qu' alö garda non sei donde Saudades de non sei cando. Os paninos vay labando E a tendelos s' apresura Nun campino de verdura. Dempois no rego que pasa, Ycrte un-ha vagoa Serena, Filla (Iii cscondida pena Co seu peitiiio traspasa. Pois que d' amores s' abrasa Aquela qu' e fresca rosa Tan amante como hermosa. Compafieiras van chegando Biblioteca Nacional de Espana —72— Cal mais ä mais veil portada, Xarros de louza vidrada, Antr' os seixosvan pousando. Cay ä auguina mormuxando, Brancas vinchas se levantan, As menifias, cantan... cantan. As estrelas van fuxindo A espesa niebra enrarece, 0 arborifio que frorece Por antr' ela vay sahindo. 0 craro sol vay subindo Por riba do firmaraento, Limpo, gärrulo, e contento. Arredor tod' arrescende A olido de primadera, Y a 16 n1 azulada esfera Fogäx de groria s' encende. Mais a menina n' atendc Si non a 6 dor jmal pecado! Que ten no peito encravado. Danll' estraneza os cantares, Danlle de chorar deseyos Y os olios de vagoas cheyos, Pensa nos nativos lares; Que n' hay mais tristes pesares, Mais negra malencolia Qu' ä qu' entr' estranos se cria. Päxarinos, verde prado, Biblioteca National de Espana —73— Branca lua e sol ardente, Todo consolo e impotente En mal tan desconsolado. Todo contento e trubado Po la peniua sin fondo Qu' hay no coracon abondo. Por eso a. menina hermosa, Foxe d' alegre fontina, Tal como triste ovellina Quo trema de dor queixosa. Vay sentida, vay chorosa, Mentras lle cantan con saiia —;Da raontana! da montaiia! Y ela que de tal s'estrana Ferida no que mais sinte, Qu' ;i maltraten non consinte, Y asi lies contesta urana: An quo che son da montana, An que che son montahesa, An que che son, non mc pesa. Biblioteca National de Espana Pasa rio, pasa rio, Có teu maino rebulir, Pasa pas' antr' as froliňas Color ď ouro e de marfil, A quen c' os teus doces labios Tan doces cousas lie dis. Pasa, pasa, mais non vexan Que te vas á ó mar sin fin, Por qu' estonces jay! probinasl Canto choráran por tí! Si souperas qu' estrafieca, Si souperas que sofrir, Desque dél -vivo apartado O meu coraeon sentiu! Tal m' acoden as soidades Tal me queren afrixir, Qu' inda mais feras m' afogan, Si as quero botar de min. Biblioteca Nacionál de Espana -76— Y jay! que fora das frolinas Vendote lonxe de st Ir pö la verde ribeira, Da ribeira dö Carril! Pasa, pasa caladino, Co teu manso rebulir, Camino dö mar salado, Camino d6 mar sin fin, E leva estas lagriminas Si as de chegar por ali Pretiflo dos meus amores Pretifio dö meu vivir. Ay! quen lagrimina fora! Prä ir meu ben unda ti... Quen fixera un camifiifio Para pasar, ay de min! Si o mar tibera barandas Forate verä o Brasil; Mais 6 mar non ten barandas, Amor meu, por dond' ey rf' ir? Biblioteca National de Espana I—Hora meumcniňo, hora, Qwn vos ha de dar á teta. Si tuanayvay nomahiňo, E teu pai ná leňa seca? Euchá dera. mina sova, Con mil amores chá dera, Hastra rebotar meu sanln, Ilastra que mais non quixeras. Hastra verte dormidiňo Con esa boca tan feita, Sorrindo todo fartiflo, Cal ubre de vaca cheya. Mas ay! que noite che agarda; Mais ay! que noite ch1 espera, Qu' anque duas fontes teiio, Estas fontiňas non deitan. Hora, meu meniňo, hora, Canto chorarás por ela, Sin ter con que ť acalente, Sin ter con que ť adormeca. Que sovo, sovo quedaches Com' un-ha ovelliňa enferma, Tremando rnalpocadiňo, © Biblioteca Nacionál de Espana —78- Com' as ovellifias treman. Sin cobirtor que te cruba Nun-has pallifias te deitan E neve e chuvia en ti caen Por antr'as fendidas tellas. E silvao vento quepasa P6 las mal xuntadas pedras, E cal coitelo afilado No teu corpino se ceiba. ;Ay! cando venatua nay!' Ay! cando ch' a tua nay vena! Cal te topani menitio Frio com' ä neve mesma; Para chorar sin alento, Rosina qu' os ventoscreban.... Ay! mas valera menino Que quen te dou non te dera, Qu' os fillos dos probes nacen, Nacen para tales penas Asi se espricaba Rosa, N6 medio da noite negra, 0 pe d'un-ha negra porta, Toda de lafias cuberta. Mentras tanto murmuxaban Por antr' a robreda espesa Do rio as revoltas agoas E os berridos da torrnenta. Tod' era sombras no ceo, Tod' era loito na terra E parece qu' & compana Bailab' antras as arboredas Biblioteca National de Espana C as chuchonas enemigas, E c' as estricadas meigas. En tanto un choro soave, Sentir no espaco se deixa, Tal como gaita, tocada Nun-h' alborada serena, Tal como lexana frauta, Cand' 6 sol no mar se deita Cnyo son nos tray 6 vento C os cheiriiios da ribeira. No meyo da chouza oscura Que triste rosa, contempra Un-ha luz branch, se mira Com* aurora que comenca. Olido de frescas rosas Os aires da noite incensan Cal si todas se xuntaran As froles da primadera. Soan cantares estranos, Soan müsicas que alegran, Musicas son e cantares Nunca sentidos na terra. Por eso, pasmada Rosa, Pouquino ä pouco s' achega E por un-ha regandixa Postrada no chan axexa. Nunca humanos olios viron 0 que veu estonces ela, Que si non morreu estonces Biblioteca National de Espana —80- Foy por que Dios n6 quixera. De resplandecentc groria, Rayos d' amor se refrexan Do ahandonado raenino, Sobr' a dourada cabeca. E por qu' este mais contento E por que mais s' entretena, Cabe 6 seus pecirios crecen, Frescos, ramos de azucenas. Xa non därm' en probe cuna Qu' outro berce lie fixeron C as alas os anxelinos E c6 seu lume as estrellas. Nubes de color de rosa Fanlle branda cabeceira Sirvelle de cubertura Un rayo de luna cheya, Y a Virxen santa, vestiaa Con vestido de inocencia, Por que de fame non morra. E fartino s' adormeca, Dalle mana do seu peito Con qu' os seus bibios refresca. Mentras 6 mundo existise Rosa mirando estibcra, Con tanta groria encantada Con tanta dicba suspensa. Mais un-ba voz lonxe s' oye Por antr' os olmos da veiga Que cantando amorosina S' esprica de esta maneira: Biblioteca National de Espana —81- —Hora, meu meniňo.hora, Logo che darey á teta, Hora, meu menifio, hora, Xá non chorarás por ela. Esto cantaron, —en tanto Có á "Virxe desapareceran Os anxeliňos.deixando En derredor noite espesa. Xá se sinten as pasadas Por xunto da corredeira, Xá saltaron ó portelo, Xá cerraron á cancela, A probe nay corre, corre, Qu' ó seu filliňo lľ espera. Mais cando chega, dormido O seu flllino contempra. Dilľ estonces mentras tanto Qn' en bicalo se rocrea: —Mina xoya, mifia xoya, Mina prenda, miiia prenda. Que fara de ti, meu santo, Si naiciňa non tiberas, Quen meu fdlote limpara, Quen á mantenca ehe dera? —O que mantén as formigas E os paxarinos sustenta. Dixo Rosa, y escondeuse Por antr' á nebrina espesa. © Biblioteca Nacionál de Espaňa Non che digo nadá Pero vayat I. Pasan n* aquesta£vida Cousiňas tan estranas, Tan raros feitos vense Neste mundo de trampa, Tantos milagres vellos Tan novas insinanzas, E tan reboltos allos Con nome ď ensaladas, Que non che digo nada____ Pero vaya! Meniňa, ven vestida, Meniňa, ven calzada, Que ten roupa de cote, © Biblioteca Nacionál de Espana —84— Que ten roupa de garda, Meniňa que ben folga, Meniňa qu' anda mája, "Y é probe, malpccado, Com* un-ha triste araňa. Non che digo nada.... Pero vaya! Véxote aló antr' os millos, Véxote aló nas braňas, Xa no pinar espeso, Xa na beiriňa mansa Do rio que correndo Vay antr' as Verdes cana». E xuras qu' estás soya, Que naide ť acompaňa.... Non che digo nada... Pero vaya! Casada casadiňa, Que gustas ser falada, Que bailas c' as solteiras Nás festas e ruadas Quo tes náboca á risa E que c' os ollos falas, E que á ó falar con eles Parece que che saltan, Non che digo nada... Pero vaya! Cando mirar temiro Tan limpa e tan peinada. Biblioteca Nacionál de Espana -85- Loitar c' os rapaciiios, Hastra qu' enti se fartan, E ves dimpois xurando, Qu' eres muller sin chata, E dís qu' ás mais non tenen Contigo comparanza, Non che digo nada____ Pero vaya! E ti, roxa roxiňa, Modesta e recatada, Que falas tan mamino, Que tan mainifio andas, Qu' os pes ď os homes niiras Para non verlle á cara, E fás que non entendes Cando ď amor ehe falan. Non che digo nada.... Pero vaya. Vas pó la mafianeiiia A misa c' as heatas Dempois... (por quo, ti ó sabes) De xunta ď elas largas; E si ná corredoira Xunto da verde parra, Non sey con que xentiňa Páraste on non te paras, Non che digo nada.... Pero vaya! E ti rapas garrido © Biblioteca Nacionál de Espana —86— De tan melosas falas, Tan majo de monteira, Tan rico de polainas, Tan fino de calzado Como de mans fidalgas, Cando me dis que gustae De traballar na braňa, Non che digo nada.... Per o "vaya! Ti falarás'ď amoret Cousiňas ben7/aladas, Ti loitarás c' as nenas Como ningun loitara; Ti beberás do mosto Hastra quedar sin fala, Pero, cós teus sudores Mollar a terra ingrata, Non che digo nada.... Pero vaya! Mais tantas cousas veio Que me parecen trampa, Tanto sol entre nubes, E tan Tevoltas auguas Qu' asemellarse intentan, A un-ha fontiiia crara, Que por non pcrder tempo Donde non quito racha, Non che digo nada.... Pero vaya! Biblioteca National de Espana —87— Pasan n' aquesta vida Cousiňas tan estraňas, Tan raros feitos vense Neste mundo detrampa, Tantos milagres vellos, Tan novas insinanzas, E tan revoltos allos Con nome ď ensaladas Que non che digo nada.... Pero vaya! E qu' algo deprendera Triste de min coidaba, E qu' á esperencia neta Ninguen m' iba en puxanza Por ter na frenť enrugas, E ter caniňas brancas, Cando hay hoxe uns mociňos Mesmo dende que maman Que non che digo nada..... Pero vaya! Xa non che val Farruco, Que vivas en compaňa Dos anos pensadores Nin da esperencia ealva, Nin qu' ollo alerta vivas Com' á cordura manda Que donde menos penses © Biblioteca Nacionál de Espaňa —88— Tamaiia lebre salta Que non che digo nada.... Pero vaya! Xa sendo noiť oscura, Dinche qu' é noite crara, Xa estanď 6 mar sereno Che din que fay borrasca, E tanto te confunden E tanto te acobaidan Qu'anque falar quixeras Tal coma Dios che manda Non che digo nada.... Pero vaya! Si eres francés meu hello, Si eres da lonxe Australia, Si aló do sol baixaches Ou dás estrelas palidas, Con séria gravedade Quisais che perguntaraii E tí pasmado todo, Calado mormuraras: Non che digo nada____ Pero vaya! Por eso meu belliiio Si ď estudiar non tratas A cencia ď estos tempos, Qu' é com' el augua crara, Anque c' á parroineirn Tarnen ten coniparanza, © Biblioteca Nacionál de Espaňa —80— Que nesto á cencia estriba, Y eu tér distintas caras, Non che digo nada... Pero vaya! Sin entender un ele Veras que ben s' amaňan Honrados e sin Iionra, Rameiras e beatas Veras como s' axuntan, Veras como se tratan, Mentras que ti marmuras C á lengua ď un-ha coarta Non che digo nada. .. Pero vaya! Veras cór de sireixa Quen foy cór ď esmeralda, Y aqueles tan azues Quesangre azul manalian. Mauar sangre bermella Pó la moderna usanza, Y esto con tal chistura E con fachend a tanta, Que non che digo nada.... Pero vaya! Veras que revolturas, Que ricas contradanzas, Que gaitas con salterio, Que pífanos con arpas, Que dengues encartiados Biblioteca Nacionál de Espana —90— Con mantiUiňas brancas Chapurra que chapurra En confusion tan varea Que non che digo nad a.... Pero vaya! Ti pensaras qu' aquesto É toď un-ha antroidada, Qu' aqui un levita sobra Y un-ha chaqueta falta; Qu' alf se comen lebres En vez de calabazas, E tocan frautas donde Deben tocar campanas.... Mais non che digo nada.. Pero vaya! Deprende raeu velliflo A cencia ben amada, Que saibamente insina Tan rica misturanza, Si queres ser sabido En cousas tan estrafias, Pois antre tantas nobas As costuroinas rancias.... Non che digo nada.... Pero vaya! Biblioteca Nacionál de Espaňa Mais 6 que ben quixo un dia, Si a querer ten aficion Sempre lie queda un-ha magoa Dentro do seu coracon. I. A16 nas tardes serenas, AI6 nas tardes caladas, Fanse mais duras as penas, Que nas bpandas alboradas. A16 nas tardes sombrisas A16 nas tardes eseuras, Fanse mais cortas as risas Mais negras as desventuras. Que non hay sera tranquila © Biblioteca National de Espana —92— Para quen remorsos garda, E mais presto s'aniquila Canto mais ánoite agarda. II. Eu ben sei ďestos secretos Que s'esconden nas entranas, Que rebolen sempře inquietos Baixomil formas estranus. Eu ben sei ďestes tormentos Que consomen e devoran Dos que fan xerner os ventos Dos que morden cando choran. Y anqu'hora sorrindo canto Anqu'hora canto con brio, Tanto chorey, chorey tanto, Conťas auguiňas d'un rio. Tibeu en pasados dias, Fondas penas é pesares, E chorey vagoas tan frias Com'as auguinas dos mares. Tiben tan fondos am ores, E tan fondas amarguras, Qu'era fonte de dolores Nacida entre penas duras. Biblioteca Nacionál de Espana —93— III. Horario, hora contento. Vóu pó las eiras cantando, Vendo ďonda ven ó vento Cando vóu levar ó gando. Hora con grande aosiego Durnio na veira ďas fontes, Durnio na veira ďos regos. Durmo na punta ďos montes. Mais ú que hen quixo an diet, Si á qucrer ten aficion Sempře lle queda un-ha magoa Dentro do seucoragon. Biblioteca Nacionál de Espaňa 21 Castellana de CastlUa Tan bonlta e tan fidalga, Mais á quen parajser fara Cá;procedensia 11' abasta, Decime, mina seňora, Xa qu'os mostrás tan ingrata, Si 6 meu rendimento homilde Bascas ďenoxo vos causan, Pois canďonda vos me aehego Cuspis con ardentes ansas. Y ese mirar de pombina Volvés en fosca mirada Tornando en sombrisa noite O dia qu'en sol se baňa. En vano intento seňora Saber por que me maltrata Dama ďun alma tan nobre Aunque sobcrba por fama Pois né motivo á despreco Sintirse tan ben amada, Qu'as mesmas pedras seňora Biblioteca Nacionál de Espana —90— D'un bon querer se folgaran. Din que na nobre Castilla Asi os gallegos se trata, Mais debe saber Castilla -Que de tan grande s'alaba Que sempre á soberbia torpe Foi filla d'almas bastardas, E sendo vos tan sabila Nunca de vó lo pensara Que de tan alto baixando Vos emporcases na lama. Nin que chamandovos nobre Tanta nobreza enfoucaras Imitand'ós que vaidosos No qu'está debil s'ensaňan. Pero mais val qu'enmudega Pois tés condicion ď ingrata Que predicar en deserto Na miňa terra né usanza. Si fun curpabr'en quereros Coma ningun vos amara, Por ser de terra gallega E sérdes vos castellana. En paz seiiora vos deixo C'á vosa soberba grácia, E voume á Galícia bermosa Dond'en xuntanza m'agardan O que no tčndes senora Y ó qu'en Castilla n'achara, Campiflos do lindas rosas Fontiňas de frescas auguas Sombra ná veira d'os rios Biblioteca Nacionál de Espana —97-Sol nás alegres montafias Oaras que nacen sorrindo E que sorrindo vos aman E qu'inda mesmo morrendo En sonrisinas se baftan. Ali, seňora, eontento Cantando ó doce ala lala Baixo á flgueira frondosa En baixo da verde parra C aquelas frescas meniflat Que mel ďos seus labios manan Cando en falar amoroso iíeigo nos'din en voz maina. Con tódalas de Castilla Nobrisimas Castellanai Olvidareivos sin pena Anque sós vos, tan fidalga, Qu'alo saben Jser altivas Pero non saben ser vanas Y é facil con doces tomas Ol vid ar tomas amargas. Déchesmas vos mi seňora Con despreco envenenadas Inda con fero mais fero Que pelica de laranxa, Mais teňo por que me pase Aquel sarrapio qu'escalda, Teno un-ha dama nos Portos Outra no Riveiro ď Avia, Si á dos Porlos é bonita A dó Rivtiro lle gana. 7 Biblioteca Nacionál de Espaňa tt*7 J4w..,i'« © Biblioteca Nacionál de Espana Queridina ďos meus ollos Saberás como estou vivo Nesta vila donde adoito Dende que chegin de Xinzo. Saberás com'á Dios gracias "Y b escapulario bendito Non afogarnos no maře Como coidaba Xacinto Qu'é tan valente á bofellas Com'os alentos ďun pito. Saberás como dempois Me puiieron inoy vestido Con roupa azul e amarela Cal andan tódolos quintos E logo todos xuntados Inda mais de vintecinco Nos paseamos pó las calles Qu'era mesmo un adimiro De tan majos como ibámos De tan brancos e tan limpos. Biblioteca Nacionál de Espana —100— |Si rae viras, queridiňa, Cál outras qu'eu sei me viron! Cad' iillada me botaban Xa de traves, xa de flto-... Y eran meniiias graciosas Con moita salsa no pico, Mais ningun-ha d'este peito Poido arrincarm' un sospiro. Qu'ó teu retrato ali estaba Rabuňando paseniňo. Qu' anque d'onda ti partin, Prendiňa que tanto estimo, Non vin srtyo, miňa xoya, Que ti viiieche comigo. Si souperas canto peno, Si souperas cal m' afriio ■ Cando m'acordo nas noites D'aqueles teus cantarinos!... Ora en ti penso disperto, Ora en ti penso durmindo -E sempre en ti estou pensando Coma si foses feitifo. Seique ineigallo me deche Na festa do San Martino Amasado c'os teus dedos Nun-ha bola de pan trigo. Mais nó no sinto por eso Qu'anque mejieras martirio Por vir de ti queridiňa Com'un aňo recibírao. Nada me distrai, Rosiňa, Da pena que por ti sinto; Biblioteca Nacionál de Espana —101— De dia como de noite Este meu corazonciňo Contigo de cote fala Por qu' eu falar ben ó sinto, Un falar tan amoroso Que m' estremeco ď oilo. Ay! qu'estraŕieza me eausa E soidás e martirio, Pois asi cal el che fala Quixera falar contigo Cal outros tempos dichosos D'os nosos amores flnos. Cantas veces nos xuramos Cando lababas no rio O pe ď un alto salgueiro Antre risas e sospiros, Xa nunca mais separarnos Xa nunca mais desunirnos! Mais aqueles xuramentos Tal coma rosas d'espiňo Lixeiriňos s'espallaron A un sopro d'os ventos frios. Ora có mar de por medio jAdioB amantes carinos! Nin ti me ves nin te vexo Aló na beira do rio, Naquelas crariňas noites De folga pó los domingos. As amorinas maduran Nas silveiras d'os camiňos. Nacen as froriňas brancas Por antr' as canas do millo. Biblioteca Nacionál de Espana © Biblioteca Nacionál de Espana A Roberto Robert, redacto-re da Discusion, ä quem lle gust.au 6s contos y 6 gallego. I. A16 no currunchifio mais hermoso Qu' ä luz do sol na terr' alumeara, Veiga frorida e prado deleitoso Qu* ä os campinos do Eden s' acomparara, Alö ond' 6 Sar soberbo e caudaloso Parece que se dorme e que se para (Tan maino corr' antre d robreda escura) Ali naceu Vidal ö sin Ventura (1). II. Que reposo! que luz!... que garruleiro Brando cantar d' os vareos paxariiios ft) Eu lien sel qu' en rigor estas nctavas non (on ea maneira algu-ha a glosa ď un cantar, e que mellor e con mais propledade podii cbaraarse conto; pero corao pii lo ď abora non peoso facer en gallego nengun libro tla contos, »6Soo aqul, un-ba vet que nestes cintares tratel de plntar •s coitumei ď es nosos f robes aldeans, e tirren eiUs w © Biblioteca Nacionál de Espana —106— Cand' 6 salir do sol pö lo quinteiro Douraha fontes, lagos e campiiios. Que libre respirar.... que placenteiro Ir e vir dos cabirtos xuntadifios, Que frescas, que pölidas, que galanas, Iban c6 gando as feitas aldeanas. III. i - Nunca 6 rumor do mundo corroinpido Nunca da louca socied' as vaidades Nin brillo d' os honores fementido Foran trnbar tan doces soledades, Ceo azul, sold' amor, campo frorido, Santa paz sin remorso nin saudades. Horas que van maininas caminando, Tal all tempo e vida iban pasando. IV. ■■ Como 6 ventiiio da manan pirmeiro No seyo d' as rosinas se dormia E cal dempois tolino e rebuldeiro P6 lo espafo inmensisimo subia, E volvendo 4 baixar murmuradeiro lata« prä dar I conocer un-ha il1 >s mnts nnliguas e ma,ts usirtas. Scmjirc me conmoveu o relato deesle conto fenctflo pstriarc.il, e nor oso dcrldlnme ä ver.-iflcalo contnndo c' a bencvnlr-ncin ri' os Icctores. ;Pon tanto? oj rtrsi'lfliados ä rjiiSn nns nosas» aldeas non se ofrece a proba do porco. e que son'an cö clia. cn que, como Vldal poldan decir ä os seus ava-roä "vecinos—Aiiante c' 6 «oral!... © Biblioteca National de Espana Por enriba ď as chouzas rebulia Nas alinas levanď ó fumo leve Qu' en trubias ondas á subiľ s' atreve: V. E como ô mediodia, fasť o rio Dľisas, aires, pradiňos e arborado Pousaban calorosos e sin brio Cal viaxeiro sedento e fatigado, E como da seran ó alento fľio De arulos misteriosos impregnado Con pasiiio lixeiro s' achegaba Y aire, rio, e floriňas axitaba: VI. Pasiňo á paso á traballada xente D' os campos ás chousiňas se volvia Mentras no lar o pote sarpullente C as ricas berzas á cachon fervia. As fabas y as balocas xuntamente Có touciňo sabroso nel se via En compan' amigabre e farturenta Qu' alegra, que convida e que sustenta. VII. Dempois da frugal cea, 6 cariňoso Resplandor do luar claro e soave Iban gozar ô enxido de reposo Có abó, qu' á longa história contar saté. © Biblioteca Nacional de Espaňa —108— O rosario da Yirxe proveitoso Logo rezaban con asento grave Y alma e corpo tranquilo se dormia Esperando ó folgor do novo dia. VIII. Tod' era paz e amor, y augua serena, Toď era craro azul no firmamento, Nin oubo ali á soberba qu' envenena, Nin vano goce, nin fatal tormento, Nin louco rebuldar, nin fonda pena, Nin baixo aborrecido pensamento Vidina tan risona atormentaba, Pois doce e mainamente se folgaba. IX. Naide naquel lugar probe se vira Qu' uns ben y outros non mal foran vivindo, Y un qu' afroxa de mais y outro qu' estira F'oranse acomodando e repartindo, Ningun da negra fame á man sentira O seu peito ťortísimo oprimindo No mais que á desdichada criatui'a Que se chamou Vidal ó sin ventura. X. Orfo ende que nacera, a sortě triste Uéralle por herencia ó desconsolo, C'p á negra soledá, qiť b probe asiste; © Biblioteca Nacionál de Espaňa —109— Naide na terra se topou tan solo De canto enjpolvo terrenal se viste Inda correndo un polo y outro polo, Qu' era prob' e dorido antr' os doridos E afrixido antr' os tristes afrixidos. XI. Tina por casa"un cortelliiio escuro Tina por leito 6 chan humedecido Por cubirtor d neve e vento duro Qu' entraba pö las fendas arresido. Tina 6 sustento escaso e mal seguro Que dan de porta en porta 6 qu' e" perdido Qu' asi lle din con bulra non escasa O que por probe neste mundo pasa. XII. En jamas ö infeliz decir poidera —Esto que tefio e meu!—qu' ä sortc dura N* inda por conceder lle concedera Un pouco de querer ou de ternura, Nin un pouco d' amor, que donde houbera Pobreza, e soleJad' e desventura, Groria, dicha, e querer correndo pasan Y a entradina da porta non traspasan. XIII. Sempre por dicha prä Vidal habia Caldo e mais pan nalgiin larino alleo, © Biblioteca National de Espana —iiO- Y á mais á caridá non s' estendia Que fora un mal matarlle outro deseo. Que si á cousas mellores s' afacia Y outro vareo comer y outro recreo, Traballo lie custara á bon seguro Comer dempois bereiňas e pan duro. XIV. Tal conta á xente corda se botaba Con parsimonia concencuda e grave, E refrans sabios con afan buscaba Dos que din—Nunca dés do que ben sabe.— V ô compango Vidal nunca probaba Por qu' era á sobriedá šanta e saudabe Segun á xente de poder decia Anqu' ela ben folgaba e ben comia. XV. Cando ďos porcos á matanza vina ;Qu' amabre chamuscar nas limpas eiras O despeitar da fresca maňancina !... iQu' alegre fumo antr' olmos e figueiras Olendo á tocho pó los aires iňa! jQu' arremangar d'as nenas mondongueiras! iQu' ir e vir dend' o banco hastr' a cociňa! © Biblioteca Nacionál de Espaňa —UIt- - Y alo no lar, jque fogo! que laradal jQue rica e que^en feita frixolada! XVI. Fígado~con cebola ben frixida Y un-ha~folliňa de laurel cheirosa, Qu' inda á un morto ben morto dera vida De tan rica, tan tenra, e tan sabrosa: Raxo en sorsa c' un cheiro que convida, Y á sangre ďas moreillas sustanciosa En fregada caldeira rebotando A que fagan rnorcillas convidando. XVII. Cuadro tan agradabr' e farturento Por toď á vecindá se repetia Con garular, e risa, é gran contento, Que suceso tan grande ó requeria. Mais por que lle sirvise de torniento Solo na chouza de Vidal n' habia Nin porco, 'nin mondongo, nin risifla, Qu' era todo^nubrado e tristesiňa. XVIII. Nas frias pedras do seu lar sentado Tan vareo movemento contempraba De negra soledade acompaňado: Naide á festa do porco ó convidaba Qu' era probe Vidal y era olvidado —112— Y á prcsenca ď un probe ali estorbaba Por eso antre suspiros repitia —jAy! quen fora riquiňo un solo dia! XIX. Tales eran decote os seus deseos Mais nunca jtriste sorte! se cumprian, E todos, todos de miseria cheos Anos tras anos sin cesar corrian: X' era bello Vidal, y os duros ceos De tan negro sufrir non se doian Qu' inda ó porco Vidal nunca probara Nin naide á tal festiňa ó convidara. XX. Tal com' era costume á rica próba Veciňos con vecinos se trocaban (Ind' ox' esta costume se renova) • Mais á Vidal vecino non chamaban, Que fora indina misturanza boba Ir á dar donde daiba non topaban E por eso Vidal, probe coitado, Nunca catou morcilla ó dcsdichado. XXI. Mas ay! picaro mundo! mundo aleve! Quen de teus pasos e revoltas fia? Quen afirmar empavcdo s' atreve Que non se pode á noite tornar dia? © Biblioteca National de Espaňa -113- Quen en tempo tan rápido e tan brete Os conocidos de Vídal diria Qu' aquela triste homilde criatura Iba nadar en ondas de ventura? XXII. Y asi pasou!., qu' aquel que todo mira Alo da inmensa e trasparente esfera, Donde c' os astros centellantes xira Misericordia de Vidal tibera. O torpe olvido dos podentes vira V á pena de Vida] compadecera E có seu brazo misterioso e forte Trocou ď un sopro á temeraria sortě. XXIII. Tal pó las portas de Vidal entrara Como en campo sedento farto rio, Aló de Oais herencia qu' enviriiara O mais encopetado seňorio. Ucha ď ouro 6s seus ollos relumbrara Dandolle desvareo, e risa, e frio E tanto tal sorpresa ó contrubaba Que coidaba infeliz qu' inda soiiaba. XXIV. Dempots chorou, sorreu, vicou á terra Inda pó lo seu pranto bumedecida, E canta dicha á humanidaď encerra 8 Biblioteca Nacionál de Espana —114— Verteuse do seu peito escandecida, Logo volvendo en si, casi s* aterra De vor Ventura tan sin par cumprida E postrado ante Dios fervente ora Y ö seu misterio portentoso adora. XXV. Cumprido este deber, Vidal reposto De sorpresa tan grave e prasenteira P6nse limpio, amanado, e ben composto, Co ä gracina de Dios por corapafieira; Cal s' adimira d' 6 mirar tau posto, Cal lle di qu' & galan por derradeira, Y aunque calvo quedou como S. Pedro Dinlle que ten risado pelo negro. XXVI. Chämalle aquel, amigo; [cousa rara! Qu' antes—Vidal! con sorna lle desi.i, Y outro lle volve pracenteiro & cara Que nautronte 6 caris lle retorsia, Tal rainifia de velo se trubara, Tal outra xunta del se rebolvia, E seica non faltou quen lle dixera Que feito com' un santo se volvera. XXVII. Qu' e triste ö rostro da mortal pobreza Qu' entre ximidos e dolores nace, Biblioteca National de Espana —115— Y hastra á hermosura ven, cando riqueza Có seu tnirar risoňo nos comprace. Presta o dineiro encanto e gentilesa, Y un Dios ó mesmo demo se tornara Si tomando á figúra de banqueiro Remexése dineiro e rnais diňeiro. XXVIII. Estos misterios son... eu me confundo Y en van' 6s espricar me propuBera: Pero Vidal filosofo profiuido, Qu' anque xamais nos libros deprendera A contapropia deprendeu no mundo, Non de mudansa tal se sorprendera, Qu' aló no seu caletre á adiviňara Cando en ser rico con afan soňara. XXIX. Por eso recibeu -con cortesia Recrebos, agasaxo e comprimento, Q' un tras outro honiildoso lie facia, Escoria vil do humano(pensamento) Jp+t*M.^~^i El á baixesa ď eles comprendia Y auque vano =nin torpe peňsaménto Contra xentiňas tales meditaba, Forte e séria lision darlles pen-aba. XXX. Un-ha manan, á un santoebon suxeto © Bíblioteca National de Espana —m TJn quiňo lie mercou, jsoberbo quifio! Tan niveo, tan plantado e tan repleto Cal nunca ó vira tal ningun veciflo. Era curto de perná, o lombo neto, Do rabo hastra á cabeza redondino, Y ó coiro tan graxento relusia Que mesmo de manteiga paresia- XXXI. —Alabado seaDios!—Dios ch' ó bendiga! —S. Antonio ch' ó guarde!—asi escramaban Mentras qu' ó cocho á paso de formiga Y ó seu dono Vidal, serios pasaban. A falarlle á Vidal cada un s' obriga Qu' ó porco xa mortino contempraban E nera de perder tan bon bocado Pó las mansde Vidal morto e salgado. XXXII. Log' ó berrido do infeliz pasente Que sofre có coitelo morte dura Fender ós aires no lugar se sente, Pouco á pouco á gorxiňa queda muda, O suspiro postrer soa estredente, A sangre corre, ó matachin xa suda, E naquel grave e quirtico momento É o porco, vida e mundo e pensamento. © Biblioteca Nacionál de Espana XXXIII. 0 difunto ali esta repantrigado, C un-ha cebola n' antraberta boca, (Qu' inda pares qu' ä come 6 desdichado) Pero nö no chores qu' a el solo toca Dormir sono tan triste descuidado, Pois as iras d' inferno non proboca Nin groria ten nin porgatorio ardente, El dormirä insensible eternamente. XXXIV. Non cab' en si Vidal de tan contento, 0 cheirino do poreo 11' enlouquece, Qu' entr' os porcos nacidos 6 un portento Aquel qu' ante seus olios aparece, Certa satisfacion, certo contento, No rostro d' os presentes resplandece Que mesrao quer decir en lenguax mudo jEste si que ch' e un porco repoludo! XXXV. Mais c' 6 cocho Vidal soyo s' encerra Mentras qu' ä xente aturrullada mira... Cäl se pasma, cäl bufa, cäl s' aterra Que nunca tal naquel lugar se \ira, Cäl outro lie xurando eterna guerra, Das voltas que dä 6 mundo s' adimira Pois que nunca en jamas nengun veciho © Biblioteca Nacional de Espana —118— Lie batera c' á porta no fociüo . XXXVI. Era aquel un rifar desesperado, Pero Vidal ó xordo se facia, A noiť enteira se pasou cerrado, Y 6 arbor primeiro do siguente dia C un varal de morcillas ben' cargado Que á pouco de eargado se rompia, Apareceu lavado e reverendo A todos c' ó seu porte sorprendendo. xxxvn. El direitino ó seu facer niarchaba Con paso despacioso carnifiando, E un sorrir nos seus labios s' atopaba Qu' antroido iba dicindo ou contrabando, Dempois con voz qu' as xelites atroab a Foise de porta en porta perguntando: —Deronlle aqui morcillas a Vidal? —Aqui non!!!—Pos ad:ante c<5 varal! XXXVIII. Asi as ehousas correu un-ha por un-h Y ó varal inteiriüo inda se via, Con triste si non respondeti ningun-ha De cantas en redondo requeria. Rindos' entanto á falsa de fertun-h* Con sonsa voz de bulra repetia; © Biblioteca Nacionál de Espana —119— —Deronlle aqui morcillas á Vidal? —Aqui non!!!—Pois adiante có varal! XXXI X. Vidal morreu, y ó tempo foi pasando, Braso qu' os duros mármores arrasa Antre helados escombros enterrando Do bon Vidal á solitaria casa. Mais sempr' esta historiňa ťoy quedando, Ind' oxe Boefmo por provervio pasa, E canď ó nome de Vidal s' invoca Muda sole quedar niais ď un-ha boca. © Biblioteca Nacionál de Espana —Menina, ti a mais hermosa Qu' a luz do sol alunibrara, Ti a estrela da manancina Qu' en puras tintas se liana, Ti a frol d' as froridas cumbres, Ti k ninfa d' as frescas auguas, Ti como folia do lirio Branca, pura e contristada, iQuen eres fada sin nome De tan dormentes miradas Die tan dorida sonrisa De feiturina tan Candida? Quisais de muller nacecbes Sendo tan limpa e tan casta? Quisais d' as brisas da tarde Quisais d' as bretemas vagas. . . D' as burbullinas d' un rio, Quisais d' un-ha nube branca? Ou as espumas do mare A un rayo de sol suntadas © Biblioteca National de Espana —122- Pousaronte 6 ser d' aurora Nun-ha cunchifia de nacra? Mais d' onde queira que seas Tristisiina pasionaria Por ti sinto un amor puro Que pouco a pouco me mata. Por ti de noite e de dia Cal vaga sombra encarnada, Preto do teu vivir ximo Ximo c' Os ventos que pasan Facendo vibrar sonoras Sentidas cordas d' un arpa, Que con ecos tembradores D' os meus amores che fa'an. Mais dime ^por qu' estas tnuda, Di por qu' estas solitaria, Di por que vives nos montes ■ 0* os paxarinos que cantan, Mentras ti choras e choras 0 pe d' un olmo sentada Toda de loito cuberta, Toda cuberta de lagriraas. —Deixame vivir nos montes Deixam' estar solitaria Deixame c' os paxarinos Qu' en derredor de miu cantan. Deixame vestir de loito Cuberta por tristes vagoas, Y eco de homes non escoite Nin son d' armoniosas arpas, Qu* eses sons d' amor e vida © Biblioteca Nacional de Espana —123— Rompen as minas entranas. Si d' eles galan por sorte Doce consolo arrancaras Para un dor que non ten cura Paraun mal que non s' acaba. Si 6 seu vibrar sonoroso As tombas se levantaran Y o polvo que nelas mora Volto a vivir s' axitara!.... Mais cala, galan.... non toques As soaves cordas d' un arpa Que nin da vida 6s que morren Nin as tristes tombas levanta. Cala galan, c' os cantares Que con pasion d' amor cantas, Qu' os meus amores morrcron Y alo antre tombas m' agardan. Para min morreu ä dicha, Morreu tarnen 4 esperanza, Cubreuse 6 seu de tristura Y ä terra d' äsperas prantas. Deixame vivir nos montes Deixam' estar solitaria Deixame vestir de loito Cuberta d' amargas lägrimas. Qu' ä rula que viudou Xurou de non ser casada, Nin pousar en ratno verde Nin beber augua crara. Biblioteca Nacional de Espana Castellanos de Castilla, Tratade ben ós gallegos; Cando van, van como rosas, Cando vén, vén como negros. —Cando foi,iba sorrindo; Cando ven, vina morrendo; A lučina ďos meus ollos, O amantiřio do nieu peito. Aquel máis que neve branco, Aquel de docuras cheyo, Aquel por quen eu vivii E sin quen vivir non quero. Foi ä Castilla por pan, E saramagos lle deron, © Biblioteca Nacionál de Espana —126— Déronlle fei, por bebida, Peniňas por alimento. Déronlle en fin, canto amargo Tén a vida no seu ^eo.... [Castellanos, Castellanos! Tendes corazcn de ferro. Ay! no íneu corazonciňo, Xa non pode liaber contento, Qu' está de dolor ferido, Qu' está de loito cuberto. Morreu aquel qu' en queria, E, para min, n' hai consuelo, Sólo hai para min, Castilla, A mala lei que che teňo. Premita Dios, Castellanos, Castellanos que aborreco, Qu' ántes os gallegos morran, Qu' ir a pedirvos sustento. Póis tan mal corazon tendes Secos fillos do deserto, Que si amargo pan vos ganan Dádesllo envoUo en veneno. Aló van, mal pocadiňos, Todos d' esperanzas cheyos, E volven ay! sin Ventura, Con un caudal de desprecos. Biblioteca Nacionál de Espana —127— Van probes, e tornan probes, Van sans, e tornan enfermos, Qu' anq' eles son como rosas, Tratádelos coma negros. iCastellanos de Castilla. Tendes corazon ď aceiro, Alma como as penas dura, E sin entraiias o peito! En trós de palla sentados, Sin fundamentos, soberbos, Pensás qu' os nosos fil linos. Para servinvos naceron. E nunca tan torpe idea, Tan criminal pensamento Coupo en inu- fátuas cabezas Ni en máis fátuos sentimentos. Que Castilla e Castellanos, Todos nun monton, a eito, Non valen o que un-haherbiňa D'estes nosos campos frescos. Solo peconosas charcas Detidas no ardente suelo, Těs Castilla que humedezan Esos teos labios sedentos. Que o mar deixoute olvidada E longe de ti correron, Biblioteca Nacionál de Espana As brandas auguas que traen, De prantas cen semilleiros. Nin arbres jjue che den sombra, Nin sombra qne preste alento.... Llanura e sempře llanura, Deserto e sempře deserto.... Esto che tocou coitada, Por herencia no universo, [Miserable fanfarrona!... Triste herencia foi por ccrto. En verdad non hay, Castilla, Nada como ti tan feyo, Qu' ainda mellor que Castilla, Valera decir inferno. iPor que aló foches, meu ben? Nunca tul houberas feito, Trocar campiňos frolidos Por tristes campos sin rěgo. Trocar tan craras fontiřías, Rios tan murmuradeiros, Por seco polvo que nunca, Mol lan as bágoas do ceo. Mas ay! d' onde a min te focbes Sin dor do meu sentimento, T aló á vida che quitaron, Aló a mortiňa che deron. Biblioteca Nacionál de Espana —129— Morreches, meu quiridino, K para min n' hay consuelo, Qu' ond' äntes te via, agora Ja solo un-ha tomba vexo. Triste com' a mesmanoite, Farto de dolor o peito, Pidolle ä Dios que me matc, Por que xä vivir non quero. Mais en tanto no me mata, Castellanos qu' aborreco, lfei, para vergonza vosa, Heivos de cantar gemendo. jCastellanos de Castüla Tratade ben 6s gallegos; Cando van, van como rosat Cando věn, věn como negros! © Biblioteca Nacionál de Espana LA GAITA GALLEG'A. eco naci0nal A mi querido amigo D. Manuel Murguia. I. Cuando la gaita gallega el pobre gaitero toca, no se lo que me sucede que el llanto ä mis ojos brota. Ver me figuro ä Galieia bella, pensativa y sola, como amada sin su amado, como reina sin corona. Y.aunque alegre danza entone y'dance la turba loca, la \0« del grave instrumenta suename tan melancölica, ä [mi alma revela tantas desdichas, penas tan hondas, que no se deciros st canta 6 si llora. © Biblioteca National de Espana —132— tl. Recuérdame aquellos cielo*. y aquellas dukes auroras, jf aquellas verdes campiňas, y el arrullo de sus tórtolas; y aquellos lagos, y aquellas montaňas que al cielo tocan, todas llenas de perfumes, vestidas de flores todas, donde Dios abre su mano y sus tesoros agota: mas ;ay! como me recuerda tarabien que hay alii quien dobla, en medio de la abundancia, al bambre la fronte torva, no udcrto á deciro» ni conin ô si Hora. m. Suena, y cruzan por mi espíritu puras, risueflas y hcrmosas, las sombras de los cien puerto* de que Galícia es seňora. Y lentamente pasando, como ciudades que flotan, van sus cieu naves soberbias al ronco son de las olas: mas jay! como en cllas veo, con el oro de sus costas, © Biblioteca Nacionál de Espaňa —133— sus tiernos hijos desnudos qne rairan tristes ä Europa, pidiendo su pan amargo a la Amörica remota, no acierto ä decirot si canta o si llora. TV. jPobre Galicia!... Tus hijos huycn de ti, ö te los robao, llcnando de l'ntima pcna tus entramis amorosas. Y COmO ii pärias nlulditos. y conto ä tribus de ilotas quc llevnsen en el rostro sello de infamia ö deshonra, ;ay! la pätria los olvida, la patria los abandona, y la iniseria y la muerte en su hogar desierto moran. Por eso, aunque en son de fiesta la gaita gallega se oiga, no acierto ä decirot ti canta 6 ti llora, V. i Espei a, Galicia, espera! lleva la erat que te agovia, regando con sangre y lagrim*» «sa via dolorosa. © Biblioteca National de Espana —m ;Tenilrás sed...! Hiel y vinagre te darán con mano pródiga, y, con corona de espinas, cetro de cana por mofa;, pero los tiempos se acercan, y cuando suene tu hora feliz subirás y grande á la cumbre de la glória. Hoy si la gaita gall ega el pobre gaitero toca, no acierto á decíros si canta ó si llora. 1860. Ventuba RUIZ AGUILERA. Biblioteca Nacionál de Espana A GAITA GALLEGA. resp0sta A i tminente poeta D. Ventura Ruiz de Aguilera. I. Cand' este eantar, poeta, Ná lira xemendo entonas, Non sei Ó que por min past Qu' as lagrirninas ni' afogan; Qu' ante de min cruzar vexo A virgen-martir qu' invocas, Cos pes cravados d' espiňas Cás mans cubertas de rosas. En vano á gaita tocando Un-h' alborada de groria Sons pó-los aires espalla Que can nas tembrantes on las. En vano baila contenta Nas eirae á turba louca, © Biblioteca Nacionál de Espana —136— Qu' aqueles sons tal m' afrixen, Cousas tan tristes me contan, Qu' eu podo decirche Non ('aittu que chora. II. Vexo contigo estos ceos, Vexo estas brancas auroras, Vexo estes campos froridos Donde s' arrullan as pombas, Y estas montaiias xigantes Qu' alö c'as nubes se tocan Cubertas de verdes pinos E de frolinas cheirosas. Vexo esta terra bendita Dond' 6 ben de Dios rebota E dond' anxinos hermosos Tecen.brillantes coroas. Mas ayl'coraotarnen vexo Pftar macilentas sombras örilos de ferro arrastrando Antre sorrisas de mofa. Anque mimosa gaitifla Toqu' alborada de groria. Eu podo decirche Non canta que chora. III. .Mit» **hJtf»dm&l,«ftfl nia sup Falas, y 6 men pensamento Mira pasar temerosas © Biblioteca Nacional de Espana -137- As sombras ď eses cen portos Qu' ô pé ďas ondiňas moran . E pouco á pouco marchando Fráxiles, tristes e soyas, Vagar as naves soberbas Aló nun-ha mar traidora. Y ay! como nélas navegan Os fillos d'as nosas costas Con rumbo á America infanda Qu' á morte c'o pan lies dona, Desnudos pedindo en vano A patria misericordia, A n'i u e content a á gaitiňa 0 probe gaiteiro toca, Eu podo decirche Non canta que chora. IV. Probe Galícia, non debes Chamarte nunca espanola. Qu' Espana de ti s' olvida Cando eres ay! tan hermosa. Cal si na infamia naceras Torpo, de ti s' avergonza, Y á nay qu' un fillo despreca Nay sin coracon se noma. Naide por que te levantes Ch' alarga á man bondadosa. Naide os teus prantos enxugs, Y homilde cboras e choras. 1 ialicia, ti non ťés patria, Biblioteca Nacionál de Espana —138— Ti vives no mundo soya, Y ä prole fecunda tua S' espalla en errantes hordas, Mentras trist' e solitaria Tendida na verde alfombra 0 mar esperanzas pides De Dios ä esperanza imploras. Por eso anqu' en son de festa Alcgre a gailina s' oya Eu podo decirche Non canta que chora. V. uEspera. Galicia, espera;» Canto este grito consola! Päguecho Dios, bon p'oeta, Mais 6 un-ha esperanza louca. Qu' antes de qu' os tempos cheguen De dicha tan venturosa Antes que Galicia suba C'6 4 cruz qu' 6 seu lombo agobia Aquel difi'cil camino Qu' 6 pe d' os abismos tcca, Quisais cansada e sedenta, Quisais que d' angustias raorra. Pagueche Dios, bon poeta, Esa esperanza de groria, Que de teu peito surxindo A Virgen-martir coroa, Y esta 4 recompensa sea D' amargas penas tan fondas. Biblioteca National de Espana —139— Paguech' este cantar triste Qu' as nosas tristezas conta, Que soyo ti... jti eitre tantos! D' as nosas magoas s' acorda; Dina voluntad d' un xenio, Alma pura e xenerosa! E cando a gaita gallega A16 nas Castillas oyas, 0 teu corazon pergunta, Veras quc che di en resposta Qu' a gaita gallega Non canta que chora. © Biblioteca Nacional de Espan, © Biblioteca Nacionál de Espana —Vente, rapa**, Vente minifia, Vent' a lavar No pilon d' a fori tin a. Vente, Minguino, Minguino vente, Douche sinon Po-lo demo do dente. jQu' augua tan limpa! Que rica frescural Vent' a lavar Qu' e un primor, criatur* Valganos Dios Que si auguiiian' houbera. Lama este corpo Mortal se volvera. Vindea lavarvos, Biblioteca Nacional de Espana —142— Andd lixeiros, A cara pirmeiro Dimpois os peifios. jAy! que ruinina! Que nena presiosa, Derapois de"'lavada Pares' un-ha rosa. Y este mininn Queteiio no colo, Dempois de lavado Parec' un repolo. [Ay! que tan cuco! jAy! que santino! Ven 6s meus brazos Dareich' un biquino. Ollinos de groria! Carina de meiga! ApeVtame ben Coracon de manteiga! Corre, corre A qu' Antona te peite, Corre, dardche Un-ha eunca de leite. Corre, corre A teu pai, Mariquina, Que come cebola Biblioteca National de Espana —143— Con pan e sardift». n. —Válgate Dios Qu' inda Os figos son duros! Mais que fartiňa En estando maduros! El e mais éu Y á comadre ď abaixo, Hemos de ter Qu' alargar ó refaixo. Rica figueira Que Dios te bendiga, Qu' ásme abofé De fartar á barriga. Jey! ó ď os ovos Que vás de camiňo, iCantas duciňas Topache no niňo? —TJn-ha no mais! No me teňo c' á risa! Es' ech' un conto Que vay par' á misa. Dam' acá seis Qu' un fricol ehe faria Qu* ô mesmo rey © Biblioteca Nacionál de Espana Qu' envidiar He daria. Xa que nun ques Mo Camino che colla. Vento de vira, C un saco de molin. III. —Turra jturra! Xdn po-la hurra, Mira que Pedro A cadela ch' apurra. Ayl desdichada De min que a vexo Fincarch' ö colmillo No" triste pelexo. Diancre de Xan Que non eorrenintoa! Ben aya amen Quen os osos che Mm. Churras! chürras! Churrinas churras! Cäs-qui-tö Qu' escorrenta-las burras Pica, pica, Surina pica, © Biblioteca National de Espana Leballe un gran 0 teu Alio na bica. Mařena can A ladrar ô palleiro, Sei que ch' agrada O demóro do cheiro. Baiche c' o cán Qu' ó peixino He gusta, Mais it teu dono O diňeiro lie custa. Gacbi! gachi! Que dencho de gato! Como se fartn No prebe do prato! Inda rebentes Larpeiro rabudo! Qu' inda na gorxa Ch' aperten un nudo! Truca, perico. No gato rabelo Hastra deixalo Quedar sin un pelo. Qu' eu s1 outra vez Ó Camino m' atranca Ei de romperlle No lombo un-ha tranca. 10 © Biblioteca Nacionál de Espana -446— Malo ď aquel Que non sabe de mis a, Nin entra na igrexa Nin gasta camisa. ;Ay! quegalina Saltou no balado, Sey que quer vir A comer de prestado. hca ď ahi Galina maldita, hca ď ahi Nó me mate-la pita. hca ď ahi Galina ladrona, hca ď ahi Pra c&s tua dona. © Biblioteca Nacionál de Espana 27. Cando a lunina aparece Y ö sol nos mares s' esconde, Todo & silencio nos campos, Todo na ribeira dornie. Quedan as veigrs sin xente, Sin ovellinas qs raontes, A fönte sin rosas vivas, Os arboriSWe sin cantores. Medroso 6 vento que pasa Os pinos xigantes move, Y ä voz que levanta triste, Outra mais triste responde. Son äs campanas que tocan Que tocan en sons de morte, Y 6 coracon din n' olvides Ös'que para sempredormen. jQue triste! que hora tan triste! Aquela en qu' 6 sol s' esconde, En qu' as extrellinas palidas Timidamente relosen. Alö as montanas confusas © Biblioteca Nacional de Espana —148— D' espesas niebras se croben, Y ä casa branca en qu' el vive En sombra espesa s' envolve. En vano miro e mais miro, Qu' os velos da negra noite Entr' ela y os meus ollifios Traidoramente se porien. —Que fas ti mentras, meuben, Dime dond' estas, en donde, Que t' aspero e nunca chegas, Que te chamo e non respondes? Mom\aches, meu qneridtfto? 0 mac sin fondo tragoute? Levaront' as ondas feras Ou te perdeches nos montes? Vou pcrguntand' 6s airifios, Vou perguntand' os pastores. As verd^s ondas pergunto E ninguen, ay! me responds. 0» aires mudiflos pasan. Os pastorinos no m' oyen, Y as xordas ondas fervendo Orntr' os penedos se rompen. Mais ti non morreche, ingrato. Xin te perdeches nos montes, Ti quisais mentras qu' eu penn D' os meus pesares te goces. t nitiiibi de min! coitada! Qu,' este meu peitino nobre Foy para ti deble xunco Qn' 6 menor vento se torce. Biblioteca Nacional de Espana —149— Y en recompensa ti olvidásme! Dasme fel, e dasme á morte, Qu' est' é ó pago, desdichada. Qu' á que ben quer, dan os homes. Mais qu' importa! ven tequixen... Querrette sempře... asi compre A quen con grande flrmesa, "Vidina y alma entregouche. Ahi tés ó meu coracon Si ô queres matar ven poděs. Pero corno estás li dentro, Taménsiti ó matas, morres. © Bíblioteca Nacionál de Espana Como chove mihudiľw, Como mihudiľw chove, Como chove mihudiňo, Pô-la banda de Laiňo, Pô-la banda de Lestrobe. Cora' a triste branca nube Trúba ó sol qu' inquieto alum Cal ó crube y ó descrube, Pasa, torna, volve, e sube, Enrisada branca pruma. Xa dempois lonx' espallada Pó-los aires fuxitivos Desteňida, sombrisada, Nos espacos desatada Cae brillando en rayos vivos. Misteriosa regadeira Fin' orballo nó chán pousa Con feitina curbadeira, © Biblioteca Nacionál de Espana —152— Remollando na ribeira Frol por frol, chousa por chousa. Semellando leve gasa Que sotil ó vento move, En frotantes ondas pasa Refrescando canto abrasa O qu' ó sol ardente crobe. Como chove mihudino Pó-las veigas de Campaňa!... Cal s' enxugan de camiňo Os herbales de Laiňo.... Com' á Ponte en sol se baňa! Para Caldas toď é escuro, Ceo azul lose n' Adina, Trasparente limpoe puro, D' Arretén no monte duro Nube corre pelegrina. Triste vay qu' á terra toca Xa c' os pés de branca neve Xac' á fina fresca boca, Triste vay qu' os ceo? invoca Y^Tbicar ó chan s' atreve. Triste vay cando s' abate Vaporosa soya e muda, Cando main' as alas bate Com' un coracon que late Ferido por pena ruda. Biblioteca Nacional de Espana —453— Tal maxino á sombra triste De mi máa, soya vagando Nas esferas onde existe, Qu' ir á groria se resiste Pó-los que quixo agardando. Vexo ó Souto, en parda sombra Ervolvendo ó sen ramaxe, Que por bon, do rey se nombra, Donde fero ó vento asombra, Röxe e estala de coraxe. Y ó Palacio, serio e grave Canto en pura luz se baňa! Tal pares pesada nave Que volver ô mar non sabe S' encallou na fresca brafla. Vexo Valga á beira hermosa D' un camiňo todo prata, Casta virxe candorosa, Sentadina en chan de rosa, Vestidina ď escalrata. A San Loys vexo brillando Banado por tintas puras Sol e sombras amostrando. En reposo contemprando Montes. auguas e verduras. Y á Padron ponlina verde, Fada branca ô pé ď im rio, Biblioteca Nacionál de Espana —154— Froita en frol ď á qu' eu quixerde, Lonxe miro que se perde Baix' un manto de resio. ; Qu' inchadiňa branca vela Antr' os millos corre, soa Misteriosa pura estrela! Dille ó vento en torno ď ela jPalomiňa, voa! voa! Faille arrolo á branda ria C un remanso mormuxante, Que nás ď arboleď umbria Vaixo un toldo ď alegria, 0 calor ď un sol amante. |Sol ď Italia, sol d' araore!.... [Ti paisáx melloralumas. Ti mais rosas, mais verdore, Mellor ceu, mais soave core Ves d' o golfo antr' as espumas! jSol d' Italia, eu nou sospiro Por sentirte ardente rayo, Qu' outro sol temprado miro, Docemente aquí respiro Nun pereně, eterno raayo. Nesta terra tal encanto Se respira!... triste ou probe, Rico, ou farto de querbanto! S' encarina nela tan to © Biblioteca Nacionál de Espaňa —455— Quen baix' 6 seu ceu se crobe!... Os que son nela nacidos, Os que son d* ela mimados. Lonxe ď ela están doridos Por que van d* amor feridos Por quen fóno amamantados. Pó-los fillos á nay tira Xorda, triste, plaňideira, Xeme, chora, e mais sospira, E non para, hastra qu' os mira Ben chegar por derradeira. Probe nay! canto te quero! Kay tamen jay! da nay mina! O teu chan ď amor prefiero, A cant' hay grande ou severo En toď á terra xuntifia ^Corno non, si ora estou vendo Nun paisáx de prata e rosas, Canto á vida foy querendo C os meus olios remexendo Memoriňas carinosas? Bosques, casa, sepulturas, Campanarios e campanas Con sons vagos de docuras Que despertan ;ay! ternuras Qu' en jamais podran ser vanas! © Biblioteca Nacionál de Espaňa Elas fono as que tocaron Canď os meus ali naeeron. Klas fbno as que choraron, Elas fbno as que dobraron Canď os meus arós morreron. Klas fono as qu' alegriftas Me eharaaban mainamente Nas douradas maftamciftes, De mi máa c' as cantiguiřtas Y os biquiňos xuntamente. Inda v ex' onde xogaba C as meniftas qu' eu queria, O enxidino onde folgaba Os rosales que coidaba Y á fontiňa onde bebia. Vexo á calle solitaria Qu' en paz baňa un sol sereno. Sin que á trübe mau contraria. Igual sempře, nunca varia. Veiga Hana en campo ameno. E tarnen vexo enloiiada D' Arretén á casa nobre Donď á mina nay fby nada! Cal viudina abaudonada Que cay triste 6 pe ď un robre. Ali esta sombra perdida Vós sin son, corpo sin alma, © Biblioteca Nacionál de Espaňa Araazona mal ferida Qu' 6 sentir que perd' si, yida Se adormece en xorda calma. Casa grande. lie ctaamaban Noutro tempo venturoso Cand' os probes ;i improrajwn, E fartiiios se quentabau O seu lume carifioso. Casa grande, cando un santo Venerable cabaleiro (1) Con tranquilp, nobre encanto, Vaixo os priegues d'qseu mantn Cobexaba o perdioseiro. Cand' os cantos na capilla. Da gran casa resoaban Con fervor e fe sqnsilla Rico fmto d' ti semilln Qn' os barons santos senihraban. Ora todo silensioso Caus' ali medo e pavura. Mora esprito tenieroso Nos salons ond' o reposo Fix' unn'mo c' a tristurn. 11} As Tirtodes verdadelramente evanxtlicas ď erte ca»a -lelro tan amado ď os que 6 ďnoceinn, Insplráronme un libro qufl nontard řev en publlcalo 'on o tltulo de EittoHa M mi aimWo. Nel rindo un triluto d' admlraclon e amor, a aque cuya raayoi sablduiia, cjnslstmi sempře en larer ó rien k ollo«cerrados,e con man cartlioía. © Biblioteca Nacionál de Espana —158— Risas, cantos, armonia, Brandas musicas, content o Festas, dansas, alegria, Se trocou na triste e fria Xorda vös do forte vento. No gran patio as herbas crecen Vigorosas sin coidado, Y as silveiras que frorecen No seu tempo fruto ofrecen Os meninos sazonado. Y antr' aquel silencio mudo Qu' a trubar naide ali chega, Antre aquel ;xa fitn! tan rudo, Vese inteiro un nobre escudo Qu' k desir non aon se nega. Craros timbresmostra ufano C'un soberbocasco airoso... Mais detras d' un ton tan vano Vese 6 probe orgullo hurnano, Homillado e polvoroso. Tras da calada visera Qu' hay uns ollos feridores Que nos rairan, se dixera, Que nos din tod' 6 quimera Neste mundo de dolores. Coso^grande!triste casa! Quen d' aqut tan soya miro © Biblioteca Nacional de Espana —159— Parda, escura, triste masa, Cosa grande! pasa, pasa... Ti xa n'és mas qu' un sospiro. Meus avós jay! xa morreron Os deroais ť abandonaron, Os teus lustros pereceron Y os que millor te quixeron, Tarnen de tí s' apartaron. Mes tras mes, pedra tras pedra Ti te irás desmoronando Ceňida por sintas ď edra, Mentras qu' outra forte medra Qu' asi o mundo vay rolando. Mais que lus! que colorido Nos espafos se dilata! Luce ó sol descolorido Y areo ď iris xa nacido Longa sinta se desata. Como chove mihudiňo, Como mihudiňo chove, Como chove mihudiňo, Pó-la banda de Laiňo, Pů-le banda de Lestrobe, Biblioteca Nacionál de Espana —dot— Biblioteca Nacionál de Espana Mina šanta Maigarida, ;,Con quen ť ei de comparare? Coma ti non vin ningun-ha, Nin na terra, nin no mare. Coma ti, Santa bendita, Tan garrida, e tan presiosa, Nin brilou ningun-ha estrela, Nin s' abreu ningun-ha rosa. Nin luceiro nin diamante, Nin luniňa trasparente, Luz verteil mais cariflosa Qu' ó teu rostro relucente. Nin as froles do xilmendro Nin á rosa purpurina, Nin as nevěs da montana Nin fulgorda maňancina. Biblioteca Nacionál de Espana Nin alegre sol dourado Nin corrente ď augua pura. Mina santa Margarida, Ch' asemella en hermosura. iC'on quen ť ei de comparare Mina santa Margarida, Si ti foche anxel ď aniore Pó-los anxes escollida? Solo á Yirxe é mais hermosa Qu' eres ti, bendita santa, Y ó teu rostro pelegrino, Q teraido demo espanta. De tí, vivo namorada, En tí penso con fervore Qu1 eu ben sei que che contenta Estepuro e santo amore. Quen poidera!,. quen poidera!, Xunta ti vivir segura, Mananttal que mel derrama Pura fonte de ternura! Unda ti, lonxedo mundo, Tan feliz nť acobexara Qu' en jamais ô pracer vano Este meu mirar tornara. Que no monte onda ti moras Tan bon aire se respira, © Biblioteca Nacionál de Espana —163— Que 6 que mais do mundo foxe. Solo ali por Bios suspira. Mino, santa Margarida, Mifia Margarida santa, Tendes a casa no monte, Hönde ö paxarino canta. © Biblioteca National de Espana ALBOKABA. {«) I. Baitc noi-tc—Bay fuxin-do—Vent' aurora--Vent' afarm-do—C 6 teu ros-tro-Que sorrin-dn—A sombr' espaiita!!! Canta!... Paxarino canta-De pönlift' en pt>n-la—Qu' 6 sol se levan-ta - Pö-lo monte verde—Pö-lo verde monte—Alegrand' as her- (1) A matt grande ditkullade qu' aciiey prä escriblr esla nlhorada, toy 6 meu deatyo da que sittitce ni'tn lodn arregra-da a mösica. CoDseguln esto, prj toy a cu»t» da poe«ia, non podia, serd' ontro modo, can do se da C Uh aire tan eMrafio " Ian dlflcllede acomodarlle lelfa aignn-ba. Biblioteca National de Espana —466— vas—Alegrand' as fon-tes!.... Canta, paxarino alegre, Canta! Canta porqu' 6 millo medre, Canta! Canta por qu' ä luz t' eseoite Canta! Canta que fuxeu änoite. Noite escura Logo ven, E moito dura C 6 seu manto De tristura, Con meigallos E temores, Agoreira De dolores, Agarimo De pesares, Cubridora En todo mal. Sali!... Qu' aurorina O ceu colora C uns arböres Que namora C un sembrante D' ouro e prata Biblioteca National de Espana —467— Tenidifto D' escalrata. C uns vestidos De diamante Que He borda O sol amante Antr' as ondas De cristal. Sal!... Seňora entodo mal, Qu' 6 sol Xa brila Nas cunchiňas do areál. Qu' á luz Do dia Visť á terra d' alegria, Qu' ó sol Derrete con amor á escarcha fria. II. Branc' aurora—Ven chegan-do—Y ás porti-nas - Bay chaman-J do—D* os que dor-men—Esperan-do—U teu folgor!... Cor..... D' albahermosa © Biblioteca Nacionál de Espana —168— Lies estende Nos vidrinos Carinosa, Dond' 6 sol Tarnen suspende, Cand' alö No mar se tende De fogäx Larada viva Dempois leve Fuxitiva Triste vago Resprandor. Cantor D' os aires, Paxarino alegre Canta, Canta por qu' 6 millo niedre Cantor D' aurora Alegre namorado As meninas dille Que xa sal 6 sol dourado. Qu' ö gaiteiro Ben lavado Ben vestido Ben peitado, Da gaitina Acompanado r • ----h © Biblioteca National de Espana -469- A porta está!... Xá!... S' espricando Que ť esprica Repinica Repinica, NT alborada Ben amada Das meninas Uantadeiras, Bailadoras, Rebuldeiras, D' as bellinas Alegrinas, D' as que saben Ben ruar. Arriba! Todas, rapacifias do lugar, Qu' ó sol Y á aurora xa vos yen á dispertar: Arriba! Arriba toleirona mocidád! Qu' atru— charemos—cantaremos ó ala... lá!!. 31. Eu cantar, cantar, cantei, A grasia non era moita, Que nunca, (delo me pesn) Fun eu meniňa grasiosa. Cantei como mal sahia Dándollc reviravoltas, Cal fán aqués que non saben Direitamente un-ha cousa. Pero dempois paseniňo, Y un pouco mais alto agora Fun votando as miňas cántigas Como quen non quer á cousa. Eu ben quixera, é verdade, Que mais boniteiras foran, Eu ben quixera que nelas Bailase ó sol c'as palomas As brandas auguas c' á luz Y os aires mainos c' aš rosas. Que nelas craras se visen A espuma d' as verdes ondas, Do ceu as brancas estrelas Da terr' as prantas hermosas. © Biblioteca Nacionál de Espaň, © Biblioteca Nacionál de Espana —172— As niebras de cor sombriso Qu' aló nas montaňas volan, Os berros do triste moucho As campaniflas que dobran, A primadera que rie Y os paxariňos que voan, Cantaque te canta, mentras Os coracons tristes choran. Esto e inda mais, eu quixera Desir con lengua grasiosa; Mas donde á grasia me falta O sentimento me sobra, Anqu' este tampouco abasta Para espricar certas cousas, Qu' á veces por fora un canta Mentras que por dentroun chor Non me espriquei cal quixera Pois son de espricansa pouca; Si grasia en cantar non teflo O amor da pátria m' afoga. Eu cantar, cantar, cantei, A grasia non era moita, , Mais que faser desdichada Si non nacin mais grasiosa! Biblioteca Nacionál de Espaňa QLOSABIO. Abó, abuelo. Aboeé, á fe mia. Abondo, bastantc, sobrado, en abundancia. Adoito, donde estoy siempre; lisase tambien esta palabra en el sentido de acostnmbrado, eomo se ve en el refran: 0 quen está adoito äs bragas as costuras lie fan llagas, otros dicen 6 que non está afeito, etc. Af acer, afacerse, acostuinbrarse. Agarimo, amparo, apoyo cariiioeo. Se dice de im huérfano, que está sin agarimo. Agoirar, presagiar, predecir malos sucesos. Aló, alia. Alomear, alumbrar, y algunas veces resplan-decer, brillar. Alleo, ageno, lo que e* de otro. Amoras, mora silvestre ó de zarza; á la verda-dera mora, le Hainan amora castellana. antroido, camaval: se usa tambien en sentido burlesco, pues á una persona ridícula y risible le dicen parece un antroidoľ: ay! qwémitroido! fra- © Biblioteca Nacionál de Espaňa ses ambas que equivalen, a parece una mascara! vmja una mascaru! Antroidada, carnavalada, y tambien cosa rlesca-bellada. Ano, corderillo. Aporrar, azuzar. ArrepuiS vdas, erizadas. En gallego tiene mas fuerza y se dice, carncs arrepuihadas, que equiva-le a lo que en castellano, came de gallina. Atruxar, gritar alegrernente; viene de aturuxo, grito de alegria con que concluyen en las fiestas y ruadas, sua cantares los aldeanos. Arrescender, oler bien. Se dice de una rosa que arresccnde. Axexar, mirar con curiosidad creyendo que na-die observa al que mira. Bagoas, lagrimas. Balar, balar, oscilar Los aldeanos dicen que la piedra vacilante de Ntra. Sra. de la Barca (Mugia) bala. Balocas, patatas pequenas. Rodriguez en su t(Diccionariogallego-castellano)i, quiere que signifi-quen castanas. Ban, cintura. Alguaos le escriben con v conso-nante, pero aqui se puso con b para distinguirle de la tercera persona del plural del presente de indicative del verbo tr. Batalada, campanada. Bater, dar una cosa contra otra, pegar. BfiN, bien; el plural bens, significa bienesy tam-bien haciendas, Berce, cuna. © Biblioteca Nacional de Espana -175— Berrar, gritar. El vocablo gallego tiene mas fuerza que su equivalente castellano, pudicndo de-cirse que berrar, es gritar con fuerza. Tambien .significa refiir. Bica, mco, el pico de las aves, y tambien beso, usando la terminacion femenina cuando quieren darle mas grácia, y la masculina en los demás ca-sos. Llaman bica á una torta de pan de trigo. Bicar, besar. Bofellas, á fe mia. BOLA, torta de pan. BraSas, prado con agua perenne. BrÉtema, niebla. Mri u;, hacer una cosa aprisa, andar aprisa, moverse de una parte á otra, y cuanto se parezca á lo que perfectamente definió Rodriguez, «hervir de gusanos», pues se dice á menudo, buligame ú sangre Cachon, á todo hervir. Cadela, perra. Candeas, luces, caudelas. Canas, caňas y tambien canas. Carabel, clavel. Carabela, cestilla. Caris, gesto, el rostro, el semblante. Carrapucheirina, expresion carihosa que equi-vale ú aquerida mia», aunque tiene mas dulzura. Cosa digna de ser querida por escelencia. que vie-ne de cara y pulchra, de sumo precio, amada y hermosa, aumentando la significacion por el dimi-nutivo cariňoso en iuo. Cas-qui-tó, lo mismo que—aparta cerdo! Biblioteca National de Espana —176— Chan, ó chao, suelo. Chiar, piar. La frase non chia, equivale á «no dice nada», y quedouse sin chiar, no se movió, no dijo una palabra. Chuchona, la que chupa. COBlpA, codicia. Cocho, cerdo. Cofia, toca de lino ó de encaje, con que las al-deanas se cubren la cabeza, recogiendo el pelo. Coitelo, cuchillo. Compango, entre los aldeanos, lo que comen despues del caldo, ó mejor aun, como la misma voz lo indica, lo que comen con pan, pero que merece nombre de comida. CompaSa. hueste, procesion de brujas. Cuentan que por la noche aparecen en lila en las eras, ca-minos, bosques y montes, siete luces que discur-ren de un lado á otro, llenando de espanto á los sencillos aldeanos. Su aparicion es siempre de mal agüero para ellos, sobre lodo cuando se apa-ga una de aquellas luces, pues segun dicen significa que muere alguna persona en el lugar en que apa-rece, ó en la casa de quien sea la era en que se ven. cortello, cortellino, establo. Corredoira, Corredeira, camino angosto, como lo son por lo regular los que van de un lugar á otro. Cote, (de) todoslos dias. Cospir, escupir, salibar. Crebar, romper, quebrar Crechas, rizadas. Cribo, cernidor. Culler, cuchara. —177 — Ccnca, taza. CurtiSa, prado cerrado puesto d yerba. Ctjruto, coronilla, la cumbre. Ccrrunciio, rincon. Deitar, acostarse y tambien manar. Dengue, esclavina de pano guarnecida de ter-riopelo, que llega hasta laeintura, y cuyas puntas ü alas son bastante grandes para que cruzadas soll re el seno, puedan dar vuelta y cerrarse & la es-palda. Por lo regulär las hacen de grana. Derradeira, lo postrero, lo quo va detrds, y en-tonces es adjetivo. .1 derradeira, 6 bien 0 derradeira es adverbio y significa, por ultimo. Diancre, diablo. Dipinicar. Es difidl senalar d esta palabra su equivalente castcllano. Se dice de las ovejas que dipinican la yerba, por que eomen solo las puntas tiernas. Se dice de una persona que teniendo raci-mos deuvas, v. gr., come soloalgunos granos, que dipinica las uvas. Dou non te dera, fräse que significadlo que en castellano, quien te pariö no te pariera, aunqueen gallego tiene mas fuerza, por que comprende el padre y la madre. tercera iiersona del presente de indicativo del verbo ser. Eira, era. Eito, 6 heito, adverbio que significa d roso y ve-lloso, sin escojer, sin reparar. Emboucar, engafiar. Enfotjzar, ensuciar. Ensarrapicada, muy mojada. 12 © Biblioteca Nacional de Espana —478- Enxido, Enxidino, pequefio huerto, al pie de la casa de su duefio. Ergtjer, erguir, levantar. Esfolar, desollar. Espallar, esparcir. Esquencer, olvidar. Estricadas, escuetas, estiradas, largas. Facer, liacer. La frase sen facer, equivale a su negocio Falangueiro, falangueira, asi se dice de una persona qucnoshabla con carifio ycortesia; alegre, decidor. Feira, feria. La frase que feira, equivale a que buen negocio. Feita, hecha. Se dice de una rnuger que e feita cuando es hermosa y bien proporcionada. Feitizo, hecbizo. Fenda, hendidura. Fero, flero, amargo. Fiadas, hiladas; asi Hainan a una reunion demu-geres que sejuntan en un sitio dado para hilar. Co-moaestas hiladas, concurren losjovenes, es una de las diversiones favoritas de nuestros aldeanos. Fidalga, hidalga, y por estension, fina, suave, delicada. Dicese de una persona que tienehermosas raanos, tenmans fidalgas. Fito a fito, hito a Into. Fogax, vivo resplandor, llamarada. Folga, huelga. Fricol, un frito cualquiera. Fricolada 6 frixolada, frito de muchas y di-versas cosas. © Biblioteca Nacional de Espana —179— Froita, fruta. Frolear, bordar; debe advertirse que este sig-nificado solo lo tiene en sentido figurado, diciendo de un gaitero que frolea, cuando al tocar inventa va-riaciones al tenia. Lo mismo se dice de una persona que habla usando lo que en castellano llama-mos flores poéticas. Fdngueiro, estacas que clavan al rededor, en el suelo de los carros, con objeto de sostener la carga. Gaiteira, alegre, casquivana. Gando, ganado vacuno. Garular, divertirse, armando grande algazara. ISA, le usan niuchas veces en lugar de iba. Lar, lariSo, hogar. Larada, el fuego del hogar: en el campo suele verse desde lejos cuando está la puerta dc la casa abierta, y al resplandor que despide llaman tam-bien larada. Lama, lodo. LansauSo, airoso, esbelto. I j ana, hendidura. Loitar, luchar, pelear; úsanle regularraente en la primera acepcion. Lombo, espalda. Luar, (ó) frase que equivale klalaz de la luna. Lurpia, bruja, muger de mal vivir. MA, madre. Malpocado, malpocadiSo, desdichado. Maino, mainiSo, manso, suave. Mantelo, prenda de vestido, generalmente de paflo, que les sirve como de sobre-saya; no tiene vuelo ni plíegues, y cierra atrásdejandover lasaya. Biblioteca Nacionál de Espana -180- Matar, matar, y por estension apagar; dicen matar á luz, apagar la luz: matarlle á fame, dar-Íle de comer; matarlle im deseo, cumplirle un de-seo. Matachin, el quemata los cerdos. Maxesa, elegancia. Meigo, brujo, enčantador. Meigallo, hechizo. Millo, raaiz. Mimosa, carinosa. Moucho, modiuelo. Mourixa mocra, frase que equivale á morená, hija y descendiente de moro; negra. En una oca-sion, oimos á un muc'ncho apostrofar á un com-paflero Uamandolc fillo ď un-ha cabra moural Mochada, seca. Muhino, molino. Nabisa, la hoja de los nabos. Nay, madre. Nantronte, en el otro dia. Niňo, nido. O, el, lo. Ó, contraccion de á ó, á lo, á la. Palohas, palomiňas, mariposas. Panos, panuelos, telas. Paroi.ar, hablar, parlar. Parromeira, hollin de chimenea. Pau, palo, madera. Peitar, peinar. Pei.ica, piel, cáscara. Penedo, roca, penasco. Peneira, cemidor. Biblioteca Nacional de Espaňa —481— PecoSosas, ponzoňosas. Pia, pilon. Pito, pitiSo, pollo, pollito. Po.muas, palomas. Pónla, rama de árbol. Portei.o, portillo. Posto, puesto, ben posto equivale á bien ves-tido. Pousar, posar. PretiSo, cerca, cerquita y tambien pronto. Prova, torta de pan. Quinteiro, corral. Quiňo, cerdo. Rabuňar, araiiar. Rachá, astilla. Ramallaxe, ramaje. Raparioo, muchacho, jóven. Raxo, lomo de cerdo. Rebotar, rebosar. Rebuldeira, retozona. Rebulir, bullir. Rego, regato, riachuelo. Reloucar, volverse loco de alegria. Remorso, remordimiento. Repantrigado, arrellenado. Repoludo, robusto, gordo y duro como un re-pollo. Resolio, licor suave. Rifar, reňir. Rueda, diversion por la calle. Rula, tórtola. Runxida, requemada. © Biblioteca Nacionál de Espana —482— Runxjndo, haciendo ruido. Salgado, salado. Salgtjeiro, sauce, Saloucos, sollozos, Sarrapio, amargo, urente; dejo áspero que tie-nen algunas comidas y bebidas. Sarpullente, hirviente. Seica, rae parece, creo que si ó que no. Seixos, guijarros, lo que graciosamente llamaba Cervantes peladillas de arroyo. Sera, seran, tarde. Seu facer, frase que equivale á su negocio. Silveira, zarza-mora. Sonsa, burlona. Sorsa, adobo. SuriSa, palomita. Ten, tiene. Tén, tienen. Tirar, tirar, y tanibien atraer, asi dicen que el pais tira, que es lo mismo que el pais atrae. Tobo, madriguera. Tolo, loco. Toxales, aliagas. Tremar, temblar. Trenco, zambo. Troncho, trozo ó pedazo del tallo de la berza. Ucha, arcon grande que en las casas de los al-deanos sirve de alhacena. "Vala, vid. bála. Valo, valajdo, vallado, cerca. Valorento, mohoso. Ven, ven. © Biblioteca Nacionál de Espana Vén, vienen. Vila, en gallego se usa indístintarnente esta pa-labra para indicar una ciudad ó una villa, aunque al presente suelen decir siudade. Vincha, burbuja. Viradoiro, se dice pau viradoiro á una persona que va muy tiesa; es de virar ó dar vuelta á una cosa, v. gr., el palo de los barqueros, la raspilla para la sarten, etc. Yalma, para hacer mas suave la palabra y evi-tar la cacafonia, sueleu decir á yalma, en vez de « alma. Xa, ya; de jam latino. Xoya, joya; miňa xoya es una espresion de ca-rtno. M. Bibtioteca Nacionál de Espaňa —185— ERRATAS NOTABLES- En la pag. 28, Un. 11, folia el siguiente verso: Choven estonces presentes En la pag. 5f), lin. 3.', dcben ponerse los ti-guientes versos: Actios Virxe d' Asuncion, Branca com' un serafin Levobos nocoracon, Pedidelle a Dios por min Mina Virxe d' Asuncion. Xa s' oven lonxe, moy lonxe As campanas dopomar, Para min jay! coitadino Nunca raais ban de tocar. Xa s' oyen lonxe, mais lonxe, Cada balada e un dolor, Voume soyO,sin arrimo, Mina lerra, adios! adios! En la pag. 81, lin. 10, dice: Por xunto da corredoira Lkase: Por xunto da corredeira. En la pag. 115, lin. 19, dice: Escoria vil dohumano pensamento Lease: Escoria vil do humano sentimento. Biblioteca National de Espana —186— En la pag. 122, tinea 8, dice: Cal vaga sombra encarnada Lease: Cal vaga sombra encantada. En la pag. 123, lin. 13, dice: Nin as tristes tombas levanta Lease: Ni as tristes tombas levante Enla mismapag. tin. 29, dice: Limse: Nin beber da yagua crara. En la pag. 141, lin. 8, dice: En la pag. 152, lin. 23, dice: Y bicar 6 chau s' atreve. Lease: Y a bicar 6 chan s' atreve. Nin beber augua crara Lease: Os arboriflos sin cantores. Os arbores sin cantores. > Biblioteca National de Espana INDIGE. Prdlogo......................... VII I. As de cantar.................... 1- II. Nacin cand' as prantas nasen..... 9. III. Dios bendiga todo, nena ......... II. IV. Cantan os galos pr'o dia ........ 17. V. Nosa Sehora da Barca........... 21. VI. Fun un Domingo....... ....... 29. VII. Un repoludo gaiteiro............. 33. VIII. Quixente tanto menina.......... 37. IX. Campanas de Bastabales........ 39. X. Tint' un-ha crara noite........... 45 XI. San Antonio bendito,............ 49. XII. Acola enriba.................... 53. XIII. Adios rios, adios fontes........... 57. XIV. Eu ben vin estar 6 moucho........ 61. XV. Airinos, airinos aires .......... 65. XVI. Roxina cal sol dourado........... 69 © Biblioteca National de Espaňa XVII. Pas a rio, pasa rio.............. 75. XVIII. Hora, meu miniilo, hora........... 77. XIX. Non ehe digo nada.............. 83. XX. Mat's ó que ben quixo un dia...... 91. XXI. Casiellana de Costilla........... 95. XXII. Queridiua d'os mens olios........ 99. XXIII. Aid no currunchiiio mais hermoso.. 105. XXIV. Meniľta, ti á mais hermosa...... 121. XXV. CastManos de Castillo....'.......125. La gaita gallega, por don Venlura Ruiz Aguilera..............131. A gaita gallega, resposta...... 135. XXVI. Vente rapasa...................141. XXVII. C an do. á. Miniňa aparrse......... 149. XXVIII. Como chove mehudiňo............ 151. XXIX. MtVkt santa MargarUla.----161.' XXX. Vate noite...................... 165. XXXI. Eh cantor, cantar, cantei......... 171. Gloeario........................ 173. Biblioteca Nacional de Espana Biblioteca Nacionál de Espana