3 Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne Spółgłoski dźwięczne Spółgłoski bezdźwięczne b p d t g k w f z s ż (rz) sz dź ć ź ś dz c dż cz inne spółgłoski dźwięczne niemające odpowiedników bezdźwięcznych: r, l, ł, m, n, ń, j UWAGA! Wszystkie samogłoski (a, ą, e, ę, i, u/ó, o, y) są dźwięczne. Dla większości Polaków ch/h nie ma odpowiednika dźwięcznego. W języku polskim oznaczanie spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych na końcu i w środku wyrazu na ogół n i e z a l e ż y od wymowy. Aby się upewnić, jakie litery trzeba napisać na końcu lub w środku wyrazu, należy: 1. dobrać (znaleźć) taką formę tego samego wyrazu, w której ta spółgłoska znajdzie się przed samogłoską. To może być m.in.: • dopełniacz liczby pojedynczej lub mnogiej, lub mianownik liczby mnogiej, np. chleb – chleba, chleby, chlebów sąsiadka – sąsiadek paw – pawia, pawie śnieg – śniegu, śniegi gaz – gazu, gazy, gazów 34 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne • inna forma czasownika, np. maż! – maże, mażesz wierz! – wierzę, wierzymy zrób! – niech zrobi! zróbmy! 2. dobrać taki wyraz pokrewny (z tej samej rodziny wyrazów), w którym ta spółgłoska znajdzie się przed samogłoską lub spółgłoską wymawianą zawsze dźwięcznie: r, l, ł, m, n, ń, j. Przykłady: liczba – liczyć jedwab – jedwabny weź! – weźmiesz, weźmie Na końcu wyrazu Spółgłoski dźwięczne, które mają swoje odpowiedniki (pary) bezdźwięczne (b, d, g, w, z, ź, ż, dz, dź, dż), stojące na końcu wyrazu pisze się niezgodnie z wymową, tzn. wymawia się bezdźwięcznie, a pisze jako dźwięczne, np. mróz [s] róg [k] ryż [sz] przyjdź [ć] pieniądz [c] Spółgłoski, które nie mają pary bezdźwięcznej (r, l, ł, m, n, ń, j), wymawia się i pisze tak samo: rower parasol stół dom syn koń maj W środku wyrazu Wymawia się bezdźwięcznie spółgłoski dźwięczne, które znajdują się w sąsiedztwie spółgłosek bezdźwięcznych, np. (wym. [f]) twarz kwiat swój szwagier ćwiartka świat czwartek Wymawia się dźwięcznie spółgłoski bezdźwięczne, które znajdują się w sąsiedztwie spółgłosek dźwięcznych, np. bransoletka [z] prośba [ź] Zjawisko ubezdźwięcznienia spółgłosek zachodzi często w formach deminutywnych (zdrobnieniach), np. torebka [p],   a l e  torba główka [f],   a l e  głowa 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne 35 ĆWICZENIA I. Proszę zamienić liczbę mnogą na pojedynczą, a potem przeczytać głośno obie formy. Przykład: chleby – chleb   1. błędy – �������������������������������� 13. kąty – ��������������������������������   2. sądy – �������������������������������� 14. śniegi – ��������������������������������   3. soki – �������������������������������� 15. rogi – ��������������������������������   4. czołgi – �������������������������������� 16. kody – ��������������������������������   5. węże – �������������������������������� 17. koty – ��������������������������������   6. sady – �������������������������������� 18. gołębie – ��������������������������������   7. ogrody – �������������������������������� 19. noże – ��������������������������������   8. pierogi – �������������������������������� 20. ptaki – ��������������������������������   9. sarkofagi – �������������������������������� 21. papierosy – �������������������������������� 10. limity – �������������������������������� 22. gwoździe – �������������������������������� 11. kołnierze – �������������������������������� 23. Szwedzi – �������������������������������� 12. sosy – �������������������������������� 24. płoty – �������������������������������� II. Proszę zamienić formy deminutywne na podstawowe, a potem przeczytać głośno obie formy. Przykład: główka – głowa 1. walizka – ��������������������������������������   7. ławka – ����������������������������������� 2. szybka – ��������������������������������������   8. gniazdko – ����������������������������������� 3. trąbka – ��������������������������������������   9. drzewko – ����������������������������������� 4. bluzka – �������������������������������������� 10. wdówka – ����������������������������������� 5. łóżko – �������������������������������������� 11. łezka – ����������������������������������� 6. torebka – �������������������������������������� 12. kawka – ����������������������������������� 36 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne III. Proszę zdecydować, którą z podanych liter wpisać w puste miejsce, a następnie znaleźć inną formę tego wyrazu (np. dopełniacz liczby pojedynczej lub mnogiej). Przykład: pieniądz  (dz/c) księżyc  (dz/c) – pieniądza – księżyca   1. obia… (d/t) – ����������������������������� 11. zą… (b/p) – ����������������������������   2. móz… (g/k) – ����������������������������� 12. gara… (ż/sz) – ����������������������������   3. leka… (rz/sz) – ����������������������������� 13. pocią… (g/k) – ����������������������������   4. obru… (z/s) – ����������������������������� 14. szali… (g/k) – ����������������������������   5. obra… (z/s) – ����������������������������� 15. śnie… (g/k) – ����������������������������   6. gło… (z/s) – ����������������������������� 16. dowó… (d/t) – ����������������������������   7. mió… (d/t) – ����������������������������� 17. ku… (rz/sz) – ����������������������������   8. bu… (d/t) – ����������������������������� 18. ner… (w/f) – ����������������������������   9. kalenda… (rz/sz) – ����������������������������� 19. sej… (w/f) – ���������������������������� 10. ry… (ż/sz) – ����������������������������� 20. mą… (ż/sz) – ���������������������������� IV. Proszę wypisać z ćwiczenia III wyrazy, których zapis jest zgodny z wymową. ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� V. Proszę poukładać rozsypane wyrazy w zdania. Przykład: dowód osobisty masz? Masz dowód osobisty? 1. Katowic szalik do Żołnierz swój pociągu. zgubił w ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2. obrus. wylał chrzanowy Danuty na Mąż sos 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne 37 ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3. soku Nie ani kupiliśmy kawy. ryżu, ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4. koło gniazda na budują drzewie garażu. Ptaki ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5. babci Pamiętam i pierogi. sad wspaniałe jej ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 6. walizkach torbach pełno Na było kurzu. i ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7. jest jaki sejfu. do kod zapomniał, Brat ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8. buty Muszę i bal dziadka. na kupić oraz dla bluzkę prezent ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� VI. Proszę znaleźć inną formę czasownika, która wyjaśnia pisownię podanych form trybu rozkazującego, i przeczytać głośno obie formy. Przykład: gryź! – (on) gryzie 1. rób! – ���������������������������������������   9. otwórz! – ��������������������������������������� 2. zostaw! – ��������������������������������������� 10. mów! – ��������������������������������������� 3. jedz! – ��������������������������������������� 11. noś! – ��������������������������������������� 4. jedź! – ��������������������������������������� 12. powieś! – ��������������������������������������� 5. wróć! – ��������������������������������������� 13. uderz! – ��������������������������������������� 6. chodź! – ��������������������������������������� 14. leż! – ��������������������������������������� 7. siedź! – ��������������������������������������� 15. pokaż! – ��������������������������������������� 8. pisz! – ��������������������������������������� 16. bądź! – ��������������������������������������� 38 3. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne